شىڭعىس مانتاەۆ، مانۋالدى تەراپەۆت: بابالاردىڭ ەم-شارا ءتاسىلىن قولدانامىن

– قولىڭىزعا قۇداي قۋات بەرسىن! قابىل­داۋىڭىزعا تاياققا سۇيەنىپ كەلىپ، تايا­عىن تاستاپ كەتكەن پاتسيەنتتەردى بىلە­­مىز. ەم-شا­راڭىزدىڭ قۇدىرەتى نەدە؟

– راقمەت! ەم-شارادا بالەندەي تىلسىم تۇك جوق. اتا-بابالارىمىزدىڭ ەمدەۋ ءتاسىلىن جالعاستىرىپ كەلە جاتىرمىن دەسەم دە بولادى. مىسالى، شەرتپە، لوڭقا دەگەن سەكىلدى ەمدى بابالارىمىز دا قولدانعان. ساقيناسى ۇستاسا، شەرتپە جاساتاتىن. سىنىقشىلىق تا قازاقتىڭ قانىندا بار. كۇل بولعان سۇيەكتى تۇيەنىڭ مايىمەن سىلاپ، سالىپ بەرەتىن سىنىقشىلاردى ەستىگەنبىز. ولاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى ون جىلداپ اكادەميا، ۋنيۆەرسيتەت وقىعان جوق. ال قازىر اتالعان ەمدەۋ تاسىلدەرى شىعىس مەديتسيناسى رەتىندە تانىلىپ كەتتى.

– بۇل قاسيەت سىزگە قانمەن بەرىلدى مە؟ اتالا­رىڭىز سىنىقشى بولدى ما؟

– ءوزىمدى اككى سىنىقشىمىن دەي المايمىن. جەڭىل-جەلپى سىنىقتى سالا الامىن. نەگىزگى باعىتىم – مانۋالدى تەراپەۆت، ياعني لوڭقا جاساۋ، ماسساج، بالعامەن سۇيەكتەردى تۇزەۋ. «جىگىتتىڭ جاقسىسى ناعاشىدان» دەمەكشى، بۇل ەمشىلىك ءداستۇر ناعاشى اتامنان بەرىلگەن سياقتى. ول كىسى وتە مىقتى سىنىقشى بولعان. ال انام گاۋحار مانتاەۆا تەراپەۆت دارىگەر بولىپ قىزمەت ەتەدى. ءبىر جاعىنان دارىگەرلىككە باعىتتاپ جىبەرگەن انام. ءوزىم كۇرشىم اۋدانى، تەرەكتىبۇلاق اۋىلىندا تۋىپ ءوستىم. بۇگىندە بالالى-شاعالىمىن.

 العاشىندا جەڭىل-جەلپى ماسساج جاساپ ءجۇردىم. كەيىن رەسەيگە بارىپ وقىدىم، ءبىلىمىمدى جەتىلدىردىم، تاجىريبەمدى شىڭدادىم. وسى سالادا جۇرگەنىمە ون جىلعا جۋىقتادى. ماسساجعا، لوڭقامەن ەمدەلۋگە كەلەتىندەر وتە كوپ. شاقىرتۋمەن ەلىمىزدىڭ باسقا قالالارىندا دا جۇرە بەرەمىن.

– ەمدەلۋگە كەلەتىندەر كوپ دەيسىز. شى­نىن­دا ەكىنىڭ بىرىندە حوندروز، قان قىسى­مى جوعارى. جارىق دەگەن جانە بار. اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەۋگە بول­ماي ما؟

