سۋرەتتە: ايت قورعانباەۆ, شاكىرتى سايات شامشيەۆ, ۇلى داۋلەت
جاۋىنگەرلىك رۋح دارىعان ولكە
قارابۇلاق – قىتاي ەلىمەن شەكارالاس قيىردا جاتقان ەلدى مەكەن. باعزى زاماندا بۇل ولكەنى ەلىمىزدىڭ داڭقتى قولباسشىسى قاراكەرەي قابانباي جايلاپ, جاۋدىڭ كولەڭكەسى دە تۇسپەگەن دەسەدى. سودان بولسا كەرەك, جاۋىنگەرلىك رۋح كەيىنگى ۇرپاقتىڭ بويىنا دا دارىپ, قانمەن بەرىلگەن قاسيەت سالاماتتى ءومىر سالتىنان كورىنىس تاۋىپ وتىر.
البەتتە, ءاربىر جەتىستىك بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. بۇل ورايدا اتالعان اۋىلدا جاس ۇرپاقتى جامان ادەتكە جولاتپاي, كۇرەستىڭ الىپپەسىنە باۋلۋدا ايت قورعانباەۆتىڭ ورنى بولەك. بىلىكتى ماماننىڭ اكە-شەشەسى 1963 جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان قازاقستانعا ءوتىپ, قولدارىندا كەڭەس وداعىنىڭ تولقۇجاتى بولعاندىقتان قورعاس بەكەتىنەن ولاردى بىرنەشە وتباسىمەن بىرگە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ بوزكول كەڭشارىنا جىبەرەدى. ول جەردە 5-6 اي تۇرعاننان كەيىن اكەسى تۋعان جەرى ماقانشى اۋىلىنا كوشۋدى ۇيعارادى. سول جىلى ول ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى مەكتەپكە باردى.
«ەڭبەككە 7-8 سىنىپتان باستاپ ەرتە ارالاستىم. اكەم ماقاباي ماقانشىعا كەلىپ ورنالاسقاننان كەيىن جىل وتكەن سوڭ ومىردەن وزدى. جازعى دەمالىستا اۋىلداعى بالالارمەن ميچۋرين اتىنداعى جەمىس-جيدەك وسىرەتىن كەڭشاردا جۇمىس ىستەپ, ۋاقىتتى كوڭىلدى ءارى پايدالى وتكىزەتىنبىز», دەپ ەسكە الدى سول كەزدى كۇرەس مايتالمانى.
ايت قورعانباەۆ سپورتقا 8-سىنىپتان باستاپ دەن قويا باستاپتى. سول كەزدە ماقانشى مەن ءۇرجار وڭىرىندە رىسبەك بەرىكبولوۆتىڭ داڭقى اسقاقتاپ تۇرعان. ەركىن كۇرەستەن قازاقستان مەن وداق كولەمىندەگى جارىستاردا تۇعىردان تۇسپەي جۇرگەن بالۋاندى جاستاردىڭ كوبى ۇلگى تۇتىپ, چەمپيون بولۋعا تىرىساتىن. وسى ماماننىڭ قولداۋىمەن ايت اعامىز دا العاش رەت كۇرەس مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ, بالۋاندىق ونەردىڭ قىر-سىرىنا قانىعا باستاسا كەرەك.
«مىنەزى اقكوڭىل اعامىز ءتۇرلى ءادىس-ايلانى بالالارعا وڭاي ءتۇسىندىرىپ, جاتتىعۋلاردى بىرگە ورىندايتىن. جاتتىعاتىن سپورت زالىمىز تاستان سوعىلعان بۇرىنعى ەلەكتر ستانساسىنىڭ ورنى ەدى. تاس ەدەنگە سابان مەن قامىستى جايىپ, ونىڭ ۇستىنە ماتراس توسەپ, بەتىن ماتامەن جاباتىنبىز. بالالار قولدان جاسالعان كىلەمدى كەزەكپەن جۋىپ, تازا ۇستاپ جۇردىك. سول كەزدە وسى زالدا تۇرلان سافينوۆ, ورىنجان نۇعىمانوۆ, ريفحات كەرەيەۆ, بولات الدەباەۆ, تايىر زاكيروۆ سىندى ازاماتتار دايىندالىپ, وبلىستىق دودالاردا قارسىلاس شىداتپاي ماقانشى كۇرەس مەكتەبىنىڭ داڭقىن اسقاقتاتىپ ءجۇردى. ءبىز سولارعا قاراپ ەلىكتەپ وستىك», دەدى ول.
