شەتكەرى اۋىلدارعا شەكەدەن قارامايىق

ال وتكەن جىلى اۋىلدىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ورتاشا ۇزاقتىعى 70،79 جاس­تى قۇراپ، قالالىقتاردان (69،91 جاس) ءسال ارتىق بولىپتى. سوعان قاراپ، اۋىلداعى اعايىنداردىڭ جانى ءسىرى-اۋ دەگەن ويعا قالاسىڭ... دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر­­لى­گىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، بۇ­گىنگى تاڭدا تەك قاراعاندى، قوس­تا­ناي جانە ۇلى­تاۋ وبلىس­تا­رىنىڭ اۋىلدىق ەلدى مە­كەن­­­دەرى (اەم) مەديتسينا ۇيىم­دا­رى­­مەن تۇگەل قامتاماسىز ەتىل­گەن. سون­داي-اق قىزىلوردا (3 اەم)، جەتىسۋ (4 اەم)، جام­بىل (5 اەم) وبلىستارىندا مە­دي­­تسينالىق پۋنكتى جوق اۋىل از. ال باستاپ­قى مەديتسينالىق-ساني­تارلىق كومەك كور­سەتەتىن ەم­دەۋ مەكەمەسىنسىز قالعان اۋىل­دار، اسى­رەسە دەموگرافيالىق جاع­دا­يى كۇردەلى سولتۇستىك قازاق­ستان وبلىسىندا كوپ. ناقتى ايتساق، قى­زىلجار ءوڭىرىنىڭ 80 اۋى­لىن­داعى مەديتسينالىق پۋنكت­تەر بۇدان ون شاقتى جىل بۇرىن «ەۋروپالىق ستاندارتتارعا سايكەس وڭتايلاندىرۋ» ناۋقانىنداعى اسىرا سىلتەۋدىڭ قۇربانى بولىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعىنا قاراماي جابىلعان.

وسى سەبەپپەن بۇگىندە شىعىس قازاقستان (69 اەم)، باتىس قازاقستان (67 اەم)، پاۆلودار (64 اەم)، اقمولا (60 اەم)، اتىراۋ (45 اەم)، اباي (40 اەم)، اقتوبە (20 اەم)، تۇركىستان (16 اەم)، الماتى (12 اەم)، ماڭعىستاۋ (8 اەم) وبلىستارىنىڭ بىرقاتار اۋىلدىق ەلدى مەكەنىندە دە مەدي­تسي­نالىق پۋنكت جوق.

بۇل رەتتە حالىق دەنساۋلىعىن نى­عايتۋ باستى مىندەتى بولىپ سانا­لاتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر­لىگىنىڭ قازىرگى ۇستا­نى­مىنا دا قايران قالىپ، قارنىڭ اشادى. سەبەبى ول تۇرعىندارىنىڭ سانى 50-دەن كەم اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە مەديتسينالىق پۋنكت ۇستاۋدى جانە جاڭا­لا­رىن سالۋدى ءتيىمسىز دەپ ساناپ وتىر.

سون­­داي شاعىن اۋىلداردىڭ تۇر­عىن­دارىنا باستاپقى مەديتسي­نا­لىق-سا­ني­تار­لىق كومەك كور­سەتۋ 10 شا­قى­رىمنان اسپايتىن قا­شىق­تىقتا ورنا­لاسقان اۋىل­دار­دا­عى فەلدشەرلىك-اكۋشەر­لىك پۋنكت­تەر مەن دارىگەرلىك امبۋلا­توريالارعا جۇكتەلىپتى. الاي­دا ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆە­دومست­ۆو­سىنىڭ شەنى جوعارى شە­نەۋ­نىكتەرى كليماتى جايلى وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەر مەن قىسى قاتال سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەردىڭ اراسىنداعى ەلەۋلى ايىرماشىلىقتى ەسكەرمەگەنى انىق. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقس­تان­نىڭ قاتتى بوراندى كۇندەرىندە اۋدانىشىلىك جولداردى قار باسىپ، جاۋىپ تاستاپ، جەدەل جاردەم كولىكتەرى تۇكپىردەگى از ءۇيلى اۋىل­دار­دا تۇراتىن ناۋقاستارعا دەر كەزىندە جەتە المايدى. مۇنداي كەشىگۋ كەيدە قاي­عى­لى  جاعدايدا اياقتالىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.

