دراماتۋرگيا ءدۇلد ۇلى

سوندىقتان بولسا كەرەك، ادە­بيەتكە اتويلاپ كەلگەن كوپ قالام­گەردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي وسىناۋ اۋىر دا مەحناتقا تولى جولدى تاڭداپ، قوس سالانى قىزدىڭ قوس بۇرىمىنداي ەگىز ءورىپ، ەركىن يگەرىپ كەتەتىنى سيرەك. ال سول وتكەل بەرمەس اسۋدى باعىندىرا العاندارى – شىن تالانت!

وتكەن عاسىردىڭ 70 جىلدارىندا دراماتۋرگياعا دەندەپ ەنىپ، تەاتر الەمىن ءدۇر سىلكىنتكەن دۇلدۇلدۇلدەر كوشىن قارىم­دى قالامگەر دۋلات يسابەكوۆ باس­تايدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. شي­رى­ققان سيۋجەت سونىلىعى مەن كەيىپكەرلەرىنىڭ قاراپايىم دا كۇردەلى حاراكتەرى، ءا دەگەننەن-اق جازۋشى دۋلاتتى دراماتۋرگيا داڭعىلىنا ءبىر-اق كوتەردى. «رەكتوردىڭ قابىلداۋ كۇندەرى»، «اپكە»، «ەرتەڭگى كۇتۋ»، «وك­پەك جولاۋشى»، «مۇراگەرلەر»، «الىس­تان كەلگەن اناناس»، «كىش­كەنتاي اۋىل»، تاۋەلسىزدىك جىل­دارى تەاتردى تۇرلەنتكەن «جاۋ­جۇرەك»، ء«جۇز جىلدىق ماحاب­بات»، «بورتە» سىندى پەسالارى ونەر الەمىنە وزگەشە ورنەك سالعانى انىق. اسىرەسە «اپكەسىمەن» وتكەن عاسىردا-اق اتاعى كەڭگە جايىلعان درا­ما­تۋرگتىڭ بۇگىندە «بورتە» ارقىلى باعى تاعى ەسەلەندى.

«دۋلات يسابەكوۆ تاقىرىپ تاڭداۋدا الدىنا جان سالمايتىن دراماتۋرگتەردىڭ ءبىرى. ول ءارتۇرلى تاقىرىپتارعا باتىل بارا الادى. ەڭ ءبىرىنشى، ادام پروبلەماسىن قوزعايتىن شىعارمالاردى الىپ كەلەدى. دۋلات شىن مانىندە اۋقىمى كەڭ دراماتۋرگ. بۇگىندە «دراماتۋرگيا جوق، تەاتردا پەسا جوق» دەيتىننىڭ ءبارى بوس ءسوز. رەسپۋبليكاداعى قازاقتىڭ جيىرما شاقتى تەاترىندا دۋلاتتىڭ پەسالارىن قويىپ شىقسا، سونىڭ بارىنە ۇزاق جىل ازىق بولار ەدى دەپ ويلايمىن. دۋلاتتىڭ درا­ماتۋرگياعا كەلگەندەگى العاش­قى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى – «اپكە­نىڭ» تاقىرىبى – ولمەيتىن تاقى­رىپ. كۇنى بۇگىنگە دەيىن قى­رىق-ەلۋ جىلعا تاياۋ قازاق تەاتر­لا­رى­نىڭ ساحناسىندا الما-كەزەك قو­يى­لىپ كەلەدى جانە وسى پە­ساعا كورەر­مەن كوپ جينالىپ، قات­تى تولقىپ تەبىرەنەدى. ويتكەنى بۇل – جەتىمدەر پروبلەماسى. باۋىرمالدىق، وتانسۇيگىشتىك پروبلەماسى. بۇگىندە قاماجاي سياقتى ادامدار سيرەك. ءبىر ۇيدە تۇرىپ اعايىندى ەكەۋ سىيىس­پايدى. ال ۇلكەندى-كىشىلى ءبىر توپ باۋىردىڭ باسىنان وتكەن وقي­عالارى ادامنىڭ جانىن تەبى­رەنتەدى. بۇل – دراماتۋرگتىڭ كۇشى» دەيدى قالامگەر شەبەرلىگى جونىندە رەجيسسەر، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ەسمۇحان وباەۆ.

