تۇقىم قۋالايتىن انگيونەۆروتيكالىق ءىسىنۋ قانشا ادامنان تابىلۋى مۇمكىن؟

تقاى – باستاپقى يممۋنتاپشىلىعى سانا­تىنداعى، سيرەك كەزدەسەتىن، س-1 ينگي­­بيتور فۋنكتسياسىنىڭ تومەندەۋىنەن نەمەسە بولماۋى سالدارىنان بىرنەشە ساعاتتان بىرنەشە كۇنگە دەيىن دەنەنىڭ ءار جەرىندە قايتالاناتىن تەرەڭ ىسىكتى گەنەتيكالىق كەسەل. اۋرۋ كەز كەلگەن جاس­تا پايدا بولۋى مۇمكىن، بىراق كوبىنەسە العاش رەت 6-10 جاس ارالىعىندا بىلىنە باستايدى. دارىگەرلەر مەن عالىمدار ونى «الۋان ءجۇزدى حيمەرا»، دەپ ءجيى اتايدى. سەبەبى، جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، ونىڭ بەلگىلەرى قۇبىلمالى ءارى باسقا اۋرۋلارعا دا ۇقسايتىندىقتان، العاشقى بەلگىلەرى بىلىنگەننەن باستاپ، انىق دياگنوز قويىلعانعا دەيىن 8-20 جىلعا دەيىن ۋاقىت كەتىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان پاتسيەنتتەردىڭ 80%-ى انىق­تال­ماي قالادى. بۇل كەسەلدىڭ ەڭ باستى قاۋپى دە وسى. اۋرۋ دياگنوزى قويىلماعان پاتسيەنتتەر اراسىنداعى ءولىم-ءجىتىم دەڭگەيى 29%-دى قۇراسا، ۋاقتىلى دۇرىس دياگنوزى قويىلىپ، ەمدەۋدى ەرتە باستان باستاعاندار سانى – 3% عانا.

ءبىر قۋانىشتىسى، بۇل ماسەلەدە ىلگەرىلەۋ بار دەۋگە بولادى. قازىر قازاق­ستان­دا سيرەك گەنەتيكالىق اۋرۋ سانا­تىنداعى تۇقىم قۋالايتىن انگيو­نەۆ­روتيكالىق ءىسىنۋى (تقاى) بار پاتسيەنت­تەر­دى انىقتاۋ جونىندەگى دياگنوستيكالىق جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇعان دەيىن ەلىمىزدە سيرەك كەزدەسەتىن وسى اۋرۋدىڭ قولجەتىمدى جانە سەنىمدى زەرتحانالىق دياگنوستيكاسى بولماسا، ەندى اتالعان جوبانىڭ ناتيجەسىندە جارتى جىلعا دا جەتپەيتىن ارالىقتا وسى سيرەك كەسەلگە شالدىعۋى مۇمكىن دەگەن 200-دەي وتانداسىمىز تەكسەرىلىپ، 21 ادامدا تقاى دياگنوزى راستالدى.

وسىناۋ قايىرىمدىلىق جوباسىن ەلىمىزدەگى اللەرگولوگ-يممۋنولوگتاردىڭ ەكى بىردەي جەتەكشى ۇيىمى – «قازاق يممۋنتاپشىلىعى قوعامى» قب مەن «اللەرگولوگتار، يممۋنولوگتار جانە يممۋ­نورەابيليتولوگتار قوعامى» قب قولعا الىپ وتىر. مەديتسينالىق قاۋىم­داس­تىقتار بۇل جوبانى Takeda جا­ھاندىق بيوفارماتسەۆتيكالىق كوم­پانيا­سىنىڭ وكىلى «تاكەدا قازاق­ستان» كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. سەبەبى دۇرىس دياگنوس­تيكا جاساۋ ءۇشىن زاماناۋي تەحنولوگيا­لار، تەست، لابوراتوريالىق تۇرعىداعى زەرتتەۋ­لەر قاجەت. ناتيجەسىندە تقاى-گە كۇدىگى بار بىرقاتار قازاقستاندىق پاتسيەنتتەر مولەكۋليارلىق-گەنەتيكالىق دياگ­نوستيكانى قوسا العاندا، تەگىن زەرت­حا­نا­لىق دياگنوستيكا جاساتۋ مۇم­كىن­دى­گى­نە قول جەت­كىزگەن.

وسى باستامانىڭ العا جىلجۋىنا بايلانىستى الماتىدا ءباسپاسوز ءماس­لي­حاتى ءوتىپ، اتالعان اۋرۋدى تەگىن دياگ­نوس­تيكالاۋعا الماتى، تالدىقورعان، شىم­كەنت، تاراز، قىزىلوردا، نۇر-سۇلتان، قاراعاندى، وسكەمەن، سەمەي، پاۆلودار، اقتوبە، اقتاۋ جانە اتىراۋ قالالارىنان جولداما الۋعا بولاتىنى ايتىلدى. ول ءۇشىن تۇقىم قۋالايتىن انگيونەۆروتيكالىق ىسىنۋگە كۇدىك بولعان جاعدايدا پاتسيەنتتەر اللەرگولوگ-دارى­گەر­گە جۇگىنۋى كەرەك جانە قاجەت بولسا تقاى-گە زەرتحانادا تەگىن قان تالداۋى ءۇشىن جولداما الا الادى.

