سانيتارلىق اۆياتسيا: قاۋىپ پە، قۇتقارۋ ما؟

شالعايداعى ەلدى مەكەندەردەگى ناۋ­قاستاردى قالالارداعى اۋرۋحا­نا­لار­عا جەتكىزۋ ىسىمەن شۇعىلداناتىن ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇيلەس­تىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتى قازاقس­تان­دىق­تار­عا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە 2011 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ ۇسىنىلدى. بۇل شۇعىل مەديتسينالىق كومەك نەگى­زى­نەن تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كە­پىلدىك بەرىلگەن كولەمى شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلادى. ورتا ەسەپپەن مە­دي­تسينالىق اۆياتسيا تاۋلىگىنە 3-تەن 15-كە دەيىن ناۋقاس تاسىمالدايدى.

ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇي­لەس­تىرۋ ورتالىعىنا اۆتوكولىك­تەر­مەن تاسى­مالداۋعا بولمايتىن، جاي-كۇيى اۋىر پاتسيەنتتەر كومەككە جۇگىنە الا­دى. سونىمەن قاتار ورتالىق وڭىر­دە­گى دارىگەرلەر ەمدەۋگە قاجەتتى ادىس­تەمە­لەر مەن بىلىكتىلىككە يە بول­ما­عان جاع­داي­دا ناۋقاستى وبلىس ورتا­لىق­تارىنا، ءىرى قالالارعا، استاناعا جەت­كى­زە­دى. ناۋ­قاس­تاردان بولەك سانيتارلىق اۆياتسيا دونورلىق ورگاندار مەن بيوماتەريالداردى دا تاسىمالدايدى.

ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇيلەس­تىرۋ ورتالىعى باسشىلىعىنىڭ مالىم­دە­ۋىنشە، ەلىمىزدىڭ ءاربىر وڭىرىندە وب­لىس­تىق جەدەل مەديتسينالىق جاردەم ستان­سالارىندا وڭىرلىك ۇيلەستىرۋشى-دارىگەر باسقاراتىن مەديتسينالىق اۆيا­تسيا بولىمشەلەرى بار. مەديتسينالىق اۆياتسيا كۇشتەرىن تارتۋ قاجەت بولعان جاعدايدا بارلىق مەديتسينالىق قۇجات­تا­ما الدىمەن وڭىرلىك مەداۆياتسيا بو­لىمشەسىنە تۇسەدى. قۇجاتتارمەن تا­نىس­قاننان كەيىن ۇيلەستىرۋشى دارى­گەر ونى ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇي­لەستىرۋ ورتالىعىنىڭ ديسپەتچەرلىك بولىمىنە جىبەرەدى. جولعا شىققان ناۋ­قاستىڭ قاسىندا مەديتسينالىق اۆيا­­تسيا موبيلدىك بريگاداسىنىڭ ماماندارى – دارىگەر مەن فەلدشەر بولادى. سونداي-اق قاجەت بولعان جاعدايدا بىلىكتى مامان تارتىلادى.

2021 جىلعى 1 قاڭتار مەن 31 جەل­توق­سان ارالىعىندا ءۇشمۇو ديس­پەت­­چەرلىك قىزمەتىنە 3 163 ءوتىنىم كە­­لىپ تۇسكەن. 577 ءوتىنىش مەتەو­جاع­داي­­­­لار، تەحنيكالىق، پاتسيەنتتىڭ جاي-كۇ­يىنىڭ ناشارلاۋى سەبەپتەرىنە باي­­لا­نىستى ورىندالماعان. 2021 جىل­­دىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، مە­دي­تسينالىق اۆياتسيا 2 586 رەيس ورىندادى، ونىڭ ىشىندە 670 ناۋقاس تىك­ۇشاقپەن، 1 916 ناۋقاس ۇشاق­پەن جەت­كىزىلگەن. شەتەلگە 8 رەيس جىبەرىل­گەن. دونورلىق ورگانداردى تاسىمالداۋ ءۇشىن نۇر-سۇلتان قالاسىنان 4 رەيس ورىندالدى. وسىلايشا، جۇرەك، با­ۋىر، ەكى بۇيرەك جانە كوز الماسى ناۋ­قاستارعا دەر كەزىندە جەتكىزىلدى. مە­كەمە باسشىلىعىنىڭ ايتۋىنشا، 2021 جىلى ديسپەتچەرلىك قىزمەتكە كە­لىپ تۇسكەن وتىنىمدەر سانىنىڭ 19% پا­يىزعا ارتقانى بايقالادى.

