قوقىستان قۇتىلار كۇن بار ما؟..

دالادا ەمەس، قالادا. قالا بولعاندا دا وبلىس ورتالىعىندا. بۇل ماسەلە سان مارتە كوتەرىلگەن، ايتسە دە سول جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە كەلەدى. قالا تۇرعىندارى نارازىلىق بىلدىرگەلى قاشان. كوكشەتاۋدا قاتتى تۇرمىستىق پوليگونى جوق. اۋەجاي ماڭىندا ۇزاق جىلدار بويى قوقىس قابىلداعان پوليگون 2018 جىلى اۋە ايلاعىنىڭ سانيتارلىق تازالىعىنا بايلانىستى قويىلاتىن تالاپتارعا، ەكولوگتەردىڭ دابىل كوتەرۋىنە بايلانىستى جابىلىپ تىندى. ونىڭ ءوزى دە جاز بويى ارا-تۇرا ورتەنىپ، جامان ءيىسى مەن قويۋ، قارا ءتۇتىنى قالانىڭ ءۇستىن قاپتاي جاۋىپ، كۇننىڭ ءجۇزىن كورسەتپەي جاتاتىن. بۇدان كەيىن قالادان شىعارىلاتىن تۇرمىستىق قالدىقتار باسقا جەرگە تاسىمالدانادى دەگەن ۇيعارىم جاسالدى.

تاڭداۋ كراسنويار اۋىلدىق وكرۋ­گىنە قاراستى ەليتا اۋىلىنىڭ سىر­تىنداعى بوس جاتقان الاڭقايعا ءتۇستى. بىراق بۇل دا تىعىرىقتان شىعارا­تىن توتە جول ەمەس ەدى. كۇنشىعىستان جەل سوقسا، جۇرەك اينىتار جامان ءيىس قالانى قاۋمالاپ الاتىن. ەليتا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى اۋەلى وكپە-نازىن جۇقالاپ ايتىپ كورگەن. كەيىن كادىمگىدەي ورەكپىگەن داۋعا اينالدى. اقىرى پوليگون جابىلىپ تىندى. جابىلعانىمەن، زاردابى قالدى. الا جازداي بىرنەشە مارتە ءورت شالىپ، قارا ءتۇتىنى قالانىڭ ءۇستىن تورلاپ الاتىن. ءيىسى دالانى دا، قالانى دا جايلاپ كەتتى. ماماندار بۇل قال­دىقتاردىڭ تابيعي ىدىراۋى دەپ تۇسىندىرەتىن.

– قاجەتتى ساراپتاما جاسالىپ، پوليگوندى 70 پايىز قالپىنا كەلتىرۋگە دايىن ينۆەستور دا تابىلعان، – دەيدى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى داۋلەت ءجۇنىسوۆ، – قالدىقتاردى ۋاقىتشا ور­نا­لاستىرۋعا جالپى اۋماقتىڭ 30 پايىزىن قالدىرساق، ەكولوگيالىق كو­دەكستىڭ تالاپتارىن ساقتايتىن ەدىك.

بىراق اۋىل تۇرعىندارى بۇل شە­شىمگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى تۇر­دى. داۋدى ورشىتپەي، حالىق سايا­بىر تاپ­سىن دەپ قالا باسشىلارى بو­لا­شاق پوليگون ايماعىندا قات­­تى تۇر­مىستىق قالدىقتاردى ۋاقىت­­شا ساقتاۋ ءۇشىن 20 گەكتار جەر تەلى­مىن ءبولۋ تۋرالى ماسەلەنى قاراس­تىرۋدا. قالا اكىمدىگى امالسىزدان تۇرمىستىق قالدىقتار­دى اۋەجاي ماڭىنداعى بۇرىنعى پولي­گونعا ۋاقىتشا تاسىمالداي تۇرۋ تۋرالى شە­شىم قابىلدادى. كوكشەتاۋ قا­لاسى اكىمى­نىڭ ورىنباسارى داۋلەت ءجۇنى­سوۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ماسەلە تۇر­مىستىق قاتتى قالدىقتاردىڭ جاڭا پوليگونىن سالعان كەزدە عانا تۇبەگەيلى شەشىلمەك.

تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعاتتى پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسى جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىن پوليگون سالۋ ءۇشىن تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمە مەن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەمەك. بىراق بۇل بۇگىن-ەرتەڭ بىتە قوياتىن شارۋا ەمەس. جاڭا پوليگوندى سالۋعا كەم دەگەندە 4-5 جىل قاجەت ەكەن.

قوقىس وڭدەيتىن زاۋىتتىڭ قۇرى­لىسى بىرنەشە جىلدان بەرى كوتەرىلىپ كەلەدى. ايتسە دە، ءالى ءبىر شەشىمىن تاپ­قان جوق. بىلتىر وڭتۇستىك كورەيادان ينۆەستور كەلەدى ەكەن دەگەن حابار تا­راعانىمەن جاقسىلىق بولا قويعان جوق. بۇگىنگى تاڭدا وبلىس ورتالىعىندا تۇرمىستىق قالدىقتاردى شىعارىپ، تازالاۋمەن ءۇش كاسىپورىن اينالىسادى. ولار بارلىعى 110 مىڭ ابونەنتكە قىزمەت كورسەتەدى. وسى ارادا قيسىنعا كەلمەيتىن تاعى ءبىر ەسەپ بار. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا، وبلىس ورتالىعىندا 165 مىڭ تۇرعىن بار. قالعان 55 مىڭ ادام تۇرمىستىق قالدىقتارىن قايدا جىبەرىپ جاتىر؟

– وتكەن جىلى ءبىز جەكە سەكتور­دا­عى 300-گە جۋىق ءۇيدى ارالاپ، تەك ­21-ىمەن عانا شارت جاساستىق. تۇرعىندار بار­لىق قوقىستى ورتەپ جىبەرەمىز، سون­دىقتان ەشقانداي كەلىسىم جاسامايمىز دەپ وتىر، – دەيدى «تازالىق» سەرىك­تەستىگىنىڭ باسشىسى ولەگ توپور­كوۆ، – شىن مانىندە قالا تۇرعىندارى قوقىستى جول بويىنا، قورشاۋلاردىڭ ماڭىنا اتكوپىر ەتىپ توگىپ تاستايدى. ايتپەسە، كولىكتەرىنە سالىپ الىپ بارىپ، كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ جانىنداعى كونتەينەرلىك الاڭداردى تولتىرادى. وسى ءبىر تارتىپسىزدىككە توسقاۋىل قويا الماي وتىرمىز.

تولەماقى تولەۋدە دە تۇيتكىل از ەمەس. قالا تازالىعىمەن اينالىساتىن جەكە كاسىپكەر ءادىل ەلەمەسوۆ­تىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قالا تۇرعىن­دارى ميلليونداپ قارىزىن تولەمەي وتىر. دەگەنمەن دە قوقىس الاڭدارىن تازالاۋعا ءماجبۇر.

– جالپى، ادامداردىڭ ىشكى مادە­نيەتى بولۋى كەرەك، – دەيدى كاسىپكەر، – تۇرعىندار قوقىس الاڭىنا ەسكى تۇر­­مىس­تىق تەحنيكالارىن، قاجەتسىز جيھاز­دارىن، قۇرىلىس قالدىقتارىن تاس­تاي بەرەدى. بۇل زاتتار كولەمدى بولعان­دىقتان ءبىزدىڭ كولىگىمىزگە سىيمايدى. سالدارىنان قالدىق الاڭدارى اتكوپىر بولىپ شاشىلىپ جاتادى. بۇرالقى يت پەن مىسىق تا وسى جەردەن تاماق ىزدەپ، شاشىپ تاستايدى. قيىندىق شاشەتەكتەن. ونىڭ ۇستىنە تولەم ءتاريفى دە سوڭعى ون جىل بويى وزگەرىسسىز.