بالۋاننان – باپكەرلىككە
جەكە سپورتتىق مانسابىندا العاشقى جارىسى ءۇرجار اۋىلىندا ءوتىپ, ر.بەرىكبولوۆتىڭ دەمەۋىمەن سول سايىستا 1-ءشى ورىن العاننان كەيىن باپكەردىڭ «الەۋەتىڭ زور, سەنەن مىقتى سپورتشى شىعادى», دەگەن ءسوزى قانات ءبىتىرىپ, قارقىندى ەسەلەۋگە جىگەر بەرگەن-ءدى.
«اۋداندىق قۇراما ساپىندا سەمەيدە وقۋشىلار اراسىنداعى وبلىستىق سپارتاكيادادا جەڭىسكە جەتتىم. 1970 جىلى مەكتەپتى ءتامامداپ, الماتىداعى دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنا وقۋعا تاپسىرۋ ءۇشىن باعىمدى سىناپ كوردىم. وكىنىشكە قاراي, وقۋ ورنىنا قابىلدانباي, سول جىلى ماقانشىداعى س.سەيفۋللين اتىنداعى مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ, ەڭبەك جولىمدى باستادىم. الايدا كوپ ۇزاماي اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ, قيىر شىعىستاعى تىنىق مۇحيتى فلوتىنا قاراستى سۇڭگۋىر كەمەلەر ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا وتان الدىنداعى بورىشىمدى وتەدىم. كۇننىڭ كوزىن 2-3 ايداي كورمەگەن كەزىمىز بولدى», دەپ ەسكە الادى جاستىق شاعىن ايت قورعانباەۆ.
قارۋلى كۇشتەر ساپىنان اۋىلعا ورالعان بويدا ول ماقانشى مەكتەپ-ينتەرناتىندا دەنە تاربيەسى ءپانى مۇعالىمىمەن قاتار اۋداندىق سپورت مەكتەبىندە ەركىن كۇرەستەن جاتتىقتىرۋشى رەتىندە جۇمىسقا كىرىسكەن. وسى جىلدارى مەكتەپتى باسقارعان ساپاربەك وڭعارباەۆتىڭ ۇستاز رەتىندە قالىپتاسۋىنا كوپ كومەگى تيەدى. بۇل كەزەڭدە اۋداندىق سپورت مەكتەبىندە بىرگە ەڭبەك ەتكەن ريفحات كەرەيەۆ, تاسبولات جامانوۆ, اسحات تەمىرجانوۆ جانە تولەۋبەك شاكەنوۆ ماقانشى وڭىرىندە كۇرەس ونەرىن دامىتۋعا كوپ ۇلەس قوستى. ولار رەسپۋبليكالىق ءارى حالىقارالىق دەڭگەيدە ەلىمىزدىڭ ابىرويىن لايىقتى قورعاعان سپورتشىلاردى تاربيەلەپ, دايىنداۋعا كۇش-قايراتتارىن جۇمسادى. رىسبەك بەرىكبولوۆ نەگىزىن قالاعان كۇرەس مەكتەبىن قالىپتاستىردى.
«سول جىلدارى ءوزىم دە ەركىن كۇرەس, سامبو جانە قازاق كۇرەسىنەن وبلىستىق, رەسپۋبليكالىق سايىستارعا قاتىسىپ, جۇلدەگەر اتاندىم. رىسبەك اعانىڭ «سەنەن ۇلكەن سپورتشى شىعادى» دەگەن ارمانىن ورىنداي المادىم. ول ومىردەن ەرتە كەتتى. اسكەردە ءۇش جىلداي بولىپ, سپورتتان قول ءۇزىپ قالدىم», دەدى ا.قورعانباەۆ.
