ادال ەڭبەكپەن ەسەيگەن

ومىرلىك سەرىگى ىڭكارمەن بىرگە جەتى بالا تاربيەلەپ، ءبارىن دە ادال ەڭبەككە باۋلىدى. بالالارىنا ماڭ­داي تەرمەن تاپقان ناننىڭ ءتاتتى بولارىن ۇعىندىردى. ويت­كەنى امانعالي جاڭاباەۆ – عۇ­مىرىن مال شارۋاشىلىعىنا ار­­ناعان ەڭبەك ادامى. قىر تو­سىن­دە كىندىك قانى تامىپ، اكەسى وتار­بايدىڭ تاجىريبەسىن جادىنا تۇي­گەن ول ەڭبەككە ەرتە ارالاستى. ون سەگىز جاسىندا «قىزىل تۋ» كەڭ­شا­رىندا شوپاننىڭ كومەكشىسى بولىپ باستاعان كاسىبىن اسكەردەن ورالعان سوڭ قايتا جالعاستىر­دى. وسى كەڭشاردىڭ تۇيەسىن دە، قو­يىن دا باقتى. ت ۇلىك سانىن تولىمەن كوبەيتۋدەگى ادال ەڭبەگى ءۇشىن «قىزىلقوعا اۋدانىنىڭ چەمپيون تۇيەشىسى» اتاندى. بۇل ونىڭ جالعىز ماراپاتى ەمەس. جىل سا­يىن وسىنداي ماراپاتپەن مەرەيى تاسىدى.

ونىڭ بالالارى ءار ماماندىق­تى يگەرگەن. وتباسىندا مۇعالىم مەن دارىگەر دە، قۇقىق قورعاۋ سالا­سىنىڭ مامانى دا بار. بۇل اۋلەت ءۇشىن مال شارۋاشىلىعى – اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان كاسىپ.

ادال ەڭبەكپەن ەسەيگەن اكە­نىڭ ابىرويلى ەڭبەك جولىن جال­عاس­تىر­عان ۇلدارى دۋمانبەك، قۇر­مانبەك، ەسەن، تەمىر 2006 جىلى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا بەت بۇردى. ءسويتىپ، قۇرمانبەك جەتەكشىلىك ەتەتىن «قۇرمان» شارۋا قوجالىعىن قۇردى. قازىر بۇل قوجالىقتا 230 جىلقى، 140 تۇيە، 330 ءمۇيىزدى ءىرى قارا مەن 1 500 قوي بار. ادال ەڭبەكپەن ەسەيگەن، جاسى جەتپىستىڭ جەلكەنىن كەرگەن قاريا ءالى دە ۇيدە وتىرا المايدى. بالالارى باعىمىن كەلىستىرسە دە ءبىر مەزگىل ءتورت ت ۇلىكتىڭ قوڭىنا كوز سالىپ، اقىل-كەڭەسىن بەرۋدى مىندەتى سانايدى. «مىرزاباي» جانە «ناۋرىزباي» اتاۋىن ال­عان قىستاقتىڭ دايىندىعىن تەك­سەرەدى. «جامانساي» اتالاتىن جەر­دەگى جايىلىمنىڭ قۇنارىنا كوز سالادى.

قوجالىق جەتەكشىسى قۇرمان­بەك مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ ءۇشىن سەلەكتسيالىق جۇمىسقا بەت بۇردى. ءسويتىپ، ابەردين-انگۋس، قازاقتىڭ اقباس سيىرى سە­كىلدى تۇقىمدارىنان تاراعان جاڭا ءتيپتى ءمۇيىزدى ءىرى قارانىڭ ءتولى الىندى. ماقسات – جازعى مەز­گىلدەگى اپتاپ ىستىعى، كۇزگى قارا سۋىعى مەن قاقاعان ايازى سەكىلدى تابيعي قۇبىلىسقا ءتوزىمدى سيىر ءوسىرۋ. جالىنان ۇستاتپايتىن اساۋ جىلقىنى «كوشىم» مەن «مۇ­عالجار» تۇقىمىمەن اسىلدان­دىرۋدىڭ جەمىسى كورىنە باستادى. قازىر اسىل تۇقىمدى ءار جاباعى 140-160 كيلو تازا ەت بەرەدى.