– سەبەبى قيمىل-قوزعالىس جوق. ءىشىنارا جەل ءتيىپ تە حوندروزى ۇستاپ قالاتىندار بار. حوندروز دەپ وتىرعانىمىز – تۇزدىڭ كوپ مولشەردە جينالۋى. ول نەگە جينالادى؟ سەبەبى از قيمىلدايمىز. نەگە جارىق ءجيى كەزدەسەدى؟ تاعى قيمىلدىڭ جوقتىعىنان دەر ەدىم. ارينە، اۋىر جۇمىستان دا بولادى. بىراق اۋىر جۇمىس ىستەمەي-اق اياعىن باسا الماي جۇرگەندەر بار. كۇن ۇزاق وتىرىپ جۇمىس ىستەيتىندەردى حوندروز، جارىق، قاننىڭ تۇرىپ قالۋى سەكىلدى اۋرۋلار اينالشىقتاي بەرەدى. سوندىقتان دا جۇيەلى تۇردە دەنەنى شىنىقتىرۋ كەرەك. بىلەسىزدەر، ءبىزدىڭ اعايىن ابدەن اۋرۋى اسقىنعاندا عانا دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. الدىن الا پروفيلاكتيكالىق تەكسەرۋدەن وتپەيمىز، ماسساج المايمىز. مىسالى، ومىرتقا 15-20 گرادۋسقا بۇگىلسە، وستەوحوندروز دەي بەرىڭىز. بۇرىن 50-60 جاستاعى كىسىلەردە جەتىنشى مويىن ومىرتقا شودىرايىپ، شىعىپ كەتەتىن، قازىر جاستاردا دا كەزدەسەدى. بۇل جاقسى ەمەس.

– ەمى قانداي؟

– ەمى كوپ. ماماندىعىم مانۋالدى تەراپەۆت بولعاندىقتان، ءوز سالام بويىنشا ايتايىن. حيجاما، لوڭقا دەيمىز، بۇل 200 اۋرۋدىڭ ەمى. جاڭاعى ايتىپ وتىرعان اۋرۋدىڭ بارىنە پايدالى. قان قىسىمىڭىز دا قالىپقا كەلەدى. تەك، جۇيەلى تۇردە ەمدەلىپ، پروفيلاكتيكا جاساپ وتىرۋ كەرەك.

– شەرتپە دە قان قىسىمىن رەتتەيدى عوي...

– ءيا، شەرتپە جاساپ، كۇرە تامىرداعى قان قىسىمىن رەتتەيمىز. بىراق بۇل ەم-شارانى كەز-كەلگەن پاتسيەنتكە جاساي بەرمەيمىز. الدىن الا ادامنىڭ قان قىسىمىن ولشەپ، قارسى كورسەتكىش بولماسا عانا پروتسەدۋراعا كىرىسەمىز. ەگەر، قان اۋرۋلارى بولسا، انەميا بولسا، شەرتپەگە رۇقسات جوق. بۇل دا ءار ادامعا ءار ءتۇرلى اسەر ەتەدى. كەيبىرىندە قىسىمى بىردەن-اق قالىپتاسىپ كەتسە، ەندى بىرىنە جۇيەلى تۇردە شەرتپە جاساپ، قان قىسىمىن قالىپقا كەلتىرىپ وتىرۋ كەرەك. نەگىزى، بىزگە جۇيكەنى جۇقارتپايتىن دۇنيەگە جۇقارتىپ، ۋايىمعا سالىنا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ول دا دەنساۋلىعىڭىزعا كەرى اسەر ەتەدى. اۋا رايىنىڭ دا اسەرىنەن بولادى.

– بايقاپ وتىرساق، كاسىبي سپورت­شىلاردىڭ دا مانۋالدى تەراپەۆتىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىنىن بايقايمىز. سوعان قاراپ، سپورتتىڭ دا زيانى بار ما دەپ قالامىز.

– ءوزىم كۇرەسپەن اينالىسقام. بەلىمدە ءتورت، مويىنىمدا ءبىر ومىرتقا جارىعى بار. بۇل دەگەنىمىز، ومىرتقا ورتاسىنداعى يادرونىڭ سىرتقا شىعىپ كەتۋى. بەلدە بولسا، اياققا بەرىلەدى. مويىندا بولسا، قولعا بەرىلەدى. سۇققىلاپ اۋىرادى. ونىڭ ەمى ۇزاق. پروتسەدۋرانى تولىق الۋ كەرەك. وندايدا مرت قاعازىن كورىپ بولعان سوڭ عانا ەم باستايمىز. بالداقپەن كەلسە، ەكى-ءۇش پروتسەدۋرا كەرەك. ۇنەمى ينە الىپ وتىرۋ كەرەك.

