كەڭەستىڭ كەسەك كەيىپكەرلەرى

ىزگىلىككە ىڭكارلىك

نەبىر ۇلىلار مەن تالانتتاردى توپىراعىنان تۇلەتىپ ۇشىرعان قاسيەتتى اقتوعاي ءوڭىرىنىڭ كيەسى قونعان اكتەر كەڭەستىڭ بويىنان قاي كەزدە دە تەكتىلىكتىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرادى. دابىرا-دابىلدان تابيعاتى الشاق، ءۇنسىز ءجۇرىپ ۇلكەن بەينەلەر تۋدىرۋعا بەيىم ءارتىستىڭ بەكزات بولمىسى ونى ۇنەمى وزگەلەردەن بيىك ەتىپ كەلەدى. ونەرگە ادال بەرىلگەن ءور كوڭىلى ساحنا مەن ەكرانداعى كەسەك كەيىپكەرلەرىنىڭ بوياۋىن بايىتىپ، بەي­نەلى بەدەرىمەن كورەرمەنىنىڭ كوڭىلىن قوزعاپ، رۋحاني كەمەلدەنۋىنە ۇزدىكسىز ۇلەس قوسۋدا.

– جان دۇنيەمدى الەمتاپىرىق كۇي­گە ءتۇسىرىپ، ونەرگە دەگەن ىڭكارلىگىم­دى، ماحابباتىمدى وياتىپ كەتكەن – ول سۇلتان قوجىقوۆتىڭ «قىز جىبەك» ءفيلمى. «قىز جىبەكتى» قانشا قايتالاپ كورسەم، سونشا مارتە ءوزىم ءۇشىن جاڭا­لىق اشىپ، ءار كورگەن سايىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزگىسىز اسەرگە بولەنەتىن­مىن. كەيىپكەرلەرىنە ەلىكتەپ، مەن دە سونداي بەينە تۋدىرۋدى ارماندادىم. «قىز جىبەككە» عاشىق بولىپ، اكتەر بولامىن، ونەر جولىن تاڭدايمىن دەپ تۇبەگەيلى شەشتىم. مىنە، سول بالا كۇنگى ارمان مەن ارمانعا ادالدىق مەنى ونەر الەمىنە جەتەلەپ الىپ كەلدى. البەتتە، باسىندا ءبىز دە ونەرگە، ونىڭ ىشىندە تەاترعا جاسقانا قادام باستىق. ءبىراز ۋاقىت اينالامىزعا، ءتىپتى ءوزىمىزدىڭ ارەكەتىمىزگە ۇركە قاراپ جۇردىك. شەدەۆر جاسايمىز دەپ اسىرە ەموتسيا جەتەگىندە شالالىقتارعا جول بەرىپ العان كەزدەر بولدى. بىراق سول ارقىلى وستىك، قاتەلىكتەرىمىزدەن ساباق الا ءجۇرىپ تا­جىريەبە جينادىق. ۇلكەن ونەرگە قادام باستىق. «ەڭ ۇلكەن شەبەرلىك – ويناماۋ، ساحنادا ءومىر ءسۇرۋ» دەگەن قاعيدا بار تەاتردا. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەمشىلىگىمىز دە بالكىم وسى شىعار، ءبىز كورەرمەندەرگە ويناۋدى ابدەن مەڭگەرىپ الدىق. ال ساحنادا ءومىر ءسۇرۋ – ول مۇلدەم باسقا. سوندىقتان دا بۇگىندە – اكتەرلىك كەمەلدەنگەن شاعىمىزدا ساحناعا دا، ونەرگە دە باسقاشا كوز، تانىممەن قاراپ، ىزەنىسىمىزدە اقيقات بيىگىندەگى بەينەلەر تۋدىرۋعا دەگەن تالپىنىس باسىم. ءرول سومداۋداعى جۇرەكتەن شىققان تەبىرەنىستەرىمىز، تولقىنىستارىمىز كورەرمەن كوڭىلىنە قونىپ، تەاتردان سەزىممەن شىقسا – ماقساتىمىزدىڭ ورىن­دالعانى، دەيدى اكتەر. 

