باپكەرگە دە باپ كەرەك

قوقىسبەكوۆتەر وتباسى بىرەر جىل الماتى وبلىسىنىڭ ەڭبەك­شىقازاق اۋدانىنداعى قاراكەمەر اۋىلىن مەكەن ەتتى. تۇرگەن وزەنىنىڭ وڭ جاعالاۋىندا 1954 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا بولاشاق باپكەر دۇنيەگە كەلدى. كەيىننەن بۇل اۋلەت وزدەرىنىڭ تۋعان جەرى – قويانكوزگە قايتا ورالدى. باكەڭ بالا كەزىنەن سپورتقا قاتتى قىزىققانىمەن، اۋىلدى جەردە ارنايى ۇيىرمە بول­مادى. سوندىقتان دا ءدۇبىرلى دودالاردا دارالانعان بالۋان بولۋ باقىتى وعان بۇيىرمادى. اسكەر قاتارىنان ورالعاننان كەيىن جاس جىگىت ارمان قۋىپ، الماتىعا كەلدى. رەسپۋبليكامىزدىڭ باس شاھارىندا ۇيىرمەلەردىڭ سان-الۋان ءتۇرى بولعانىمەن، ونىڭ تاڭداۋى بىردەن سامبوعا ءتۇستى. كۇرەس زالىنا ابدەن بۋى­نى قاتقان كەزىندە باس سۇققانىنا قارا­ماستان باقىتتىڭ قالا بىرىنشىلىگىندە جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنۋگە كۇش-جىگەرى جەتتى. باسقا دا تۋرنيرلەردە توپ جاردى. بىراق كەزەكتى ءبىر جاتتىعۋ بارىسىندا بەلىن قاتتى زاقىمداپ الىپ، سونىڭ سالدارىنان بوز كىلەممەن قوش ايتىسۋىنا تۋرا كەلدى. سودان كەيىن ول باپكەرلىكتىڭ قامىتىن كيدى.

باقىت اعا ايتادى: – 1981 جىلى قويان­كوزگە ورالعان بەتتە مەك­تەپتىڭ اۋماعى بار-جوعى وتىز شار­شى مەتردى قۇرايتىن بول­مەسىن سپورتزالعا اينالدىردىم. سول جەرگە بالالاردى جيناپ، كۇنىنە بىرنەشە مارتە جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە باستادىق. العاشىندا كوپ قينالدىق. شاعىن كۇرەس زالىندا كەڭىنەن كوسىلۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ءىشى ماق­تاعا تولتىرىلعان كىلەم قايتا-قايتا جيىرىلىپ قالا بەرەدى. سونى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ءوزى ءبىراز ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. سپورت­تىق كيىم مۇلدە جوق. قاجەتتى كۇرتەشەلەردى العاشىندا زايى­بىم تاتتىگۇلگە، كەيىننەن اۋدان ورتا­لىعىنداعى اتەلەگە اپارىپ تىكتىردىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءبىراز جىرتىعىمىزدى جامادىق. ول كەزدەرى كەربۇلاق اۋدانىندا سامبو كۇرەسى تۇرالاپ قالعان ەدى. وبلىس اۋماعىندا وتەتىن جارىستاردا سارىوزەكتىڭ ورەندەرىمەن كەزدەسەتىنىن ەستىگەن كەزدە وزگە جاقتىڭ بالۋاندارى «وڭاي ول­جاعا كەنەلەتىن بولدىق» دەپ الاقاندارىن ىسقىلاپ وتىراتىن. دەرەۋ سول ولقىلىقتىڭ ورىن تول­تىرۋ قاجەت بولدى. سودان جات­تىعۋعا مىقتاپ كىرىستىك. كۇنىنە ەكى-ءۇش مارتە دايارلانامىز. العاشقى جاتتىعۋ تاڭعى ساعات بەستە باستالادى. تۇستە دە، كەشتە دە اياداي زالدا ايانباي تەر توگەمىز. كۇندەلىكتى 14 شاقىرىمدى ارتقا تاستاپ، شانحاناي اۋىلىنا دەيىن جۇگىرىپ قايتۋدى داعدىعا اينالدىردىق. باستاپقى كەزدە ۇيىرمەگە بالالار كوپتەپ كەلگەن ەدى. بىراق قاتاڭ تارتىپكە شىداي الماعان ولاردىڭ قاتارى كۇن ساناپ سيرەدى. ال شى­داعاندارى شىنىعىپ شىعىپ، ۋاقىت وزا شيراتىلعان ارقانداي شيىرشىق اتتى.