ون التى جىل بۇرىن قۇرىل­عان شاعىن شارۋاشىلىقتان اسىل تۇقىمدى مال فەرماسىنا اينالعان «قۇرمان» شارۋا قو­جا­لىعى مەملەكەتتىڭ قولداۋىن كو­رىپ وتىر. اسىل تۇقىمدى مالعا بەرىلگەن سۋبسيديا قارجىسىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىن جاڭارتىپ، ويىل اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ورتالىعى – جاسقايرات اۋىلىندا ەت-ءسۇت ونىمدەرىن وڭ­دەيتىن تسەحتىڭ قۇرىلىسى باس­تالدى. بۇل تسەحتا مال ونىمدەرى وزىق تەحنولوگيامەن وڭدەلەدى. تسەحتى 2023 جىلى تولىق ىسكە قوسۋ كوزدەلگەن. وسىلايشا، اۋىل تۇرعىندارىنا «جاسقايراتتا جاسالعان» تاڭباسىمەن شۇجىقتار مەن سۇزبە، قاتىق، قايماق مەن ماي سەكىلدى تابيعي ءارى ساپالى ونىمدەر ۇسىنىلماق. شارۋا قوجىلىعىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن 40-قا جۋىق اۋىل تۇرعىنىنىڭ قاتارى تاعى 10-15 ادامعا كوبەيەدى.

– ادال ەڭبەك قانا ادامدى ابىرويعا بولەيدى. ۇنەمى ىزدەنۋ، ۇيرەنۋ قاجەت. اسىرەسە مال شا­رۋا­شىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن قى­راعىلىق قاجەت. ءوزىڭ ءوسىرىپ وتىر­عان مالعا جاناشىرلىق تانىت­پاساڭ، ەڭبەگىڭ ەش بولادى. ءتورت ت ۇلىكتەن دە تابىسى كول-كوسىر تابىس تابۋعا بولادى. بىراق مال باعۋدى قيىن كورەتىندەر بار. تەگىندە قيىندىقسىز جەتىس­تىككە جەتەتىن جۇمىس بار ما؟ شا­رۋا قوجالىعىن قۇرىپ، مال شا­رۋاشىلىعىن دامىتۋعا بەت بۇرعان ۇلدارىم قيىندىقتى جەڭىپ كەلەدى، – دەيدى امانعالي جاڭاباەۆ.

اكە مەن شەشەنىڭ ءتالىمدى تار­­بيەسىن كورگەن بالالارى قا­يىرىمدىلىق ىستەردەن شەت قال­ماي­دى. جىل سايىن ناۋرىز، قۇر­بان ايت، قارتتار كۇنى سەكىل­دى مە­رەكەلەردە الەۋمەتتىك تۇر­مى­سى تومەن جانە بالاسى كوپ وتبا­سىلارعا، مۇگەدەك جان­دار­عا دە­مەۋشىلىك كورسەتەدى. مۇم­كىن­دىگى شەكتەۋلى 20 بالانى قام­قور­لى­عىنا العان. اۋىلداعى «شال­قى­ما» مادەنيەت ءۇيىنىڭ ءبىر بول­مە­سىن بالالار ءۇشىن كۇرەس بول­مەسى رە­تىندە قايتا جاساقتاۋعا قار­جىلاي قولداۋ كورسەتتى. ون وتبا­سىنىڭ ارقايسىسىنا قىسقى مال ازىعى ءۇشىن 10 رۋلوندى تەگىن بەرەدى.

اتىراۋ وبلىسى