وسى ماسەلەنىڭ مانىسىنە ۇڭىل­سەك، «قا­زاقستان رەسپۋب­لي­كا­سىنىڭ اكiم­شiلiك-اۋماقتىق قۇرىلىسى تۋرالى» زاڭنىڭ 2-بابىنىڭ 3-تارماعىندا: «حالقىنىڭ سانى 50 ادامنان از شارۋا قونىستارى مەن وزگە دە قونىستار ەڭ جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەننىڭ قۇرامىنا ەنگi­زi­لەدi» دەپ كورسەتىلگەنى سول­تۇس­­تىك جانە شىعىس وڭىرلەردەگى تۇرعىندارىنىڭ سانى جىلدان-جىلعا كەمىپ بارا جاتقان تالاي اۋىلداعى مەديتسينالىق پۋنكت­تەر­دىڭ الداعى ۋاقىتتا دا جاپپاي جابىلا بەرۋىنە «داڭعىل» جول اشىپ بەرىپ تۇر دەۋ­گە بولادى. سوندا قالاي – دەموگرافيالىق احۋالى كۇردەلى وب­لىستاردىڭ شال­عاي دا شاعىن اۋىلدارىن الدا­عى ۋاقىتتا دا مەديتسينالىق پۋنكتتەرىمەن قوسا جابا بەرمەكپىز بە؟ مۇنىڭ ءوزى ۇلتتىق قاۋىپ­سىز­دىك­كە ەلەۋلى نۇقسان كەلتىرمەي مە؟ شىنتۋايتىندا، اتالعان زاڭ دا كەزىندە ەل وڭىرلەرىنىڭ ەرەك­شە­لىك­تە­رى جەتە ەسكەرىلمەي قابىل­دان­عان سياقتى. پارلامەنت دەپۋتاتتارى بۇل ماسەلەنى نازارعا الۋعا ءتيىس.

مەملەكەت باسشىسى 2020 جىل­عى 1 قىركۇيەكتەگى «جاڭا جاع­داي­­داعى قا­زاقستان: ءىس-قيمىل كە­زەڭى» جولداۋىندا دا ۇكىمەت­كە باستاپقى دارىگەرلىك كومەك­تى ۇيىمداستىرۋ تاسىلدەرىن تۇبە­گەيلى قايتا قاراۋدى جانە الداعى ءۇش جىل ىشىندە بارلىق اۋىل­دىق ەلدى مەكەندى مەديتسينا مەكەمە­لەرىمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپ­سىر­عان بولاتىن. الايدا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان­دار­دىڭ پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋ بارىسى ويداعىداي دەۋ قيىن. مىسالى، بيىل اۋىل­دىق ەلدى مەكەندەردە، سونىڭ ىشىن­دە تىرەك جانە سەرىكتەس اۋىل­داردا نەبارى 35 باستاپقى مەدي­تسي­­نالىق-سانيتارلىق قىزمەت كور­سەتۋ وبەكتىلەرىن سالىپ، پاي­دالانۋعا بەرۋ كوزدەلگەن. ولاردىڭ 11-ءى – تۇركىستان وبلىسىندا، 8-ءى – الماتى وبلىسىندا، 5-ەۋى – قىزىلوردا وبلىسىندا، 4-ەۋى – جەتىسۋ وبلىسىندا، 3-ەۋى – اتىراۋ وبلىسىندا، 2-ەۋى – جامبىل وبلىسىندا، سونداي-اق ماڭعىستاۋ مەن ۇلىتاۋ وبلىستارىندا بىرەۋدەن سالىنباق. ال مەديتسينالىق پۋنكتتەرى جوق اۋىلدىق ەلدى مەكەندەرى باسقا وبلىستارعا قاراعاندا الدەقايدا كوپ سول­تۇستىك جانە شىعىس وڭىر­­لەردە بىردە-ءبىر باستاپقى مە­دي­تسينالىق-سانيتارلىق قىز­مەت كورسەتۋ مەكەمەسىن اشۋ كوزدەل­مە­گەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

مەديتسينالىق پۋنكتى جوق اۋىل­داردىڭ تۇرعىندارى كوبىنەسە ءوز بەت­تەرىنشە ەمدەلىپ، حالىقتىق ەم-دوممەن اينالىساتىنى ءمالىم. مۇنىڭ ءوزى كەيدە دەرتتىڭ اسقىنىپ كەتۋىنە اكەلىپ سوعىپ جاتادى.

اۋىلداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالا­سىنىڭ جاي-كۇيىنە اۋىل­دىق ەلدى مە­كەندەردىڭ اۋدان ورتا­لىق­تارىنان قا­شىق ورنالاسۋى دا تەرىس ىقپال ەتىپ وتىر. سوندىق­تان دا بىلىكتى دارىگەرلەر مە­دي­تسي­نا­لىق پۋنكتتەرى جابىلىپ قال­عان اۋىلدارعا جۇيەلى تۇردە بارىپ، تۇر­عىن­دار­دىڭ دەنساۋلىعىن تەك­سە­رىپ تۇرۋى قاجەت دەيدى ماماندار. وسى­عان وراي «سا­لاماتتى قازاقستان» مە­دي­تسينالىق پو­يىزىن رەسپۋبليكالىق دەڭ­گەيدە عانا ەمەس، وڭىرلىك دەڭگەيدە دە ۇيىمداستىرعان ءجون بولار ەدى.