 2013 جىلى ما، اياعىم تارتىلىپ، جۇرە الماي قالدىم. دارىگەرلەر وپەراتسيا جاسالادى دەستى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا وپەراتسياعا جاتۋعا بولادى عوي. ەمدەلىپ كورەيىن دەپ، ۇزاق ۋاقىت ماسساج الدىم. سوڭىندا سەمەيدە ينە تەراپياسىمەن اينالىسقان سابىر دەگەن مىقتى كىسى جەتى كۇن ىشىندە اياققا تۇرعىزدى. سودان باستاپ، ءوزىم ينەگە قىزىعا باستادىم. ناتيجەسىنە كوز جەتكەن سوڭ، ءوزىم اينالىسىپ ءجۇرمىن. جالپى، قازىر قولدانىپ جۇرگەن ەم-دومنىڭ ءبارىن ءوزىم العانمىن. پاتسيەنتتىڭ قانداي كۇيدە بولاتىنىن الدىمەن ءوزىڭىز سەزىنۋىڭىز كەرەك.

سۇراعىڭىزعا ورالايىق، ادامدى ۇستاپ تۇرعان ومىرتقا. ومىرتقانى بۇلشىق ەت ۇستايدى. سول ءۇشىن بۇلشىق ەت مىقتى بولۋى كەرەك. كوبىنە بالالارىمىز چەمپيون بولسىن، قارۋلى بولسىن دەپ اۋىر سپورتقا بەرەمىز. بۇل دۇرىس ەمەس. بالانىڭ سۇيەگى 13-14 جاستا عانا بەكي باستايدى. وسىنى ەسكەرەيىك. جۋىقتا گرەمپلينگتەن 13 جاستاعى الەم چەمپيونى كەلدى. دەنەسى قيسىق. ەكىنشى دەڭگەيلى سكوليوز. سكوليوز دەگەن اعزانى قىسادى، كەڭ تىنىس­تاي المايسىڭ. ءتورتىنشى دەڭگەيگە جەتسە، ومىرتقالارىنا وپەراتسيا جاسايدى. ومىرتقالارىن قوپارىپ، تەمىر قويادى. ونداي چەمپيوندىق اتاقتان نە پايدا؟! سول ءۇشىن بالانى ءجۇزۋ سەكىلدى پايدالى سپورت تۇرىنە بەرسەك دەيمىن. كۇرەسىپ ۇلگەرەدى. ءومىردىڭ ءوزى – كۇرەس (اڭگىمە سوڭىن ازىلگە بۇرعانىمەن، وي سالدى).

– كۇنىنە قانشا پاتسيەنت قابىل­دايسىز؟

– ون-ون بەس ادامعا دەيىن قابىلدايمىن.

– ونى سۇراپ وتىرعانىم، ادامعا ماسساج جاساپ، ينە قويۋ بىلاي تۇرسىن، كەيدە اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ عانا ەنەرگياڭ تاۋسىلادى عوي.

– ارينە. كۇنىنە ونداعان ادامنىڭ اۋرۋ-سىرقاۋى تۋرالى ايتقاندارىن تىڭداۋ، ەم-دومىن جاساۋ وڭاي ەمەس. كەشكىلىك ۇيگە شارشاپ، ازەر جەتەمىن. بىراق پاتسيەنتتەردىڭ ەمدەلىپ، اتتاي شاۋىپ كەتكەنىنە قۋانامىن. پروتسەدۋرادان كەيىن «كوزىم اشىلدى عوي» دەپ، كوبى ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتادى.

– قاراپ وتىرساق، جاساعان ماس­ساجىڭىز­دىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ادام­نىڭ سۇيەگىن سىندىرىپ، قايتا سالىپ جاتقانداي سىقىرلا­تاسىز. ساۋساقتى سىقىرلاتساق، ۇلكەندەر تىيىپ سالىپ وتىرۋشى ەدى. سول زيان با؟

– ءيا، ساۋساق سىقىرلاتۋعا بولمايدى دەيتىن اپالار. سارىسۋ تولادى دەپ ۇرىساتىن. مامان رەتىندە ايتارىم، ادەتكە اينالماسا، زيانى جوق. اندا-ساندا سوزىپ وتىرسا، قان اينالىمى جاقسارادى. تەك مويىن ومىرتقانى، بەل ومىرتقانى ءوز ەركىڭمەن ىستەگەن دۇرىس ەمەس.

– وقىرماندار وي تۇيەتىندەي وتە پايدالى سۇحبات بولدى دەپ ويلايمىن. امان-ساۋ بولايىق!

اڭگىمەلەسكەن

مەرەي قاينار ۇلى،

«Egemen Qazaqstan»

شىعىس قازاقستان وبلىسى