كينوداعى قادامدار

كەڭەس نۇرلانوۆتىڭ كينواكتەر رە­تىندەگى شىعار­ماشىلىق ءومىربايانى اسا باي بولماعانىمەن، حالىق جۇرەگىنەن ورىن العان «جانسەبىل»، «باتىر بايان»، «ايداي سۇلۋ ايسۇلۋ» سىندى فيلم­دەرى قاي كەزدە دە كورەرمەننىڭ قاي­تالاپ كورۋدەن جالىقپايتىن سۇ­يىك­تى تۋىندىلارى. قاي ىسىنە دە ۇل­كەن دايىندىق، ىزدەنىس ءھام ىجدا­ھاتتىلىقپەن كەلەتىن اكتەردىڭ ءار جۇ­مى­سىندا شىعارماشىلىقپەن قاتار شى­نا­يىلىقتىڭ دا ورەلى ورنەگى ەگىز ءورىلىپ جاتادى.

– «جانسەبىل» جاستاي كەتكەن مار­قۇم اياعان ءشاجىم­بايدىڭ تۋىندىسى عوي. وسى جالعىز فيلمىمەن-اق اياعان حالىقتىڭ اياۋلىسىنا اينالدى. «جانسەبىلدە» ءبىز تەرەڭ تۇسىنىسكەن تاندەمدە جۇمىس ىستەدىك. ءتۇسىرىلىم بارىسىنا رەجيسسەردىڭ بارلىق ماقساتىن، شىعارماشىلىق تىلەگىن ورىنداۋعا تىرىستىم. سونداعى اياعاننىڭ تالابى مىناۋ بولاتىن: «مۇقاتايدىڭ ىشىندەگى بار مۇڭدى كوزىڭمەن بەرشى. ماعان سول عانا كەرەك» دەدى. مۇقاتايدىڭ ەكى قولى جوق، ەكى اياعىنان ايىرىلعان كە­زىندە ونى كوتەرىپ الىپ كەلەتىن جەرى بار عوي. مىنە، سول كەزدە ءبىر مىنەز كورسەتۋ كەرەك ەدى دەپ كەيىنىرەك ءوزىم ويلادىم. مۇقاتاي – ومىرگە اشىنعان ادام. جاستىقتىڭ اسەرى دە بولار، ونىڭ ۇستىنە رەجيسسەردىڭ تىلەگى بار، سونى جەتكىزۋدە بوياۋدى ازداپ باسەڭسىتىپ ال­عانداي بولامىن دا تۇرامىن. مەنىڭ كە­يىپكەرىمنىڭ مارۋسياعا دەگەن ادەمى سەزىمى بولعان. ال ءوزىن سول سۇيگەنىنىڭ الدىندا وسىلاي دارمەنسىز كۇيدە كور­سەتۋ ءسىرا ازاپتىڭ ەڭ اۋىرى بولار. سونى بەرۋدە رەجيسسەردىڭ تىلەگىن قۇپ الا وتىرىپ، ءوزىمنىڭ دە اكتەر رەتىندەگى، ازامات رەتىندەگى ىشكى «مەنىمدى» قورعاپ شىعۋىم كەرەك پە ەدى دەپ ويلايمىن. ال «باتىر بايانداعى» نويان بەينەسىنە كەلسەك، بۇل ەندى شى­عارما بويىنشا 15-16 جاستاعى بوزبالا عوي. بۇل ءرولدى مەن 29 جاسىمدا وينادىم. بويىندا جاستىق جالىنى تاسىپ جاتقان اڭعال جاستىڭ بەينەسىن جاساۋ مەن ءۇشىن اسا قيىندىق تۋ­دىر­عان جوق. ويتكەنى جا­سىمىز الشاق بول­عانىمەن، كە­يىپ­­كەرىممەن ىش­كى كۇيىمىز بىر­دەن ۇندەسىپ كەت­تى. نوياننىڭ بو­يىنداعى اڭعالدىق، اڭقاۋلىق، سەنگىشتىك سىندى قاسيەتتەر مەنىڭ دە بويىمدا بار. سوندىقتان «باتىر باياندا» اسا قينالدىم دەپ ايتا المايمىن، – دەپ اكتەر شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرى تۋراسىندا سىر اشتى.

