تەاتر مۋزەيىنىڭ تاماشا تابىستارى

اڭگىمەمىزدىڭ القيسساسىندا جالپى مۋزەي كۇنىنىڭ پايدا بولۋ تاريحىنا توقتالاتىن بولساق، اتاۋلى مەيرام 1977 جىلى حالىقارالىق مۋزەيلەر كەڭەسىنىڭ (International Council of Museums، ICOM) كەزەكتى وتىرىسىندا ۇسىنىلىپ، ءبىراۋىزدان قولداۋ تاپقان بولاتىن. جارتى عاسىردان بەرى تويلانىپ كەلە جاتقان جادىگەردەر جارمەڭكەسىنە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى مۋزەيلەردىڭ بارلىعى دەرلىك بەلسەندى اتسالىسىپ كەلەدى. اتاۋلى ءىس-شارادان ەلور­دامىزداعى تەاتر مۋزەيلەرى دە قالىس قالىپ كورگەن ەمەس. سونىڭ ءبىرى – «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ تاريحقا باي تاماشا قازىنالى قورى.

2013 جىلى قازاقستاننىڭ ەڭ­بەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى، Expo&Women حالىقارالىق ۇيى­مى­ پرەزيديۋمىنىڭ مۇشەسى اپريزا قۇ­سايىنوۆانىڭ قاجىرلى ەڭبەگى مەن ىزدەنىسىنىڭ ارقاسىندا اشىلعان تەاتر مۋزەيىندە بۇگىندە مۋزىكالىق مادەنيەت كەمەڭگەرلەرى، سونداي-اق وپەرا جانە بالەت ونەرىنىڭ تاريحى جايلى ەستەلىكتەردى ساقتايتىن اۋقىمدى جادىگەرلەر قورى بار. مۋزەي قازىناسى جىلدان-جىلعا جاڭا جادىگەرلەرمەن تولىعىپ، مۇندا اي سايىن جارقىن، ەستە قالارلىق ماز­مۇندى كورمەلەردىڭ دە جۇيەلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلە جاتقانىنا كۋامىز.

تەاتر مۋزەيىندە ەلىمىزدىڭ ساحنا ونەرى قايراتكەرلەرىنىڭ جەكە زاتتارى مەن ماتەريالدارى، مۋزىكالىق اسپاپتارى مەن ساحنالىق كوستيۋمدەرى، ەسكى فوتوسۋرەتتەرى مەن پورترەتتەرى جيناقتالعان. اسىرەسە، مۋزەي ءۇشىن باعالى قازىنا ءھام تەڭدەسسىز ولجا – بايسەيىتوۆتەر وتباسىنا تيەسىلى پيا­نينو. اڭىز ارتىستەر مەنشىگىندەگى قۇندى جادىگەر وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن «استانا وپەرا» مۋزەي قو­رىنا ۇرپاقتارىنىڭ قولداۋىمەن تارتۋ ەتىلىپ، الماتىدان باس قالاعا «ماڭگىلىك ەل» پويىزىمەن ارنايى جەتكىزىلگەن بولاتىن.

سونداي-اق مۋزەي قورىنىڭ تا­عى ءبىر تاماشا تابىسى – كۇلاش باي­­سە­يىتوۆا اتىنداعى كامەرالىق زال گالەرەياسىنان قازاقستاندىق ارتىس­تەردىڭ شىعارماشىلىق جانە تۇر­مىستىق زاتتارىن، ولاردىڭ ومىر­لەرى تۋ­رالى مازمۇندى وچەركتەردى، تاري­­حي قۇندىلىققا يە تەاترلىق كوس­تيۋم­دەرىن دە كورۋگە بولادى. بار­لىق جا­دىگەرلەردە وتكەن كەزەڭدەردىڭ قاي­تالانباس ءارى باي مادەنيەتتىڭ ەنەرگەتيكاسى ساقتالعان. دەمەك، كو­رۋ­­­شىسىنە سىيلار رۋحاني اسەرى دە ەرەك­شە.

قازىر دە تەاتردا كوپتەگەن تاما­شا كورمە جۇيەلى تۇردە وتكىزىلىپ كە­لەدى. «استانا وپەرانىڭ» مۋزەي ءىسىن جالعاستىرۋشى، بىلىكتى مامان يرينا كۋسەنوۆا ء«مارمار ەرتەگىسى» اتالىپ كەتكەن تەاتر فويەسىنە اي سايىن 5-كە جۋىق ءتۇرلى ەكسپوزيتسيالار كورىك بەرەتىنىن زور ماقتانىشپەن اڭگىمەلەپ بەردى.