شاكىرتتەرىنىڭ ايتۋىنشا، باقىت جاكەت ۇلى وتە تالاپشىل جانە قاتال جاتتىقتىرۋشى بولعان كورىنەدى. «باپكەرگە دە باپ كەرەك» دەمەكشى، ءوزى تاڭعى بەستە تۇرادى. شاكىرتتەرىنە دە سونداي تالاپ قويعان. جاتتىعۋعا كەلمەگەندەردى ۇيلەرىنە ىزدەپ بارىپ، تەرەزەلەرىن توقىلداتادى ەكەن. تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقان جەت­كىن­شەكتەردى توسەكتەن ج ۇلىپ الادى دا، جەتەكتەپ اكەتەدى. جەلكەلەپ تۇرىپ ساپقا تۇرعىزادى. قاقاعان قىس پا، الدە شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعى ما، وعان باس قاتىرىپ جات­قان باكەڭ جوق. ەڭ باستىسى، اۋىل تۇرعىندارى باپكەردىڭ بۇل قىلىعىن ەرسى كورمەيتىن. ويتكەنى جاڭادان كەلگەن ماماننىڭ قولعا العان ءىسى قۇپتارلىق. ونىڭ ماقساتى – جەرگىلىكتى جاستاردى سپورتقا باۋلۋ. ال ەرتەڭگى كۇنى سولاردىڭ ارا­سىنان الدەبىرەۋلەر ءدۇبىرلى دودالاردا دارالانىپ جاتسا، ەڭ الدىمەن، اۋىل-ايماقتىڭ ابىرويى ارتادى. سونى قويانكوزدىكتەر قاپەرلەرىنە مىقتاپ ءتۇيدى.

قوقىسبەكوۆتەن ءتالىم-تاربيە الىپ، وسىنداي «سۇزگىدەن» وتكەن سام­بوشىلار اراعا ءۇش-ءتورت جىل سالىپ، وزدەرىنىڭ تىرناق­­الدى تا­بىستارىنا قول جەتكىزە باستادى. اۋەلى امانكەلدى قو­جاح­مەتوۆ وبلىس چەمپيونى اتان­سا، كوپ كەشىكپەي ءبازىلجان قا­ليەۆ، بولات ۇسەمبەكوۆ، مۇحيت شىنباەۆ، توكەش پەن عالىمجان تايمولدانوۆتار رەسپۋبليكالىق دەڭگەي­دەگى جارىستاردا جۇلدەگەر­لەر ساناتىنان كورىندى. ال 1990 جىلى جۇماجان نۇربەكوۆ جاس­تار اراسىندا وتكەن قازاقستان بىرىن­شىلىگىندە توپ جارىپ، سپورت شەبەرىنىڭ كۇمىس بەلگىسىن كەۋدەسىنە تاقتى.

باقىت اعا ايتادى: – وتاندىق سام­بو­نىڭ بولاشاق جارقىن جۇل­دىزى بەرىك جەت­پىسباەۆ ۇيىر­مەنىڭ تابالدىرىعىنان اتتا­عاندا 12-13 جاس شاماسىندا ەدى. باس­تاپقىدا ونىڭ باسقا بالالاردان ەش ەرەكشەلىگى بايقالمادى. دەسەك تە ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىن­دا جەتپىسباەۆ ۋاقىت وزا وزگە­لەر­دەن وقشاۋلانا باستادى. ەڭ باستىسى، ول جاتتىعۋعا اسا جاۋاپ­كەر­شىلىكپەن قارايتىن. كور­سەتىلگەن ءادىس-تاسىلدەردى لەزدە مەڭگەرىپ الا­دى. بەلدەسۋ بارىسىندا سونى ءساتتى قولدانادى. بىلتەمىرگە تار­تىلعاندا الدىنا جان سالمايدى. كروسس جۇگىرگەندە دە بارىنەن بۇرىن كەلەدى. دەنەسى مىعىم، قارا كۇشكە باي. باتىلدىعى مەن بايسالدىلىعى دا بار. الدىندا قانداي ازۋلى قارسىلاس تۇرسا دا قورقۋ نەمەسە قايمىعۋدى بىلمەيدى. بوز كىلەمگە شىققاندا «ولىسپەي بەرىس­پەيتىن». ءدال وسى قاسيەت­تەرىنىڭ ارقاسىندا بەرىك سپورت­تىڭ بۇل تۇرىندەگى بيىك بەلەس­تەردى بىرىنەن كەيىن ءبىرىن باعىندىردى.

