زۇلمات جىلدار جاڭعىرىعى – «اق بوز ءۇي»

وتكەن عاسىردىڭ 30-جىل­دا­رىنداعى ۇجىمداس­تىرۋدىڭ ار­تىنان ىلەسە كەلگەن اشارشى­­­­لىق تاۋقىمەتىن سۋرەتتەيتىن شى­عار­­ما قازاق ادەبيەتىندەگى وسى تا­قى­­رىپتا جازىلعان العاشقى ەڭبەكتەردىڭ قاتارىنان سانالا­دى. كينودا روماننىڭ سوڭعى بو­لىمىندەگى وقيعالار – باي ءارى بي ءپاحرادديننىڭ اۋىلىن ەرتىپ، قاراقالپاقتىڭ قوڭىرات قالاسى­نا قايتا ورالامىز دەپ، تۇرىكمەن شولىندە كورگەن قيىندىقتارى تاسپالانعان.

جابىق كورسەتىلىمگە قاتىسقان سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىم­باەۆ ۇلت باسىنا تونگەن ناۋبەتتەر­دىڭ اراسىندا اشارشىلىقتىڭ زار­دابى وراسان ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

– شىن مانىندە، ءبىز – تاريحىمىزدا تالاي قيىندىقتى باستان كەشكەن حالىقپىز. بىراق سونىڭ ىشىندە ءدال وسى اشارشىلىقتىڭ زاردابى ۇلت جۇرەگىنە وشپەس­تەي جارا سالدى. الاپات ناۋبەتتەن قا­زاقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى قى­رىلىپ قالدى. تاعى ءبىر بولىگى شە­كارا اسىپ، باس ساۋعالاۋعا ءماج­­بۇر بولدى. ءبىز باسىمىزدان وتكەن وسىنداي قاسىرەتتى كە­زەڭ­­دى ەشقاشان ۇلت جادىنان شى­عارماۋىمىز كەرەك. اسىرەسە، جاس بۋىنعا تاريحىمىزدى دارىپ­تەپ، كەلەر ۇرپاققا ناقتى مالى­مەتتەر مەن دەرەكتەرگە نەگىز­دەلگەن زەرتتەۋلەر قالدىرۋ – باس­تى مىندەت. بۇل – بابالار رۋحى الدىن­دا­عى پەرزەنتتىك بورىشى­مىز. اشار­شىلىقتىڭ اقتاڭ­داقتارىن اشۋ ارقىلى ءبىز تاريحي سانامىزدى دامىتامىز. ال تاريحي جادىنى جاڭعىرتۋ – تاۋەلسىزدىگى­مىز­دى نىعايتىپ، ەلدىگىمىزدىڭ تۇعى­رىن بيىكتەتە تۇسەتىن قادام. سول سە­بەپتى پرەزي­دەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى تاقىرىپقا كوپ كوڭىل ءبولىپ، ونىڭ جان-جاق­تى زەرتتەلۋىنە، ارحيۆ ماتەريالدارىن جيناقتاۋعا قاتىستى ءتيىستى ورىندارعا تاپسىرما بەرگەن ەدى. سونىڭ اياسىن­دا ەلىمىزدە ناقتى جۇمىستار قول­عا الىنىپ، بۇل باعىتتا جاڭا لەپ پايدا بولدى، – دەدى ماۋلەن اشىمباەۆ.

سونداي-اق ول سەناتتىڭ ۇيىت­­قى بولۋىمەن اشارشىلىققا قا­تىس­تى بۇرىن-سوڭدى ەش جەردە جاريا­­لانباعان تاريحي قۇجاتتار مەن دەرەكتەردىڭ، ەستەلىكتەردىڭ بەس تومدىق جيناعى جارىق كور­گەنىن ايتتى.