كوتەرىلگەن ماسەلەگە وراي، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، كجىا عزي رەسپۋبليكالىق اللەرگولوگيا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، «اللەرگولوگتار، يممۋنولوگتار، يم­مۋنو­رەابيليتولوگتار قوعامى» قب تورا­عاسى تاير نۇرپەيىسوۆ تقاى وتباسى­لىق سيپاتقا يە ەكەنىن، سوندىقتان پاتسيەنتتەردىڭ بارلىق جاقىن تۋىستارى دا تەكسەرىلۋى ءتيىس ەكەنىن اتاي كەلە:

– تقاى دياگنوستيكاسى بىرقاتار سەبەپكە بايلانىستى كۇردەلى ماسەلە. اۋرۋدىڭ تۇقىم قۋالايتىنى پاتسيەنتتەردىڭ 90%-دا بايقالادى، سوندىقتان تۋىستارىنا نازار اۋدارۋ كەرەك. ءبىز بارلىق پاتسيەنتكە جەتكىزگىمىز كەلەتىن ەڭ ماڭىزدى نارسە: سيمپتومسىز تۋىستارىڭىزدى، اسىرەسە بالالارىڭىزدى ەرتە باستان قاراتۋىڭىز قاجەت. بۇل اۋرۋدىڭ ناقتى بەلگىسىن كورۋگە جانە ناۋقاستىڭ جاعدايىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مەديتسينالىق قىزمەت ءۇشىن پاتسيەنتتەردى ءتيىمدى باعىت­تاۋ ماڭىزدى، ياعني دارىگەرلەر مەن پاتسيەنت­تەر­دىڭ كەشەندى جۇمىسى قاجەت. دارىگەر اۋرۋدى انىقتاعان كەزدە، ناۋقاس، ورفان­دىق اۋرۋلار تۋرالى بۇيرىققا سايكەس، تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا ەسەپكە الى­نۋى ءتيىس. سوندا عانا پاتسيەنتتى باقى­لاۋ­عا ءارى ەمدەۋگە كەپىلدىك بەرىلەدى. وزىندە نەمەسە جاقىندارىندا تۇقىم قۋالايتىن انگيونەۆروتيكالىق ءىسىنۋ بەلگىلەرىن بايقاعانداردىڭ بارلىعىن مىن­دەتتى تۇردە دارىگەرمەن كەڭەسۋگە شا­قى­رامىز، – دەدى.

ءوز كەزەگىندە قازاق يممۋنتاپشىلىعى قوعامى يممۋنولوگتار قاۋىمداس­تى­عىنىڭ ءتورايىمى، مەديتسينا عىلىم­دا­رى­نىڭ دوكتورى ەلەنا كوۆزەل:

– تقاى دياگنوستيكاسى بويىنشا جوبانى جۇرگىزۋ – ەلىمىزدەگى پاتسيەنتتەر ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ءبىز كومەي، ءىش قۋىسى، مويىننىڭ قاۋىپتى ىسىنۋىنە بايلا­نىستى ءتىلى اۋزىنا سىيماي، ءولىپ كەتۋ قاۋپى جو­عا­رى ون شاقتى پاتسيەنتكە كومەك بەرە باستادىق. پاتسيەنتتەردىڭ باسىم بولىگى – بالا، جاس جانە ەڭبەككە قابى­لەت­تى جاستاعىلار. دياگنوزى قويى­لىپ، ءتيىستى ەم-دومىن الۋ ولاردىڭ ءومىرىن ەداۋىر جاقسارتادى. گەنەتيكالىق دياگ­نوستيكا قىمبات، سوندىقتان Takeda كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن دياگنوس­تيكا قازاقستاندا قولجەتىمدى بولعانى جاقسى بولدى. 2021 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ بيىلعى قاڭتارعا دەيىن 200 ادام تەكسەرىلدى، ونىڭ ىشىندە 21 ادامدا تقاى دياگنوزى راستالدى. دياگنوس­تي­كالىق رەيد 7% قۇرادى، بۇل وتە جاقسى كورسەتكىش. دەگەنمەن، قازاق­ستاندا الەم­دىك ەپيدەميالىق دەرەكتەرگە سايكەس تقاى-مەن اۋىراتىن 600-گە جۋىق پاتسيەنت كۇتىلەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، دياگنوس­تيكا جالعاسۋى ءتيىس. جوبانىڭ ناتيجەسى قازاق پوپۋلياتسياسىنا ءتان وسى اۋرۋدىڭ گەنەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋدى كوزدەيدى، – دەدى.

