ەل ارداقتىلارىن زەردەلەگەن

سانالى عۇمىرىن قازاق تاريحىن زەرتتەۋگە، ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنا ارناعان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەلىمىزگە بەلگىلى پۋبليتسيست قىرىقباي اللابەرگەن اعامەن تانىستىعىمىز 2006 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە وسىلاي باستالعان ەدى. ناعىز ۇستازعا ءتان تۇلعاسى، سابىرلى ءسوز ساپتاسى ءبىزدىڭ توپتاعى قىز-جىگىتتەرگە بىردەن ۇنادى. عىلىم دوكتورى دەگەن اتاعىنىڭ وزىنەن ات ۇركەتىندەي، ول كىسى اۋديتورياعا كىرسە قيقار ستۋدەنتتەردىڭ ءوزى تىنىشتالا قالاتىن. ۇستازىمىز وتكەن تاريح، اسىرەسە، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى تۋرالى اڭگىمە ايتقاندى ۇناتاتىن. شەشىلىپ ءبىر سويلەپ كەتسە، ءبىز ءۇشىن مۇلدە تاڭسىق، ەسىمدەرى بەلگىسىز تاريحي تۇلعالار جايىندا مايىن تامىزىپ باياندايتىن.

ول كەزدە العاشقى قازاق باسىلىم­دا­رى­نىڭ تولىعىراق زەرتتەلىپ، كىتاپ بو­لىپ شىعىپ جاتقان ۋاقىتى. قازاق پۋب­لي­تسيس­­تيكاسىنىڭ قايماقتارى سادۋا­قاس شور­مانوۆ، قادىر تايشىقوۆ تۋرالى دەرەك­تەردى العاش رەت قىرىقباي اعامىز­دىڭ اۋزى­نان ەستىدىك. بۇعان دەيىن ءوزى شى­عارعان «قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى» وقۋ­لى­عىندا قامتىلماي قالعان تۇلعا­لاردى پۋب­ليتسيستيكالىق قىرلارى بويىن­شا جىك­تەپ، ءار دارىسىندە بىزگە تانىستى­رىپ وتىر­دى. وسىلايشا، ءبىز وتاندىق جۋرنا­ليس­تيكا تاريحىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ايماق جۋرنا­ليستيكاسىنىڭ وتكەنى تۋرالى تولىعىراق مالىمەت الا باستادىق.

ءبىر ەرەكشەلىگى، قىرىقباي اعامىز ءار ستۋدەنتتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن، جاساعان قادامىن قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىراتىن. بىردە وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتىندە جازىپ جۇرگەن ماقالالارىمدى كوزى شالىپ، مەنى كافەدراعا شاقىردى (جۋرناليستيكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەدى). اسىقپاي وتىرىپ اڭگىمەلەسىپ، كەيبىر ءسوز تىركەستەرىن ورىنسىز پايدالاناتىنىمدى ەسكەرتتى. سول جولى جازۋ ستيلىندەگى ءبىراز ەرەكشەلىكتەن حاباردار بولدىم. ديپلومدىق جۇمىستى دا قىرىقباي اعايدىڭ جەتەكشىلىگىمەن جازىپ شىقتىم. ول كىسى كوشىرگەندى ۇناتپايتىن، كەيبىر جازىپ اپارعان دۇنيەڭنىڭ قاي كىتاپتان الىنعانىن تاپ باسىپ ايتىپ بەرەتىن. ەسەسىنە سول ۋاقىتتا زەرتتەۋ جۇمى­سىنىڭ ۇزدىكسىز ەڭبەكتەنۋدى تالاپ ەتەتى­نىن ءتۇسىندىم. كەيىن وقۋىمدى اياقتاپ، تولىق­تاي گازەت جۇمىسىنا ارالاسىپ كەتكەندە دە قام­قورلىعىن اياعان جوق. وڭىردەگى بۇقارا­لىق اقپارات قۇرالدارىنا قاتىستى كونفەرەن­تسيالارعا، وقىرمان كەزدەسۋلەرىنە قاتىسىپ، عالىم رەتىندە ءوز بىلگەنىمەن بولىسەتىن.