ءيا، سامبودان حالىقارالىق دارە­جەدەگى سپورت شەبەرى جەت­پىس­باەۆتىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى جان­كۇيەرلەردىڭ كوز الدىندا. اۋەلى ول 1994 جىلى يۋگوسلاۆيانىڭ نوۆي ساد قالاسىندا وتكەن جاس­وسپىرىمدەردىڭ الەم بىرىنشىلىگىندە كۇمىس مەدالدى موينىنا ءىلدى. كەلەسى جىلى بولگاريانىڭ باس شاھارى – سوفيادا جاستار اراسىندا الەم چەمپيونى اتاندى. كوپ كىدىرمەستەن ەرەسەكتەر دۋىنا تۇسكەن بەرىك قارسى كەل­گەندەردى الىپ تا، شالىپ تا جىقتى. اتاپ ايتساق، 19 جاسىندا بىشكەكتەگى قۇرلىق بىرىنشىلىگىندە كۇمىسپەن كۇپتەلدى. 1996 جىلى جاپونيانىڭ استاناسى – توكيودا شىمىلدىعى تۇرىلگەن الەم چەم­­پيو­­نا­تىندا قولا مەدالدى موينىندا جار­­قى­راتتى. ودان بولەك، ەكى دۇركىن ازيا چەمپيونى جانە ءۇش دۇركىن الەم كۋ­بو­­گىنىڭ جۇلدەگەرى دەگەن اتاقتاردى ەن­شىلەدى.

توقسانىنشى جىلداردىڭ ەكىن­شى جار­تىسىندا بەرىك دزيۋدوعا اۋىستى. كەل­گەن بەتتە نەبىر ساقا سپورتشىلاردى جو­­لىنان ىعىس­تىرىپ، ەلىمىزدىڭ ەڭ بەلدى با­لۋان­دارىنىڭ بىرىنە اينالدى. سول تۇستا 66 كيلو سالماق دارەجەسىنىڭ كوشباس­شى­لارى سانالعان يۆان باعلاەۆ پەن زەكەن شاي­مەردەنوۆ سىندى ساڭلاقتاردىڭ جەت­پىس­باەۆ­پەن ساناسۋدان باسقا امالدارى قال­مادى. بىرەر جىل قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قۇراما كومانداسى ساپىن­دا ونەر كور­سەتكەن ول ەلەۋلى تابىستارعا قول جەت­كىزدى. اقى­رى سپورت شەبەرىنىڭ كۇمىس بەلگى­سىن كەۋ­­دە­سىنە تاققان سوڭ كيمونوسىن شەگەگە ءىلدى.

اتاعى الىسقا جايىلعان بەرىك جەتپىس­باەۆپەن بىرگە ۇزاق ۋاقىت بويى قۋىقتاي زالدا يىق تىرەسە جاتتىققان مەيىرجان قاشاعانوۆ تا تالاي ءىرى دۇرمەكتە ىسىلدى. اسا جەڭىل سالماقتا كۇش سىناسقان ول سامبودان جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار اراسىنداعى الەم بىرىن­شىلىكتەرىندە ءۇش رەت جۇلدەگەر­لەر ساناتىنا قوسىلىپ، قاتارىنان ءۇش مارتە ازيا چەمپيونى اتاندى. بوز كىلەممەن قوش ايتىسقاننان كەيىن مەيىرجان دارىندى ۇل-قىزداردى دجيۋ-دجيتسۋعا باۋ­لىپ، سپورتتىڭ وسى ءتۇرى بويىن­شا ەلىمىزدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىق­تىرۋشىسى اتاعىن يەلەندى.