قارىمدى بالۋانداردى تاربيەلەدى
ايتسە دە سپورت مەكتەبىندە باپكەرلىكتى قولعا العان بويدا ايت ماقاباي ۇلى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ءبىراز بەلەستى باعىندىرعان شاكىرتتەردى دايارلادى. ولار – اقان انكەجانوۆ, ارداق قورعانباەۆ, جۇمان باكيەۆ, ەرلان سىدىقوۆ جانە نۇرلان ابسەيىتوۆ. بارلىعى بىردەي الەمدە توپ جارماسا دا سپورت ارقىلى ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋدىڭ جولدارىن تاۋىپ, ءتۇرلى سالادا تابىستى قىزمەت ەتىپ ءجۇر. ەڭ باستىسى, جامان ادەتكە جولاعان جوق دەيدى بوز كىلەم شەبەرى. مۇندايدا سپورت پەن ەڭبەك ەگىز ۇعىم دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك.
ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىندا ا.قورعانباەۆ قارابۇلاق اۋىلىنا كوشىپ, اۋىل جاستارىمەن جۇمىس ىستەپ, كۇرەس مەكتەبىنىڭ اشىلۋىنا كۇش سالعانىن ايتا كەتكەن ورىندى. بۇل كەزدە اۋداندىق سپورت مەكتەپتەرى جابىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان. سوعان قاراماستان اۋىل ازاماتتارىمەن اقىلداسىپ, اتا-انالار كوميتەتى ارقىلى قارابۇلاقتا قاڭىراپ بوس تۇرعان عيماراتتى سپورت زالعا اينالدىردى. اتا-انالاردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
داۋلەتتىڭ مارتتىگى
سول ۋاقىتتا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولعان داڭقتى بالۋان داۋلەت تۇرلىحانوۆ گرەك-ريم كۇرەسىنەن ۇلتتىق قۇراما كوماندانىڭ وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىن الاكولدە وتكىزىپ, ايگىلى سپورتشىلارمەن كەزدەسۋدى قارابۇلاقتا ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولدى. ولاردىڭ قاتارىندا يۋري مەلنيچەنكو, باقتيار بايسەيىتوۆ سىندى وليمپيا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىنىڭ جەڭىمپازدارى بولدى. ءدال وسى جىلى داۋلەت بولات ۇلى اۋىلداعى كۇرەس مەكتەبىنە جاڭا بوزكىلەمدى سىيعا تارتتى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە اۋىلداعى بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى.
«90-شى جىلدارى ەلىمىزدە قيىن كەزەڭ بولعانى بەلگىلى. بالالاردى جارىسقا اپارۋعا قاراجات تابۋ قيىنعا سوعاتىن. اۋىل تۇرعىندارى 100-200 تەڭگەدەن اقشا جيناپ, بالالاردى جارىسقا جىبەرەتىن. قارابۇلاقتان 10 شاقىرىم جەردەگى جاربۇلاق اۋىلىندا وتەتىن سايىستاردان كەيدە كومىرگە باراتىن تراكتوردىڭ تىركەمەسىنە وتىرىپ, كەيدە جاياۋ قايتقان كەزدەرىمىز بولعان. وسىنداي ەڭبەك ارقىلى اۋىلداعى «داۋلەت» كۇرەس مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى اۋداندىق, وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق دودالاردا وق بويى وزىپ ءجۇردى.