– ءبىز تەاتر مۋزەيىن ناسيحاتتاۋ، وعان جاس ۇرپاقتىڭ قىزىعۋشىلى­عىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كوپ جۇمىس ىستەيمىز. سوندىقتان جاڭا ءارى ەرەكشە جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا تىرى­سامىز. ماسەلەن، سپەكتاكلگە كەلگەن كورەرمەندەر قويىلىم الدىندا ءدال سول وپەراعا نەمەسە با­لەتكە ورايلاستىرىلعان جانە سول كەش­تە كورسەتىلەتىن كورمەمەن تا­نى­سادى. ەكسپوزيتسيا زاتتارى الەم­گە ايگىلى قويۋشى سۋرەتشىلەر – فرانكا سكۋارچاپينو، سوفيا تاسماعامبەتوۆا، پاۆەل دراگۋنوۆ، مانانا گۋنيا جاساعان تەاترلىق كوستيۋمدەر، رەكۆيزيتپەن قاتار، ورىن­داۋشىلاردىڭ پارتيالارى جا­زىلعان جيناقتارى، پورترەتتەرى مەن فوتوماتەريالداردان تۇرادى. قويىلىم الدىندا كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلعان مۇنداي دۇنيەلەر تەاترعا كەلۋشىلەردىڭ سپەكتاكلدەن العان ەموتسيونالدىق اسەرىن تانىمدىق تۇرعىدا ودان ءارى ارتتىرا تۇسەتىنى انىق، دەدى يرينا كۋسەنوۆا.

سونداي-اق مۋزەي قىزمەتكەرى قازىر سپەكتاكل الدىندا ايگىلى سۋ­رەت­شىلەردىڭ ارت-كورمەلەرىن وتكى­زۋ­دىڭ جاڭا، تانىمال ءۇردىسىنىڭ قالىپ­تاسقانىن دا اتاپ ءوتتى. وسىلايشا، كوپشىلىك ءبىر جەردە قاتارىنان بىر­نەشە ءىس-شاراعا قاتىسادى. ەڭ باس­تىسى، ءبىلىم الىپ، ءوزى ءۇشىن كەسكىندە­مەشىلەردىڭ جاڭا ەسىمدەرىن اشادى.

– ءبىزدىڭ گالەرەيامىز سوڭعى جىلدارى سۋرەتشىلەردىڭ، اتاپ ايتساق ۆەنەتسياداعى بيەننالە قاتىسۋشىسى نايرا تۋمانياننىڭ، «ەكسپو-2017» جانە دۋبايدا وتكەن «ەكسپو-2022» كورمەلەرىندە قازاقستاندى تا­نىس­تىرعان سۋرەتشى ارىستان سما­عۇلوۆ­تىڭ، دارىندى سۋرەتشى ادىل­بەك شايكامالوۆتىڭ كارتينالارى­مەن تولىقتى. يتاليالىق ەرىكتى رو­بەرتو بولتري بىزگە ورتالىق ازيا­دا تۇراتىن يتاليالىق تۋرالى كى­تاپ تارتۋ ەتتى. ءبولتريدىڭ ءبىزدىڭ تەاتر­عا دەگەن ىقىلاسى جەتەكشى ءسو­لي­سىمىز مەدەت شوتاباەۆ ونەرىن تا­ما­شالاعاننان كەيىن ءتىپتى ارتا ءتۇستى. سونىمەن قاتار قازاقستاندىق ەرىكتى مارگاريتا ۆەرەششاگينا دا ۇنەمى قولداۋ كورسەتەدى. ول مۋزەي ءارحيۆىن قۇرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى. ءبىز دە ءوز تاراپىمىزدان جاس، دارىندى سۋرەتشىلەرگە قولداۋ بىلدىرەمىز. ماسەلەن، «عاجاپ ادامدار» تەلە­جوبا­سىنىڭ ءفيناليسى، رەسەي، يتاليا، ارمەنيا جانە باسقا دا ەلدەردە وت­كەن حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ بىر­نەشە مارتە جۇلدەگەرى رەنات ەلۋ­باەۆتىڭ كورمەسىن وتكىزدىك، دەپ مالىمەتكە تولى مازمۇندى اڭگى­مە­سىن جالعاعان مۋزەي مامانى يري­نا استانالىق باس تەاتردىڭ قازاق­ستاننىڭ باسقا قالالارىندا دا كور­مەلەر ۇيىمداستىرىپ، سول ارقىلى وزگە وڭىرلەردەگى جۇرتشىلىقتىڭ الەمدە جوعارى باعالانعان جانە شەتەلدىك ارىپتەستەر تەاتر اكىمشى­لىگىنەن ۇنەمى سۇراتاتىن تانىمال ەلوردالىق قويىلىمداردىڭ دەكوراتسيا ەلەمەنتتەرى، كوستيۋمدەرى، رەكۆي­زيتىمەن تانىسۋىنا جولا اشاتىن جارقىن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارىمەن دە ءبولىستى.