بۇل رەتتە كوڭىلگە الاڭ تۋعى­زا­تىن ءبىر جايت – ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا بۇگىندە ەلىمىزدەگى اۋىل حالقىنىڭ 11 پايىزى تۇراتىن
2 739 اۋىل دامۋ الەۋەتى بار ءھام كەلەشەگى بار اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر تىزبەسىنە ەنگىزىلمەگەن. وسىنى ەسكەرسەك، تاياۋ جىلدارى ءتۇتىنى وشە­تىن شاعىن اۋىلدار سانى ءتىپتى كوبەيىپ، اۋىلداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ جاعدايى ودان ءارى كۇردەلەنە تۇسەتىن ءتارىزدى.

تاعى ءبىر ءتۇيىنى تولىق تار­قا­تىل­ماعان ماڭىزدى ماسەلە – اۋىل تۇر­عىندارىنىڭ ءبارى بىردەي مىندەت­تى الەۋمەتتىك مەدي­تسي­نالىق ساق­تاندىرۋ ء(مامس) جۇيەسى ار­قىلى كورسەتىلەتىن جوعارى ما­مان­­دان­دى­رىل­عان مەديتسينالىق كومە­ككە قول جەتكىزە الماي وتىر­عانى. ويتكەنى ولاردىڭ ءبىر بولىگى ءتيىستى جارنانى تولەمەگەندىكتەن، ءمامس-پەن مۇلدەم قامتىلماي قالعان. مىسالى، قازىرگى تاڭدا الماتى وبلىسىندا – 459 110، تۇركىستان وبلىسىندا – 369 211، جامبىل وبلىسىندا – 161 093، اقمولا وبلىسىندا – 112 637، قوستاناي وبلىسىندا – 81 847، شىعىس قازاقستاندا – 81 426 اۋىل تۇرعىنى ءمامس-تەن تىس قالعان. باسقا وڭىرلەردە دە ونداعان مىڭ اۋىل تۇرعىنى وسى جۇيەمەن قام­تىل­ماعان. سول سەبەپتى ولاردىڭ جوسپارلى تۇردە اۋرۋحاناعا جا­تىپ ەمدەلۋ، سكرينينگتەردەن ءوتىپ قا­رالۋ سياقتى قىزمەتتەردى تەگىن الۋى نە­عايبىل. سوندىقتان دا اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردەگى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جالدامالى جۇمىسكەرلەر ءۇشىن ءمامس قورىنا ۋاقتىلى ءارى تولىق مولشەردە اۋدارىم جاساۋىن ۇدايى قاداعالاپ، تەكسەرىپ وتىرۋ قاجەت. بۇعان قوسا اۋىلدىق جەرلەردەگى ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشىلاردىڭ ارا­سىندا 2019 جىلدان باستاپ ەنگىزىلگەن بىرىڭعاي جيىنتىق تولەمنىڭ (بجت) ما­ڭىز­دىلىعىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن ۇز­بەي جۇر­گىزۋ كەرەك. سونىمەن قاتار مۇد­دەلى ورتالىق مەملەكەتتىك ور­گاندار بجت رە­جىمىنىڭ بەس جىل­دىق مەرزىمى كەلەسى جىلى اياق­­تا­لاتىنىن ەسكەرىپ، ونىڭ ناتي­جەلەرىنە وسى باستان جان-جاقتى تالداۋ جاساعانى جانە ۇكى­مەتتىڭ قا­راۋىنا ەنگىزۋ ءۇشىن ءتيىستى ۇسى­نىس ازىرلەگەنى ءجون.

تۇيىندەي ايتقاندا، حالقىمىز­دى ازىق-ت ۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان اسىراۋشى اۋىلداعى اعايىنداردىڭ دەنساۋلىعىن نى­عاي­تۋ – مەملەكەت باسشىسى ەرەك­شە ماڭىز بەرىپ وتىرعان مەم­­لەكەتتىك ماسەلە. دەمەك، دەن­ساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن وڭىر­لەردىڭ اكىمدىكتەرى مەدي­تسي­نالىق پۋنكتتەرى جابىلعان شا­عىن اۋىلداردا دا اتا زاڭى­مى­زدا جازىلعانىنداي، ەلىمىزدىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادامدار تۇراتىنىن ەستەن شىعارماۋعا ءتيىس.