– بۇگىن كورەرمەنگە ۇسىنى­لىپ وتىرعان فيلم دە وسى يگى باس­­تامانىڭ جەمىسى ەكەنى ءسوزسىز. الداعى ۋاقىتتا بۇل كينوتۋىندى كورەرمەن تاراپىنان جوعا­رى باعاسىن الىپ، تاريحىمىزدى تانۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنە­مىز جانە سوعان تىلەكتەسپىز. وسى رەتتە شىعارماسىن فيلم­گە اينال­دىرىپ، سول جولدا ەسەلى ەڭ­بەك ەتكەن سماعۇل اعامىزعا العى­­­­سىمىزدى ءبىلدىرىپ، جاڭا تۋىن­­­­­­دىسىمەن شىن جۇرەكتەن قۇت­­­تىق­­­­تايمىز، – دەدى سەنات توراعاسى.

فيلم رەجيسسەرى كارتينادا ءبىر وتباسى مەن اۋىلدىڭ تاعدىرى ارقىلى بارشا قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن زۇلمات زاردابىن كورسەتۋگە تىرىسقان.

«كينونى تۇسىرۋگە ءبىر جارىم اي ۋاقىت كەتتى. اۋەلدە وزبەك­ستاندا تۇسىرگىمىز كەلگەن. بىراق پان­دەميا كەدەرگىسىنە تاپ بولىپ، باسقا جەردى ىزدەۋگە تۋرا كەلدى. الماتى، قىزىلوردا وبلىستارىن ارالادىق. اقىرى ىڭعايلى جەردى ماڭعىستاۋدان تاپتىق. ال دەكو­راتسيالار الماتى وبلىسىندا جاسالدى»، دەيدى بەگارىس ەلۋباي.

جالپى، روماندى فيلمگە تاس­پالاۋعا العاش رەت 1991 جىلى تالپىنىس بولعان.

«سۇراپىل سۇرجەكەي» اتتى فيلم كەڭەس وداعىنىڭ ەڭ سوڭ­عى كينوفەستيۆالىندە گران-پري الدى. بىراق قاراجات تاۋسى­لىپ، اشارشىلىق كەزەڭى اقىرى تۇسى­رىلمەدى. ياعني فيلمدە كام­پەس­كە بار، اشارشىلىق جوق. سودان كەيىن ءبىز ەندى بۇنى قالاي جا­سايمىز دەپ وتىز جىل ويلاندىق. تۇتاس رومان ءبىر فيلمگە سىيمايدى. كەيىن ەڭ سوڭعى «پاراسات مايدانى» اتتى تاراۋىن عانا الۋ كەرەك دەگەن ويعا كەلدىم. ادام­دار اشارشىلىققا ۇرىنىپ، شۇ­بىرادى. سول جەردى الدىق. سوسىن ستسەناري جازىپ، پرەزيدەنتكە ۇسىندىق»، دەيدى اۆتور.

اۆتورلاردىڭ ايتۋىنشا، كور­كەم فيلم پروكاتكا كۇزدە شىعۋى مۇمكىن، وعان دەيىن بىرنەشە فەس­تيۆالعا قاتىسپاق.

ايتا كەتەيىك، فيلم رەجيس­سەرى بەگارىس ەلۋباي «ۇزدىك شەتەل­دىك دراما» اتالىمىن العان «اڭشى بالا» جانە «وازيس»، «بالا عاشىق» سىندى كوركەم فيلم­­­دەرىمەن بەلگىلى.

كينوكارتينادا باس كەيىپكەر پاحرەددين ءبيدىڭ ءرولىن س.سەي­فۋل­لين اتىنداعى قاراعاندى دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى قايرات كەمالوۆ، ال جۇبايى سىرعانىڭ وبرا­زىن ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەم­­­لەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى­نىڭ ءارتىسى كۇلجاميلا بەلجانوۆا سومدايدى.

تاريحي مالىمەتتەرگە سۇيەن­سەك، 1921-1923 جىلدارداعى اشار­شىلىقتا شامامەن 1،7 ملن، ال 1931-1932 جىلدارى 2،3 ملن قازاق اشتان قىرىلعان. شىنىندا دا، بۇل – ورنى تولماس قاسىرەت، ۇلى ناۋ­بەت. ۇلت باسىنا تونگەن وسى زۇلماتتى جىلداردىڭ تولىققان­دى زەرتتەلىپ، كوپتەگەن كوركەم تۋىن­دىعا ارقاۋ بولارىنا سەنەمىز.