تەاتردا جۇزەگە اسقان تاعى ءبىر تابىستى جوبا – بالالار شىعارما­لارىنا ارنالعان كورمەلەر. مامان اڭگىمەسىنەن بىلگەنىمىز – «استانا وپەرا» ەڭ جاس اۋديتوريانى دا اينا­لىپ وتپەپتى: – قازىرگى تاڭدا قازاق­ستاندا ءوتىپ جاتقان «بالالار جىلى» اياسىندا «استانا وپەرانىڭ» «ساحنا سىرتىنداعى سيقىرشىلارى» ەكىن­شى ۇلكەن ەكسپوزيتسياسىن دايىن­داۋ­دامىز. كورمەنىڭ قولدان جاسالعان بۇيىمدارى مەن سۋرەتتەرى ءبىزدىڭ تەاتر قولونەر ستۋدياسىندا وقيتىن بالالاردىڭ اۆتورلىعىنا تيەسىلى. كىشكەنتاي شەبەرلەر تاجىريبەلى ما­مان­داردىڭ، سونىڭ ىشىندە نازىم جاي­لاۋباەۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن العاشقى شىعارماشىلىق قادام­دا­رىن جاساۋدا، دەدى يرينا كۋسەنوۆا.

مۋزەي تەاترى قىزمەتكەرىنىڭ جۇ­مىس كۇنى كوبىنەسە اعىمداعى رە­پەر­تۋارعا، سونداي-اق مادە­نيەت قاي­راتكەرلەرىنىڭ شىعار­ماشى­لى­عىن­­داعى اتاۋلى داتالارعا بايلانىستى. تەاتر قابىرعاسىندا جۇزەگە اسقان سونداي جارقىن جوبالار­دىڭ نەگىزگىسى – عازيزا جۇبانوۆانىڭ 95 جىلدىعىنا، كۇلاش بايسەيىتوۆا­نىڭ 110 جىلدىعىنا وراي «استانا وپەرا» ازىرلەگەن قىزىقتى ەكسپوزيتسيالار توپتاماسى. ۇلى تۇلعالار ۇرپاقتارىنىڭ مۋزەي قورىنا ار­نايى تاپسىرعان جادىگەرلەرى نەگىزىندە ۇيىمداستىرلعان كورمەلەردىڭ تەاتر كورەرمەندەرىنە بەرەر تانىمدىق ءمانى زور. ماسەلەن، كۇلاش بايسەيىتوۆا­نىڭ قىزى قارلىعاش بايسەيىتوۆا اتاقتى اناسىنىڭ سيرەك فوتوماتەريالدارىن تەاتر مۋزەيىنىڭ قورىنا وتكىزسە، عازيزا جۇبانوۆانىڭ دا تاريحي جادىگەرلەرى الداعى ۋاقىتتا كورەر­مەنىن قۋانتادى دەپ كۇتىلۋدە.

سونىمەن قاتار تەاتر فويەسىندە وتكەن ەستە قالارلىق كورمەلەردىڭ ءبىرى – جۋىردا ومىردەن وزعان يتاليا­لىق كور­نەكتى ستسەنوگراف ەتسيو فريد­جەريوعا ارنالىپتى. ەسىمىن الەم مو­يىن­داعان اڭىز ادام «استانا وپە­را» ءۇشىن ونداعان قايتالان­باس سپەك­تاكل جاساپ كەتتى. كورمە­گە ونىڭ دە­كوراتسيا سىزبالارى، سون­داي-اق تەاتر ارحيۆىنەن سۋرەتتەر جانە ­لا سكالا تەاترىنىڭ يتاليالىق شەبەر­­گە ارنالعان كىتاپتارى قويىلدى. مۇن­داي اۋقىمدى جوبالار الداعى ۋاقىت­تا دا مازمۇنىن بايىتىپ، جە­مىستى جالعاسىن تابا بەرەتىنى ءسوزسىز. سەبەبى مۋزەي – تاريح. وتكەن مەن بۇگىننىڭ ونەر كەڭىستىگىن جالعاۋشى التىن كوپىر ۇزىلمەي، بولاشاقتا دا قاناتىن كەڭگە جايىپ، جاندانا بەرسە – بۇل قازاق ونەرى ءۇشىن ۇلكەن ولجا، باعاعا بالانبايتىن بايلىق ەكەنى داۋسىز.