ءيا، ادام جانىن تەرەڭنەن قوزعاۋ، كوپشىلىك بايقاي بەرمەي­تىن تەرەڭ قالتارىستارىنا ءۇڭى­لۋ – دراماتۋرگ دۋلات شىعار­ماشىلىعىنىڭ باستى ۇستانى­مى. قالامگەردىڭ قاي تۋىندىسىن تاما­شالاساڭ دا جانىڭا جا­قىن جىلىلىق لەبى ەسىپ تۇ­رادى. سوندىقتان بولسا كەرەك، دراماتۋرگيا سالاسىن ءتۇرلى تاقى­رىپتاعى تاعىلىمدى تۋىندىلارىمەن بايىتىپ كەلە جاتقان دۋلات يسابەكوۆ پەسالارىنا الەم تەاترلارىنىڭ دا نازارى­ اۋىپ، الىس-جاقىن شەتەلدىك ونەر­ ۇجىم­دارىنىڭ بارلىعى ءوز ساح­نا­سىندا قويۋعا اسىق ءھام سۋ­رەت­كەر­دىڭ جاھان نازارىن جاۋ­لاۋ­عا، الەم ەلدەرىنىڭ رۋحاني الە­­مىنە بويلاۋعا باعىتتالعان قا­­دامى ءساتتى جالعاسىن تاۋىپ كە­لەدى. ءدال دۋلات يسابەكوۆتەي شە­تەل تەاترلارىندا كوپ ساحنالا­نىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدى با­عىن­دىرعان قازاق قالامگەرى كەم­دە-كەم. رەسپۋبليكا تەاتر­لارى رەپەرتۋارىنان تۇسپەيتىن قو­يى­لىمداردى ايتپاعاندا، سانكت-پەتەربۋرگ، ومبى، دۋ­شانبە، باشقۇرتستان، لوندون، بولگاريا، تۇركيا، اۋستراليا تەاترلارى ساحنالاعان شىعار­ما­لار شەرۋى – ۇلتتىق دراما­تۋر­گيامىزدىڭ ولجاسى ءھام قازى­ناسى.

اسىرەسە الەم نازارىن وزىنە بۇرعىزعان «بورتە» تۋىندىسى – يسابەكوۆ شىعارماشىلىعى­نىڭ جاڭا بەلەسى دەۋگە لايىق. ولاي دەيتىنىمىز تۇركىستانداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ شىمىلدىعىن ءتۇرىپ، تۇساۋىن كەسىپ بەرگەن تاريحي دراما بۇگىن­دە دۇنيە ءجۇزى تەاترلارىنىڭ دا قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ وتىر. باس كەيىپكەر بورتەنىڭ بويىن­دا­عى قايسارلىق پەن دانالىق، كە­مەڭگەرلىك پەن كورەگەندىك، ىسكەر­لىك پەن ىرىلىك – مۇنىڭ بارلىعى سوناۋ شىڭعىسحان زامانىندا­عى ارۋلارعا ءتان قاسيەت پەن بولمىس ەمەس، اۆتور بورتە بەينەسى ارقىلى بۇگىنگى زاماناۋي ايەل­دەر مىنەزىنىڭ دە ءمىنسىز ءمۇسىنىن جا­ساپ شىعارعان. درامانىڭ ماز­مۇن اۋقىمدىلىعى سول، قاي قىرى­نان كەلسەڭ دە، قاي ۇلتتىڭ مەن­تاليتەتىنە سالساڭ دا بوياۋىن بۇز­باي، درامالىق ەكپىنىن باسەڭ­سىتپەي، كەرىسىنشە جارقىراپ شىعا كەلەدى.

ال ۇلتتىق ماسەلەلەر مەن ەل تاريحىنىڭ ايتىلماي، قالتا­رىستا قالىپ كەلە جاتقان، تۇل­عا­لار ءومىرىنىڭ كوپشىلىككە بەي­مالىم قىرلارىن جان-جاقتى قاۋ­­زايتىن الاش ارىسى ماعجان جۇما­باەۆ تاعدىرى ارقاۋ بولعان ء«جۇز جىلدىق ماحاببات» پەن اتاقتى بالۋان، ءانشى، كومپوزيتور بالۋان شولاقتىڭ ومىرىنەن سىر قوزعايتىن «جاۋجۇرەك» درا­مالارىنىڭ ورنى ءوز الدىنا ءبىر توبە. مۇندا اۆتور حرونولوگياعا قۇرىلعان داتالاردى تىزبەكتەپ شىعۋدان بويىن بارىنشا ال­شاق ۇستاپ، كەرىسىنشە تۇلعا جانە ماڭا­يىنداعى ادامداردىڭ قا­رى­م-قاتىناسى ارقىلى زامانا شى­ندىعىن بوياماسىز بەرۋدى، سول نەگىزدە ۇلتتىق ماسەلەلەر­دى دا باتىل قوزعاپ، كورەرمەنىنى­­نە وي سالۋدى ازاماتتىق مۇرا­تى ەتەدى. شىم-شىتىرىق سيۋجەت­تىڭ سوڭىن قۋىپ، ايتارىنان ايىرىلىپ قالاتىن كوپ دراماتۋرگ­تەن دۋلات يسابەكوۆ ءباسىنىڭ بيىك بولۋىنىڭ سىرى دا وسىندا، بىز­دىڭشە.