الايدا جۇيە مەن ۇيلەستىرۋ، كەزەككە قا­تىس­تى سۇراقتاردى بىلاي قويعاندا، ناۋ­قاستاردى تاسىمالداۋعا قاجەت اۋە كەمەلەرىنە قاتىستى ماسەلەلەر از ەمەس كورىنەدى. ۇشاقتاردىڭ كوبى – كەڭەستىك داۋىردەن قالعان «مۇرا». ءۇشمۇو اۋە ­كومپانيالارمەن ىنتىماقتاستىق شارت­تىق نەگىزدە جۇمىس ىستەيدى ەكەن. مەكە­مەنىڭ بىزگە بەرگەن مالىمە­تىن­دە: «بيىلعا، ياعني 2022 جىلعا مەدي­تسي­نا­لىق اۆياتسيا جەلىسى بويىنشا 9 اۋە كومپانياسىمەن كەلىسىمشارت جاسال­عان. مەديتسينالىق اۆياتسيا قىز­مەتى 33 اۋە كەمەسىن پايدالانادى. ونىڭ ىشىندە 13 مامانداندىرىلعان ەس-145 تىكۇشاعى، Pilatus PC-12/47 ە ۇشا­عى، ەكى ياك-40 ۇشاعى، ەكى L-410 ۇشا­عى، 14 ان-2 جانە ان-24 ۇشاعى بار. بارلىق اۋە كەمەسى قازاقستان رەسپۋب­لي­كا­سى­نىڭ ازا­مات­تىق اۆياتسيا كو­مي­تە­تىندە سەر­تي­­في­كاتتالعان»، دە­لىنگەن.

مەكەمە ناۋقاستاردى تاسىمالداۋعا جاڭا اۋە كەمەلەرىن، ياعني Pilatus PC-12/47 ە جانە L-410 ۇشاقتارى، قازاق­ستان­دا قۇراستىرىلعان ەس-145 ارنايى تىكۇشاقتارىن قولدانادى. الايدا كۇنىنە 15-كە جۋىق رەيس ورىندالاتىنىن ەسكەرسەك، ەكى L-410 مەن Pilatus PC-12/47 ە ۇشاعىنىڭ جەتكىلىكسىز بو­­لاتىنى انىق. مەكەمە باسشىسى ارمان بايانباەۆتىڭ جاۋابىندا دا مە­ديتسينالىق اۆياتسيا سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – اۋە كەمەلەرى پاركىن جا­ڭارتۋ ەكەنى اتاپ كورسەتىلگەن. «مەديتسينالىق اۆياتسيا نىسانىندا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن اۋە كەمەلەرى پاركىنىڭ ەلەۋلى بولىگىن قىزمەت ەتۋ مەرزىمى ۇزاق، ەسكى ۇشاقتار قۇرايدى، الايدا ولار قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى اۆياتسيالىق رەتتەۋشىسى ارقىلى پايدالانۋعا جىبەرىلگەن. ­وڭىر­­­­لەر­دە مەديتسينالىق اۆياتسيانىڭ قول­­­جە­تىم­دىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەل­­دىڭ كليماتتىق جاعدايلارىنا جانە وڭىر­­لەردىڭ اۋە ايلاق ينفراقۇ­رى­لى­مى­­نىڭ جاي-كۇيىنە بەيىمدەلگەن (تالاپ ەتىلمەيتىن) اۋە كەمەلەرى قاجەت»، دەيدى ور­تالىق باسشىسى.

ماسەلەن، ان-24 اۋە كەمەسى 1979 جىلى قۇراستىرىلعان. سودان بەرى ەسەپ­­تەسەك، بۇگىندە ۇشاقتىڭ پايدالا­نى­لىپ جۇرگەنىنە 43 جىل بولادى. ءون­دىرۋشى سيپاتتاماسىندا اۋە كەمەسى بەيبىت كۇندە 30 مىڭ ساعات ۇشىپ، 10-15 جىل كولەمىندە ەكسپلۋاتاتسياعا جارامدى دەلىنگەن. ودان كەيىن ناۋقاستاردى تاسىمالداۋعا قولدانىلىپ جۇرگەن «جاڭا» L-410 ۇشاعىنىڭ ءوندىرىسى 1980 جىلدارى توقتاعان. كسرو قۇلاعان كەزدە وداقتاس مەملەكەتتەردىڭ ەنشىسىندە 750 ۇشاق قالىپتى. ءوندىرۋشى كوم­پا­نيانىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2012 جىلى الەمدە L-410 ۇشاعىنىڭ 400 دا­ناسى ءالى دە قولدانىستا بولعان. ال 2017 جىلى شىمكەنتتىك جۇكتى ايەلگە كومەككە اسىققان دارىگەرلەرى بار ان-28 ۇشاعى اپاتقا ۇشىراپ، 3 ەكيپاج مۇشەسى مەن 2 دارىگەردىڭ قازاسىنان كەيىن، ازاماتتىق اۆياتسيا كوميتەتى بۇل ۇشاق­تىڭ قولدانىسىنا تىيىم سال­عان-دى.