سامبودان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىر­گەن سپورت شەبەرى ازامات مۇ­قانوۆ تا ءدال وسى قويانكوز اۋى­لى­نىڭ تۋماسى. 2007-2012 جىل­­دارى ول الەم جانە ازيا چەم­پيو­نى، بىرنەشە دۇركىن الەم كۋ­بو­گىنىڭ يەگەرى، الەم چەم­پيو­ناتىنىڭ ءتورت دۇركىن قولا جۇل­دەگەرى اتاندى. ونىڭ الدىندا جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار بۋىنى اراسىنداعى جارىستاردا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تابىستارعا قول جەتكىزدى. كەيىننەن ازامات دزيۋدوعا دەن قويدى. بۇل رەتتە دە ول ءوزىنىڭ مىقتىلىعىن مويىن­داتىپ، الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جانە ازيا ويىندارى مەن قۇر­لىق بىرىنشىلىگىنىڭ قولا مەدال­دارىن يەمدەندى. قازىر مۇ­قانوۆ دزيۋدودان قازاقستاننىڭ جاس­تار قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىق­تىرۋ­شىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.

باقىت اعا ايتادى: – الىپتاردىڭ اۋىل­دان شىعاتىنى بەلگىلى عوي. قازاقتىڭ كەڭ-بايتاق دارحان دالاسىندا تۋىپ-ءوسىپ، جاستايىنان قارا جۇمىسقا جەگىلگەن بالالار­دى سپورتقا بەيىمدەۋ دە وڭاي. بىراق اۋىلدى جەرلەردە ارنايى ۇيىرمەلەر مەن قاجەتتى نىساندار جوقتىڭ قاسى. بىلىكتى باپكەرلەر كەمشىن، ولاردىڭ ەڭبەك­اقىلارى دا ماردىمسىز. وسىنداي قيىن­دىقتارعا كوبىسى توزە المايدى. سودان باسقا سالاعا كەتەدى. ال بىزدەر توقسانىنشى جىلدارداعى توقىراۋ زامانىندا ءىسىمىزدى قيىننان قيىستىرا بىلدىك. شىركىن، قويانكوز – بەرە­كەسى مەن بىرلىگى جاراسقان اۋىل عوي. جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر مەن فەرمەرلەر، ءتىپتى قاراپايىم حالىققا دەيىن ءوز ورەندەرى دەگەندە وزەكتەرىن ج ۇلىپ بەرۋگە دايىن ەدى. الىس ساپارعا شىعار الدىندا كەيبىرەۋلەرى ازىق-ت ۇلىكپەن كومەكتەسسە، كەيبىرى قوراداعى مالىنا دەيىن بەرەتىن. جەتپەي جاتسا، اۋدان ورتالىعى – سارى­وزەكتەگى دوستارىمىز قامقور قولىن سوزادى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر ەلدىڭ جاعدايى جاقساردى. مەملەكەت تاراپىنان سپورتقا قىرۋار قارجى بولىنەدى. بۇرىنعىداي بىرەۋدىڭ الدىنا بارىپ الاقان جايۋ دەگەن جوق. دەسەك تە سول قاراجات كوپ جاعدايدا اۋىلدى جەرلەرگە جەتپەيدى. سول جاعىنا قىنجىلامىز. ەگەر وسى ماسەلە وڭدى شەشىمىن تاپسا، شال­عايداعى اۋىلداردان دا ءالى تالاي وليمپيادا جانە الەم چەمپيوندارى شىعار ەدى.

قويانكوزدە 16 جىلدان اسا ەڭبەك ەتكەن باقىت جاكەت ۇلى 1997 جىلى سارىوزەككە قونىس اۋداردى. اۋەلى جاتتىقتىرۋشى بولدى، ارادا توعىز جىل وتكەن سوڭ اۋداندىق سپورت ءبولىمىن باسقاردى. باسشىلىق قىز­­مەتتە جۇرسە دە باپكەرلىك كاسىپتەن قول ۇزگەن جوق. قاۋىرت جۇمىستان قولى بو­ساعاندا باكەڭ بىردەن جاتتىعۋ زالىنا تارتا­تىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ، اۋدان ورتا­­لىعىنان دا بىرقاتار بەلدى بالۋان شى­عاردى. قوقىسبەكوۆتىڭ سول شاكىرتتەرى ارا­سىنداعى ەڭ ۇزدىگى – قازاقستاننىڭ ماڭ­دايالدى سامبوشىلارىنىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى ءدىلداش قۇرىشباەۆا.

