ماتچ سوزىلۋىنا نە سەبەپ؟

قاتارداعى تەڭبىل دوپ مەرەكەسى­نىڭ بەس كۇنى ارتتا قالسا دا، ءار كۇنگى ماتچ­تاردا قۇرامالار جاسىل الاڭدا 100 مينۋتتان ارتىق وينايدى. بۇل – بيىلعى الەم بىرىنشىلىگىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى بولىپ تۇر. ءبىر عانا انگليا – يران اراسىنداعى ماتچتى الاتىن بولساق، الەم چەمپيوناتىندا ەڭ ۇزاققا سوزىلعان كەزدەسۋ رەتىندە تاريحي رەكورد ورناتتى. ياعني ماتچتىڭ ۇزاقتىعى 117 مينۋتقا سوزىلدى. باس تورەشى ءبىرىنشى تايمعا 14 مينۋت، ەكىنشى تايمعا 10 مينۋت قوستى. ال ويىن سوڭىندا VAR قاراعانى ءۇشىن باسەكەنى تاعى 3 مينۋتقا سوزدى. سونداي-اق ۇزاققا سوزىلعان ماتچتار قاتارىندا، گەرمانيا – جاپونيا (106 مينۋت)، فرانتسيا – اۋستراليا (105) اقش – ۋەلس (104)، سەنەگال – نيدەرلاند (102) كەزدەسۋلەرى بار. وسىدان كەيىن جانكۇيەرلەر تاراپىنان الەم چەمپيوناتىنىڭ ويىندارى نەگە ۇزاققا سوزىلادى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايتىنى انىق.

بەسىنشى تورەشىنىڭ «بىلىعى»

ماتچتاردىڭ ۇزاققا سوزىلۋىنا فيفا-نىڭ تورەشىلەر قۇرامىنا ەن­گىزگەن وزگەرىسى سەبەپ بولاتىن ءتارىز­دى. ياعني بيىلعى دودادان باستاپ ويىن­دارداعى ۇزىلىستەردى باقىلايتىن بە­سىنشى تورەشى جۇمىس ىستەيدى. وسى كۇنگە دەيىن فۋتبول ماتچتارىندا تەك ءبىر عانا قوسالقى تورەشى قىزمەت ەتكەن بولسا، ەندى ولاردىڭ سانى ەكەۋگە كوبەيدى. ءسويتىپ، ءبىرىنشى قوسالقى تورەشىنىڭ قىزمەت اياسى كەڭەيىپ، ەندى ول تورەشىلەر بريگاداسىنىڭ تولىققاندى مۇشەسىنە اينالدى. ال ەكىنشى قوسالقى تورەشىنىڭ مىندەتى – ويىن ۋاقىتىن باقىلاۋ. بۇعان دەيىن تورەشىلەر فۋتبولشى جاراقات السا – ءبىر مينۋت، فۋتبولشىلاردى الماستىرعانىنا 30 سەكۋند دەپ ەسەپتەپ، قوسىمشا ۋاقىتتىڭ ورتاشا ەسەبىن شىعاراتىن ەدى. ال جاڭا ەرەجە بويىنشا، قوسالقى تورەشى فۋتبولشىلاردىڭ گولدى تويلاۋىنا، باس قازىنىڭ VAR قوسىمشاسىن قاراعانىنا، پەنالتي تەپكەنىنە، فۋتبولشىلاردى الماستىرۋىنا، سارى نەمەسە قىزىل قاعاز كورسەتىلۋىنە، جارا­قات العان فۋتبولشىعا مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلگەنىنە كەتكەن ۋاقىتتى باقىلاپ وتىرادى. بەسىنشى تورەشى وسىنىڭ ءبارىن سەكۋندىنا دەيىن ەسەپتەپ، قانشا ۋاقىتتىڭ «ىسىراپ» بولعانىن تورەشىلەر بريگاداسىنا حابارلايدى. ءسويتىپ، باس تورەشى سول ۋاقىتتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن قوسىمشا ۋاقىتتى بەلگىلەيدى. قازىرشە ايىپ دوبى مەن بۇرىشتاما دوبىن ورىنداۋ مەن دوپتى اۋتتان قوسۋعا كەتكەن ۋاقىتتى ەسەپكە الىپ جاتقان جوق. بىراق الداعى ۋاقىتتا بۇلار دا ەسەپكە الىنۋى مۇمكىن.

جانكۇيەرلەرگە انگليا مەن يران اراسىنداعى ءبىرىنشى تايمدا قوسىلعان 14 مينۋت تىم كوپ بولۋى مۇمكىن، بىراق يران قۇراماسىنىڭ قاقپاشىسىنا 9 مينۋتقا جۋىق مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلگەنىن، وعان ءبىر فۋتبولشىنىڭ الماستىرىلۋىن، ءبىر سارى قاعاز كورسە­تىلگەنىن جانە اعىلشىنداردىڭ ءۇش گول سوققانىن ەسكەرەر بولساق، قوسىمشا ۋاقىتتىڭ ادىلەتتى تۇردە قوسىلعانىن اڭعارامىز.