2020 جىلى باق-تا ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينالىق ۇيلەستىرۋ ورتالى­عى­نىڭ باسشىلىعى Pilatus PC-12 ۇشا­عى­نىڭ تانىستىرىلىمىنا قاتىس­قا­نى تۋرالى حابارلار جاريالاندى. سودان ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇيلەستىرۋ ورتالىعى ارنايى شارت جاسالعاننان كەيىن Pilatus PC-12/47 ە ۇشاعىمەن ناۋقاستاردى تاسىمالداۋدى 2021 جىلعى ماۋسىمنان باس­تاعانىن مالىمدەدى. الايدا بۇل ۇشاق نۇر-سۇلتان قالاسىندا ورنا­لاسقان وڭىرارالىق ۇشۋلارعا عانا ارنالعان. «ۇشاقتىڭ كرەيسەرلىك جىل­دام­دىعى 528 كم/ساع، ۇشۋ قاشىق­تى­عى 2 700 كم. 2021 جىلدىڭ 6 ايىندا بارلىعى 112 ۇشۋ، ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 16 ۇشۋ ورىندالدى» دەلىنگەن ورتالىق جاۋابىندا. ال بۇل اۋە كە­مە­سى رەسپۋبليكامىزدىڭ كەز كەلگەن نۇك­تە­سىنە قوسىمشا جانارماي قۇيماي-اق جەتۋگە قاۋقارلى ەكەنىن كورسەتەدى.

ازاماتتىق اۆياتسيا اۋە كەمەلەرىنىڭ تەحنيكالىق جاي-كۇيىن باقىلاۋ جانە ۇشۋ قاۋىپسىزدىگى بويىنشا قاداعالاۋ ازا­ماتتىق اۆياتسيا سالاسىنداعى ۋا­ك­ى­لەتتى ۇيىم – «قازاقستاننىڭ اۆيا­­­تسيالىق اكىم­شىلىگى» اق-عا جۇك­تەل­­گەن. ونىڭ جۇمىسىنا ازامات­تىق اۆيا­­­تسيا­نىڭ جوعارى بىلىكتى تەح­ني­كا­­لىق ما­مان­­دارى تارتىلعان. الاي­دا اتالعان ور­تالىققا ناقتى قان­داي تەك­سەرىس جۇر­گىز­گەن­دەرىنە، ۇشاق ىس­تەن شىققاندا ونى اۋىستىرۋ ماسە­لە­سىنە قاتىستى قوي­عان سۇرا­عىمىز­عا ءالى «قازا­ق­ستان­نىڭ اۆياتسيا­لىق اكىم­شىلىگى» اق تارا­پى­نان جاۋاپ بەرىل­مەدى.

2021 جىلى مەديتسينالىق اۆيا­تسيا­­نىڭ مو­بيلدىك بريگادالارى تاسى­مال­­داعان ناۋقاستاردىڭ 24 پا­يى­زى اكۋ­شەرلىك پراكتيكاداعى كەزەك كۇت­تىر­مەي­تىن سەبەپتەر، 24 پايىزى بالالار پاتولوگياسى، 17 پايىزى جاراقاتتار، جازاتايىم وقيعالار جانە ۋلانۋلار، 13 پايىزى قان اينالىم جۇيەسى اۋرۋلارى، 13 پايىزى جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ پاتولوگياسى، 9 پايىزى وزگە دە اۋرۋلار بويىنشا جۇگىنگەن. دەسەك تە، كومەك الىپ ۇلگەرمەيتىن ناۋقاستار دا بار. 

قورىتا ايتقاندا، دەرتىنە داۋا ىز­دە­گەن ناۋقاستار كەڭەس زامانىنان قال­عان ۇشاققا وتىرىپ تاۋەكەل ەتۋگە ءماجبۇر. ال كوممەرتسيالىق رەيس­تەر­دىڭ باعاسىن ءار ازاماتتىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىنى ءوز الدىنا بولەك ما­سەلە. وتاندىق تاسىمالداۋشى Air Astana قىزمەتىنە جۇگىنسە، ناۋقاس ءبىر باعىتقا ۇشسا دا، قوس باعىت بيلەتىنىڭ سوماسىن وتەۋگە مىندەتتى. مىسالى، الماتى-اقتاۋ باعىتىنداعى بيلەت قۇنى 800 مىڭ تەڭگە كولەمىندە. ويتكەنى بورتتاعى ورىندىق تولىق وزگەر­تىلەدى، ال ونى قايتار باعىتتا باسقا جولاۋشىلار قولدانا المايدى. قۇرىلعانىنا بىلتىر 10 جىل تولىپ، 20 مىڭنان استام قازاقستاندىقتىڭ ەم-دوم الۋىنا جاعداي جاساعان ۇلت­تىق شۇعىل مەديتسينانى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ جەتىستىكتەرىن ايتقاندا كەمشىلىكتەرى دە «مەن مۇندالاپ» شىعا كەلەتىنى وكىنىشتى. حالىقتىڭ سانيتارلىق اۆياتسياداعى ماسەلەلەرى ازا­ماتتىق اۆياتسيا كوميتەتى مەن ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نازارىنا ىلىگەدى دەگەن ءۇمىتى زور.