جەتىنشى سىنىپتا وقيتىن ءدىلداشتى كۇرەسكە اكەسى ءناريحان ەرتىپ اكەلگەن ەكەن. شىنى كەرەك، وسى تالشىبىقتاي قىزدان كەلەشەكتە الەمگە ايگىلى بالۋا­ن شىعادى دەگەن وي ول كەزدە ەشكىمنىڭ قاپەرىنە دە كىرمەدى. ءتىپتى تالاي دارىندى جاستىڭ توماعاسىن سىپىرعان قىراعى باپكەردىڭ ءوزى دە سونى مويىنداپ وتىر. دەسەك تە «اماناتقا قيانات جاساماۋعا» بەكىنگەن باقىت قوقىسبەكوۆ شا­كىر­تىنە بار بىلگەنىن ۇيرەتتى. مىنە، سول قۇرىشباەۆا بۇگىنگى تاڭدا الەمدىك سامبونىڭ جارقىن جۇلدىزدارىنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. 2013-2021 جىلداردا وتكەن الەم چەمپيوناتتارىندا ول التى رەت جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدى. تارقاتىپ ايتساق، اتالعان جارىستاردا ءۇش كۇمىس پەن ءۇش قولا مەدالدى يەلەندى. قاتارىنان التى رەت ازيا چەمپيوناتىندا الدىنا جان سالماي، التىننان القا تاقتى. سونداي-اق قۇرىشباەۆا 2018 جىلى جاكارتادا الاۋى تۇتانعان جازعى ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىم­پازى اتانىپ، اشعابادتا جالاۋى جەلبىرەگەن جابىق كەشەندەگى قۇرلىقتىق ويىنداردا باس جۇلدەنى ولجالادى. الەم كۋبوگىن يەلەنىپ، باسقا دا كوپتەگەن حالىقارالىق جارىستا مول ولجاعا كەنەلدى.

باقىت اعا ايتادى: – ءدىلداش­تىڭ ەڭبەك­قورلىعى مەن تاباندى­لىعىنا سۇيسىن­بەۋ مۇمكىن ەمەس. بىلتىر ونىڭ تاش­كەنتتە الەم چەمپيونى اتانۋعا تاماشا مۇمكىندىگى بولدى. قارسى كەلگەندەرىن قو­عا­داي جاپىرعان شاكىرتىم اقتىق سىنعا دەيىن القىنباي جەتتى. فينالدا ول اليس شلەزينگەرمەن كۇش سىناستى. وعان دەيىن 32 جاستاعى يزرايل وكىلى سامبودان ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى، ەۋروپا بىرىنشىلىگى مەن دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسيادانىڭ جەڭىمپازى، دزيۋدودان ەۋروپا چەمپيونى، سول جارىستىڭ ءتورت دۇركىن قولا جۇل­دەگەرى، الەم چەمپيو­ناتىنىڭ قولا جۇل­دەگەرى، ەۋروپا ويىندارىنىڭ ءفيناليسى اتانعان. بەلبەۋلى كۇرەس پەن كۇرەشتەن دە دۇنيەجۇزىلىك دودالاردا دارا شىققان ەكەن. اتاعى جەر جارعان قارسىلاسىنان ەش قايمىقپاعان قۇرىشباەۆا بەلدەسۋدىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن شابۋىلدادى. شلەزينگەر تەك قورعانۋمەن ۋاقىت وتكىزدى. الايدا ادىلدىكتى بەلدەن باسقان تورەشىلەر قۇرىشباەۆاعا بولمايتىن جەردەن ەسكەرتۋ بەردى. سول ەسكەرتۋدىڭ كەسىرىنەن جەر­لەسىمىز باس جۇلدەدەن قاعىلدى. بىراق قايسار قىز ءالى دە التىننان ءۇمىتىن ۇزگەن جوق. ول «مەن قالايدا الەم چەمپيونى اتانۋعا ءتيىس­پىن. كوزدەگەن ماقساتىما جەتكەنشە ۇلكەن سپورتتان قول ۇزبەي­مىن»، دەپ قۇلشىنىپ وتىر. ال مەن ءدىل­داش­تىڭ سول بەلەستى باعىن­دى­را الا­تىنىنا ەش كۇمان كەلتىر­مەي­مىن.