وسى جىلدىڭ 1 جەلتوق­سا­نى­نان باس­تاپ قالا تۇرعىندارى قو­قىس شى­­­عا­را­تىن كاسىپورىندار قال­دىق­­تى سۇ­رىپتاۋ مەن كومۋدى ۇيىم­­داس­تىرۋ ءۇشىن تيىسىن­شە 377 تەڭگە­دەن 438 تەڭ­گەگە دەيىن تو­لەم تو­لە­مەك. ءتا­ريف­تى بەكىتۋ كەزىندە كوم­مۋ­­نالدىق قىز­مەت­تەردىڭ جانار-جا­عار­مايعا، قوسال­قى بولشەكتەرگە، جۇمىس­شى­لاردىڭ سوڭعى ۋاقىتتاعى ءسال-ءپال كوتەرىلگەن جالاقىسىنا جۇمسالاتىن ناقتى شىعىندار ەسكەرىلگەن.

– تەحنيكاعا قاجەتتى قوسالقى بول­شەكتىڭ باعاسى وتكەن جىلمەن سالىس­تىرعاندا بىرنەشە ەسەگە ءوسىپ كەتتى، – دەيدى داۋلەت ءجۇنىسوۆ. – ماسەلەن، 2021 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ديزەل وتىنىنىڭ 1 ءليترى 187 تەڭگە بولسا، بۇگىندە – 260 تەڭگە.

«تازالىق» سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەك­تورى ولەگ توپوركوۆتىڭ ايتۋىنا قا­­راعاندا، ولار سوڭعى ەكى جىل بويى ءتا­ري­فتى كوتەرۋ كەرەك ەكەندىگىن دالەلدەۋ­مەن كەلەدى. ايتسە دە، كاسىپ­كەر ءادىل ەلەمەسوۆ ءتاريفتىڭ كوتەرىلۋىن كۇتپەي، ءوز جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقى­سىن ورتا ەسەپپەن 250 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرگەن.

سوڭعى ۋاقىتتا قالا تۇرعىندا­رىنىڭ وسى ءبىر تۇيتكىلدى ماسەلەگە بايلانىستى ارىز-شاعىمى وتە كوپ. وسىنىڭ بارلىعى شارۋانىڭ رەت­كە كەلتىرىلمەۋىنەن. ماسەلەن، قالا­داعى شاعىن اۋدانداردىڭ بىرىندە 13 كوپ­قاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ جانىن­دا ءبىر عانا كونتەينەر الاڭى بار. دەمەك، جۇكتەمە وتە كوپ. قازىر مامانداردىڭ ەسەپتەۋىنە قاراعاندا، وبلىس ورتالىعىندا ۇزىن-ىرعاسى 2 مىڭعا جۋىق كونتەينەر تۇرعانىمەن، ءالى دە كەم دەگەندە 750 كونتەينەر قويى­لۋى قاجەت. بۇگىندە 105 كونتەي­نەر الاڭى عانا زاڭداستىرىلعان. قوقىس الاڭدارىن قورشاۋعا قاراجات قاراستىرىلۋدا.

قوقىس تاسيتىن كومپانيالار زاڭ­ناماعا سايكەس كونتەينەر الاڭدا­رىن سالۋ، يەسىز كونتەينەرلەردىڭ قۇقىق­تىق قۇجاتتارىن جاساۋ، ءىرى كولەمدەگى قوقىستاردى توگۋدى ىڭعايلاستىرۋ ءتارىزدى ماسەلەلەرگە بايلانىستى تاريف باعاسى كوتەرىلسە دەپ وتىر. تاريف كوتەرىلگەنىمەن، تازالىق بولا قويار ما ەكەن دەيدى تازالىقتىڭ جوقتىعىنان تاقسىرەت تارتقان قالا تۇرعىندارى.

كوكشەتاۋ