ەلەنا كوۆزەلدىڭ ايتۋىنشا، اۋرۋ­دىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى – بەتتەگى، دەنە­دەگى اۋىراتىن بەيسيممەتريالىق تىعىز ىسىكتەر، ءىشتىڭ دۇركىن-دۇركىن اۋىرۋى، كەيدە ءتىپتى ۇلعايۋى، نەسەپ ءبولىنۋىنىڭ بۇزىلۋى، باس اۋرۋى. مۇنداي جاعداي 2-5 كۇنگە دەيىن، ال كەيبىر جاعدايدا ءبىر اپتادان استام ۋاقىتقا سوزىلادى. ارينە، ستوماتولوگيالىق، ياعني ءتىستى ەم­د­ەۋگە، انگيناعا قاتىستى ماسەلەلەر قاباتتاسسا كومەي ءىسىنۋىنىڭ ۇلكەن قاۋپى بار. سوندىقتان دا ەمدەۋدى ۋاقتىلى باستاۋ ءۇشىن دۇرىس دياگنوز قويۋ وتە ماڭىزدى. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە تقاى گيپودياگنوستيكاسى وتە قىمبات. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، اۋرۋدىڭ بەلگى­لەرى اللەرگيالىق ىسىنۋلەرگە وتە ۇقساس بول­عاندىقتان، پاتسيەنتتەرگە اللەرگياعا قارسى پرەپاراتتار ءجيى تاعايىندالادى، مۇنداي ءتيىمسىز ەم-دومنىڭ سوڭى اۋىر اسقىنۋلارعا عانا ەمەس، قايعىلى جاع­دايعا جەتكىزۋى مۇمكىن.

– بيىل اقپان ايىندا سيرەك كەزدەسەتىن اۋرۋلار تۋرالى اقپاراتتاندىرۋ ناۋقا­نىنا قاتىستىق. ماقسات – سيرەك كەز­دە­سەتىن اۋرۋلارى بار ادامداردىڭ ماسەلە­لەرىنە كوبىرەك نازار اۋدارۋ، پا­تسيەنت­تەردىڭ يننوۆاتسيالىق مەدي­تسي­ناعا قول­جە­تىمدىلىگىن جاقسارتۋ. تقاى بار پاتسيەنت­تەر­گە ارنالعان دياگنوستيكالىق جوبانى قولداۋ – وسى ماقساتقا جەتۋدىڭ تاعى ءبىر قادامى. ۋاقتىلى دياگنوستيكا دارىگەرلەرگە تقاى-ءدى دەر كەزىندە انىق­تاۋعا، پاتسيەنتتەرگە – ەمدى ەرتە باس­تاۋ­عا جانە اۋىر اسقىنۋلاردى بول­دىر­­­ماۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، پاتسيەنتتەر مەن ولاردىڭ وتباسىلارىنىڭ ءومى­رىن وڭاي­لا­تادى، – دەيدى Takeda كوم­پا­نياسىنىڭ ۋكراينا جانە تمد كلاس­تە­رى­نىڭ قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى عالىم داۋلەتباقوۆ.

الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعان­داي، انىقتالاتىن پاتسيەنتتەر سانى مەن ولاردىڭ دياگنوستيكا جاساۋ مۇمكىندىك­تەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە ناقتى قاتىسى بار. دياگنوستيكانىڭ قولجەتىمدىلىگى ماسەلەسى نەعۇرلىم جاقسى شەشىلسە، اۋرۋدى انىق­تاۋ سوعۇرلىم جوعارى بولماق، ەمدەۋ سو­عۇرلىم ۋاقتىلى جانە ءتيىمدى جۇر­گىزى­لەدى، سايكەسىنشە ءولىم-ءجىتىم تومەن بو­لادى.

قورىتا ايتقاندا، الەمدىك ساراپشىلار العا تارتىپ وتىرعانداي، تقاى-عا شالدىققان ناۋقاستاردى تولىق ەمدەۋ مۇمكىن ەمەس، بىراق اۋرۋدى باقىلاۋعا بولادى. ەمدەلۋشىلەر س1 كومپلەمەنت كومپونەنتىنىڭ ينگيبيتورىن – وزگەرگەن يممۋندىق جۇيە شىعارا المايتىن زاتتى تۇراقتى الماستىرىپ وتىراتىن پرەپاراتتى ۇدايى قابىلداپ وتىرۋى كەرەك.

2020 جىلعى رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس، الەمنىڭ 56 ەلىندە تقاى كەسەلىنە شالدىققان 2 568 وتباسى بار. قازىرگە دەيىن قازاقستاندا دياگنوزى راستالعان 30 پاتسيەنت بار ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. الايدا بۇل كورسەتكىش ناقتى جاعدايدى كورسەتپەۋى مۇمكىن. مامانداردىڭ بولجامى بويىنشا، كەشەندى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن جاعدايدا، ەلىمىزدە تۇقىم قۋا­لايتىن انگيونەۆروتيكالىق ءىسىنۋ كەمىندە 600-دەي ادامنان تابىلۋى مۇمكىن.

الماتى