«جانسەبىلدەگى» – مۇقاتاي، «ايداي سۇلۋ ايسۇلۋداعى» – جاقسىگەلدى، «با­تىر بايانداعى» – نويان، «موتوتسيكلدى ادامداعى» – ساپار، «جەتىمدەردەگى» – اكە، ء«بىرجان سالداعى» – بۇيدابەك، «قارسى باقىلاۋداعى» – ايدىن، «ارمان اسۋىنداعى» – بازاربەك، «اۋلەتتەگى» – اۋىل اكىمى، «قارلىعاشتاعى» – جومارت، «سۋداعى ءىز» تۋىندىسىنداعى – الى­بەك... ءيا، كەڭەس نۇرلانوۆتىڭ ەكراندا تۋدىرعان كەيىپكەرلەرىنە مۇقيات زەر سالىپ، زەردەلەر بولساڭىز، ولاردىڭ تابيعاتى ءبىر-بىرىنەن مۇلدەم الشاق، ءتىپتى كەرەعار دەسە دە بولعانداي. الايدا ساحناگەر كەيىپكەرىنىڭ ارقايسىسىنىڭ كوركەمدىك كىلتىن ءدوپ تاپقاندىعى سون­شالىق، اكتەردى قاي رولىندە دە سول كە­يىپكەرى دەپ قابىلدايسىڭ، ساحنادا كەشكەن ءومىرى مەن ءتۇرلى تاعدىرىنا شىن يلاناسىڭ. ونىڭ سىرىن اكتەردىڭ ءوزى بىلاي تۇسىندىرەدى:

– ماسەلەن، «ايداي سۇلۋ ايسۇلۋ» فيلمىندەگى جاقسىگەلدىنىڭ بەينەسىن الايىق. ونداعى كەيىپكەرىمنىڭ ادامعا دەگەن مەيىرىمدىلىگى، بولماسا قاتىگەزدىككە قارسى تۇرۋ، جاساندىلىقتان جەرۋ دەگەن سياقتى مىنەزدەرى مەنىڭ دە تابيعاتى­ما ءتان. مۇنىڭ قانشالىقتى جاقسى ەكەندىگىن بىلمەيمىن. بىراق قازىرگى ويىم ء«رولىڭ تاپتاۋرىندىلىققا ۇرىنباۋ ءۇشىن مۇندايدان قاشۋ كەرەك» دەيدى. مۇمكىن. بىراق ءرول – ادامنىڭ ايناسى عوي. قانشا جەردەن جاسىرعانىڭمەن بولمىسىڭ ءبارىبىر بىردە بولماسا، بىردە جىلت ەتىپ ءوزىنىڭ تابيعاتىن تانىتىپ قويادى. سوندىقتان دا اكتەر رەتىندە ءدال وسى جاسىمدا، قازىرگى ۋاقىتتا ءوزىم­­دى جاراتىلىسى قايشىلىققا تولى كە­­يىپ­كەرلەردىڭ بەينەسىندە كورگىم كە­لە­دى. ءوزىمدى ءتۇرلى جانردا سىناپ كو­رۋگە پەيىلدىمىن. ارينە، ونداي سان الۋان رولدەر تەاترداعى تاجىريبەمدە كوپ قوي. ەندى سونى كينو الاڭىندا دا باي­قاپ كورگىم كەلەدى. بۇگىنگە دەيىن ءبىر­شاما فيلمگە ءتۇستىم دەگەنىممەن، ازىر­گە ءوزىمنىڭ شىنايى ءرولىمدى، كەيىپ­كەرىمدى تاپقان جوقپىن. بىراق ءۇمىتىمدى ۇزبەيمىن. كەلەشەكتەن كۇتەرىم كوپ»، دەپ اقتارىلدى اكتەر.