«كەنجە ۇلىما داۋلەت تۇرلىحانوۆتاي مىقتى بالۋان بولسىن دەگەن نيەتپەن داۋلەت ەسىمىن بەردىك. قازىر ول دزيۋدو جانە قازاق كۇرەسىنەن بىرنەشە رەسپۋبليكالىق جارىستا جۇلدەگەر اتانىپ, حالىقارالىق سايىستاردا باعىن سىناپ ءجۇر. دزيۋدو, قازاق جانە سامبو كۇرەسىنەن سپورت شەبەرى. سول سەكىلدى اعايىندى دۋلات جانە سايات شامشيەۆ, نۇرلان دالدىرباەۆ, ەرجان قۇلسەيىتوۆ, جاقسىلىق پەن جاندوس تۇرسىنعاليەۆ, ەلدوس تۇراباەۆ, شالقار تۇرسىنقانوۆ, رينات بايانباەۆ, قۇرمانعازى ديقانباەۆ, ەركەبۇلان الپىسباەۆ جانە ادىلەت رامباەۆ سىندى شاكىرتتەرىم جاقسى ناتيجەلەر كورسەتە ءبىلدى. قازىر بۇل ازاماتتار سپورتتا, كاسىپكەرلىكتە جانە تاعى دا باسقا سالالاردا تابىستى ەڭبەك ەتىپ, جاستارعا سالاماتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاپ كەلەدى.
ال سايات شامشيەۆ ەسىمدى وقۋشىمنىڭ قازاق كۇرەسىنەن الەم چەمپيونى اتانۋى ۇكىلى ءۇمىتتى اقتاعاننىڭ ايقىن دالەلى دەپ بىلەمىن. ول جاستايىنان العىر, نامىسشىل بولىپ ءوستى. الماتىداعى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى اتىنداعى سپورت-ينتەرناتىنا ءتۇسىپ, تاجىريبەلى اعا جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ قولداۋىمەن الەمدىك ارەنادا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتتى. «قازاقستان بارىسى» رەسپۋبليكالىق تۋرنيرلەرىندە دە جاقسى قىرىنان تانىلدى», دەدى ا.قورعانباەۆ.
«داۋلەت» كۇرەس مەكتەبى قازىر دە جۇمىس ىستەپ تۇر. الدىڭعى اعا بۋىننىڭ ىزگى جولىن جالعاپ, جاس ۇرپاقتى سالاماتتى ءومىر سالتىنا بۇگىندە جاس جاتتىقتىرۋشى جاندوس تۇرسىنعاليەۆ باپتاپ كەلەدى. اۋدان ورتالىقتارى مەن وبلىس ورتالىقتارىنداعى سىقىلدى ءزاۋلىم سپورت كەشەنى بولماسا دا قارابۇلاقتىق ورەندەردىڭ جەتىستىگى جەتكىلىكتى.
قىزىعى سول, جەكپە-جەك تۇرلەرىنەن بولەك قارابۇلاق اۋىلىنىڭ جاستارى سپورتتىڭ بارلىق تۇرىنەن اۋداندىق سپارتاكيادالاردا تۇعىردىڭ بيىگىنەن كورىنىپ-اق ءجۇر. ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرىن, قازاق كۇرەسىن, ۆولەيبول, فۋتبول سىندى كوماندالىق ويىنداردى دا ايتۋعا بولادى. سوعان قاراماستان اۋىلدا زاماناۋي سپورتتىق ينفراقۇرىلىم اتىمەن جوق. تالاي تولاعاي ازاماتتىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسقان سپورت ارداگەرىنىڭ وسى ءبىر ولقىلىقتىڭ ورنى تولسا ەكەن تىلەگى بار. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساڭلاقتاردى دايىنداپ شىققانىنا قاراماستان ايت قورعانباەۆقا وسى كۇنگە دەيىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى اتاعى بەرىلمەپتى. بۇل دا وڭىردەگى سپورت سالاسى ماماندارىنا سىن. سونىمەن قاتار كانىگى مامان اۋىلداعى جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ قاجەت دەپ سانايدى. ويتكەنى ماردىمسىز جالاقىعا جاس مامانداردى ۇستاپ تۇرۋ قيىنعا سوعادى.
اباي وبلىسى,
ءۇرجار اۋدانى