فۋتبول ەندى 90 مينۋت بولمايدى

فۋتبول الەمىندە «ماتچ 90 مينۋتقا ەمەس، تورەشىنىڭ سوڭعى ىسقىرىعىنا دەيىن جالعاسادى» دەگەن ءسوز بار ەدى. فيفا وسى ءتامسىلدى شىندىققا اينال­دىرىپ جاتىر. جالپى، الەم چەم­پيو­­ناتىنداعى ماتچتاردىڭ ۇزاققا سوزىل­عانى ەڭ ءبىرىنشى، جانكۇيەرلەرگە قۋا­نىش سىيلايدى. ءار ويىنى تارتىس­تى وتە­تىن مۋنديالداعى ماتچتاردىڭ ۇزاق­قا سوزىلعانىن كىم قالامايدى دەي­سىز. فيفا ەنگىزگەن جاڭا ەرەجەنىڭ دە ماق­ساتى – فۋتبولدىڭ شىرايىن كەلتىرۋ. دەگەنمەن جاڭاشىلدىققا ۇنەمى ءۋاج ايتىپ، قارسىلىق تانىتاتىن ەكىنشى تاراپتىڭ بولاتىنى انىق. قازىرشە ول تاراپتا تەلەارنالار تۇر. سەبەبى 90 مينۋتقا دەپ جوسپارلانعان ماتچ ءۇشىن (تايم اراسىنداعى 15 مينۋتتىق ءۇزىلىس پەن ءار تايمعا قوسىلاتىن قوسىمشا 3-4 مينۋتپەن بىرگە) تۆ ارنالارعا وسى كۇنگە دەيىن ەفيردەن 2 ساعات (120 مينۋت) ۋاقىت ءبولىنىپ كەلدى. بۇل ۋاقىت ولارعا ارتىعىمەن جەتەتىن.

قاتارداعى الەم چەمپيوناتىنىڭ ويىندارىنا قارايتىن بولساق، تەلە­ارنالارعا بولىنەتىن 120 مينۋت ازدىق ەتەدى. ماسەلەن، قاتار – ەكۆادور ماتچى كەمىندە 116 مينۋتقا (101 مي­نۋت ويىننىڭ نەگىزگى ۋاقىتى + 15 مي­نۋت­تىق ءۇزىلىس)، گەرمانيا مەن جاپونيا كەز­دەسۋى 121 مينۋتقا، فرانتسيا مەن اۋستراليا ويىنى 120 مينۋتقا سوزىل­عانى بەلگىلى. ال انگليا مەن يران قۇرا­­مالارىنىڭ تەكەتىرەسى 132 مينۋتقا جال­­عاستى. وسى ۋاقىت پەن تەلەارنالار ماتچقا دەيىن جانە ماتچتان كەيىن كورسە­تىپ، جان باعاتىن جارنامالارىن ەسەپ­كە الساق، فۋتبولعا دەپ بولىنگەن 120 مي­نۋت­تىق ەفير از بولاتىنى بەل­گىلى. تەلە­ارنانىڭ ءاربىر مينۋتى قى­رۋار قارجى تۇراتىنىن ەسكەرسەك، ماتچ­تار­دىڭ ۇزاققا سوزىلۋى ولارعا قوسىم­شا شى­عىن اكەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە تەلە­ارنالاردىڭ كەلىسىم­شارتىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.

وسىدان 28 جىل بۇرىن (1994) اقش-تا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا جەرگىلىكتى تەلەارنالاردىڭ باسشىلارى فيفا-عا فۋتبولدىڭ ۇزاقتىعىن 15 مينۋتتان تۇراتىن ءۇش تايمعا ءبولۋدى ۇسىنعان ەدى. تەلەارنالارعا 45 مينۋتتىق ۋاقىت وتە ۇزاق جانە جارناما بەرۋ ءۇشىن ىڭعايسىز بولاتىن. اتالعان ۇسىنىس قايتادان كۇن تاربىنە شىعاتىن ءتۇرى بار. بىرەر جىل بۇرىن فۋتبول ماماندارى ماتچتاردىڭ ۇزاقتىعىن 30 مينۋتتان ەكى تايمعا قىسقارتۋ تۋرالى ۇسىنىس بىلدىرگەنىمەن، فيفا باسشىلىعى ازىرگە بۇعان ناقتى جاۋاپ بەرگەن جوق.

قازىرشە تەلەارنالار فيفا-نىڭ سىناقتان وتكىزىپ جاتقان تىڭ تاجى­ريبە­سىنە قارسىلىق بىلدىرگەن جوق. الەم چەمپيوناتى ەندى باستالعانىن ەسكەرسەك، قىزىقتىڭ ءبارى الدا سياقتى.