قىرىقباي مازان ۇلى جەر جاقۇتى بايان­اۋىل­دىڭ تۋماسى. قازىرگى جۇسىپبەك ايماۋىت­ ۇلى اتىنداعى اۋىلدا دۇنيەگە كەلگەن. اناسى قىرىق جاسىندا بوسانعاندىقتان، ەسىمىن قىرىقباي دەپ قويىپتى. شىعارماشىلىق جولى مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىبىندا وقىپ جۇرگەندە-اق باستالعان. وقۋداعى جاقسى ۇلگەرىمى ءۇشىن ارتەكتە بولىپ، پيونەرلەردىڭ بۇكىلوداقتىق ءۇشىنشى سلەتىنە قاتىسىپ، تۇڭعىش عارىشكەر يۋري گاگارينمەن كەزدەس­كەنىن تاعدىردىڭ سىيى دەسەك بولار. بۇل جا­يىندا سول كەزدە اۋداندىق گازەتتە ماقالاسى دا جارىق كورەدى.

ول ەڭبەك جولىن باياناۋىل اۋداندىق «جەڭىس» گازەتىندە باستاعان. كەيىن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ودان سوڭ قازاق تەلەراديوكومپانياسى­نىڭ عىلىمي-كوپشىلىك رەداكتسياسىندا رەداك­تور، ءوزى وقىعان وقۋ ورنىندا وقىتۋ­شى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. 1992 جىلى ش.ءۋالي­حانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينس­تيتۋتىنىڭ جانىنداعى عىلىمي كە­ڭەستە «وتەچەستۆەننىە زاپيسكي» رەسەيدىڭ قازاق­ستانداعى وتارلاۋ ساياساتى تۋرالى» دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاپ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دارەجەسىنە يە بولادى. اراعا ءبىر جىل سالىپ «راۋان» باسپاسىنان «وتارلاۋ ساياساتىنىڭ ويراندارى» اتتى العاشقى بەس باسپا تاباق كولەمىندەگى مونوگرافيالىق ەڭبەگى جارىق كورەدى. ودان سوڭ «التى الاشتىڭ ارداقتىلارى» اتتى ەكىنشى ءبىر كولەمدى مونوگرافياسى شىقتى.

ءۇش جىلدان سوڭ ق.اللابەرگەننىڭ قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىنا بۇگىنگى كۇن تۇرعى­سىنان كوز جىبەرىپ، تىڭ بايلامدار جاساپ، جاڭاشا وي ايتقان «قازاق جۋرناليس­تيكا­سىنىڭ تاريحى» اتتى وقۋ قۇرالى جارىق كوردى. وندا عالىم 130 جىلدان استام باي تاريحى بار قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىن جازدى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىن تۇڭعىش زەرتتەۋشى، پروفەسسور ق.بەكقوجيننەن سوڭ بۇل تاقىرىپقا اراعا 15 جىل سالىپ دەندەگەن قىرىقباي مازان ۇلى بولاتىن. سونداي-اق كەيىنىرەك باسىلعان «الەم ءباسپاسوزى تاريحىنان» دەپ اتالاتىن وقۋ قۇرالى ستۋ­دەنتتەردىڭ ءبىلىمىن شىڭداۋعا ۇلەس قوستى. كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەگىنەن بولەك ءباسپا­سوز بەتتەرىندە جاريالانعان 200-دەن استام عىلىمي ماقالاسى بار. جيىرمادان استام ماگيسترانت پەن 4 عىلىم كانديداتىن دايارلاپ شىعاردى.

عالىم 2016 جىلى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە جۋرناليستيكا جانە باسپا ءىسى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى بولىپ ورنالاستى. مۇندا بەس جىل ابىرويلى قىزمەت ەتتى. بۇكىل الەمدى جايلاعان پاندەميا قازاقتىڭ نەبىر جاقسى-جايساڭدارىن ارامىزدان الىپ كەتكەنى بەلگىلى. پروفەسسور قىرىقباي اللابەرگەن دە 2020 جىلى كەنەتتەن دۇنيەدەن وزدى. ۇستازىمىزدىڭ جارى باقىت باتكەەۆا بۇگىندە ل.ن.گۋميلەۆ اتىن­داعى ەۇۋ-دا ساباق بەرەدى. قىزى التىناي اكەسىنىڭ ارمانىن ورىنداپ، جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇستى. قىرىقباي اللابەرگەننىڭ جازىپ كەتكەن ەڭبەكتەرى بۇگىندە جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن اسا قۇندى. ۇرپاق يگىلىگى ءۇشىن سوڭىندا ولشەۋسىز دۇنيە قالدىرعان تۇلعانىڭ رۋحى حالقىمەن ماڭگى جاساي بەرە­تىنى انىق.

پاۆلودار وبلىسى