تەاترداعى تولعانىستار

ءيا، اكتەردىڭ ءوزى دە اتاپ وتكەندەي، كينو الاڭىمەن سالىستىرعاندا كەڭەس نۇرلانوۆتىڭ تەاتر ساحناسىندا تۋ­دىر­عان بەينەلەرى الدەقايدا كوپ ءارى كۇر­دەلىلىك دەڭگەيى جاعىنان سان الۋان.­ 40 جىلعا جۋىق تابان اۋدارماي تاڭعاجايىپ تەاترعا، كيەلى ساحناعا قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان اكتەردىڭ ونەرگە سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەسەن. اتاپ ايتساق، م.ماقاتاەۆتىڭ «داريعا جۇرەگىندەگى» – جاس مۇقاعالي، ت.نۇرماعامبەتوۆتىڭ «جوعالعان كولىن­دەگى» – قانات، س.سماتاەۆتىڭ «زار-زامانىنداعى» – نۇرالى سۇلتان، ب.مۇقايدىڭ «زاماناقىرىنداعى» – ءالي، م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىندەگى» – نار­شا، «ەڭلىك-كەبەگىندەگى» – كە­بەك، «ابايىنداعى» – ءابدىراحمان، كە­رىم، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوق­تىسىنداعى» – بالتا، گ.گاۋپتماننىڭ «ىمىرتتاعى ماحاباتىنداعى» – گە­نەفەلد، س.مۇقانوۆتىڭ ء«مول­دىر ما­حابباتىنداعى» – بۇركىت، رو­زا مۇ­قا­نوۆانىڭ «ماڭگىلىك بالا بەينەسىندە­گى» – قۇمار، س.تو­رايعىروۆتىڭ «قا­مار سۇلۋىنداعى» – احمەت، و.بوكەيدىڭ «ق ۇلىنىم مەنىڭىندەگى» – قاراجان، ش.ايتماتوۆتىڭ «اقكەمەسىندەگى» – مومىن شال، ي.شتراۋستىڭ «جۇبايلار جۇمباعىنداعى» – امادەي، م.ءفريشتىڭ «دون جۋاننىڭ دۋمانىنداعى» – دون ديەگو، ا.چەحوۆتىڭ «شيەسىندەگى» – فريس شال جانە تاعى دا باسقا بولىپ تىزبەكتەلىپ كەتە بەرەر اكتەر كەڭەستىڭ سومداۋىنداعى كەسەك بەينەلەردىڭ ارقاي­سىسى ءوز الدىنا بولەك ونەر تۋىن­دىلارى.

– اكتەردى وسىرەتىن دە، وشىرەتىن دە – رەجيسسەر. ءارتىستىڭ بۇكىل تاعدىرى رەجيسسەردىڭ قولىندا. سەبەبى ول سە­نىڭ بويىڭداعى بار مۇمكىندىكتى قالاي اشىپ، ونەرىڭدى قالاي پايدالانا الادى – ساحناداعى شابىسىڭ تىكەلەي سوعان بايلانىستى. نەبىر ءدۇلدۇل اكتەر­لەردىڭ اراسىندا ءوز ونەرىن تولىق كورسەتە الماي ارماندا كەتكەندەرى قان­شاما. كەزىندە ءبارىمىز دە گاملەتتى ارمانداعانبىز. «قۇلاساڭ ناردان قۇلا» دەگەندەي، گاملەتتەن «قۇلاساڭ» دا وكى­نىش جوق. ول – جالىن ۇستاتپايتىن بيىك بەينە. بۇگىن مىنە، سول گاملەتتى وينايتىن جاستان دا وتتىك. الپىسقا كەلدىك. ويناعان رولدەرىمدى الالاعىم كەلمەيدى. بۇگىنگە دەيىن سومداعان رول­دەرىمە، جالپى اكتەرلىك جولىما شۇكىر دەيمىن. ەرتەرەكتە قوزى كورپەش سىندى جالىنداپ تۇرعان رومانتيكالىق رۋح­تاعى باتىرلاردىڭ ءرولىن سوماداسام، كەيىنىرەك قودارعا اۋىستىق. بۇگىندە اقى­رىنداپ قارتتاردىڭ رولىنە كەلە جاتىرمىز. سومداعان كەيىپكەرلەرىمنىڭ بارلىعىن دا جاقسى كورەمىن. ايتسە دە مەن ءۇشىن «قاراگوزدەگى» نارشانىڭ ءرولى ءبارىبىر بيىك. ءوز تۇعىرىنان تۇسپەي­تىن كەسەك بەينەنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى ونىڭ بويىن­دا جان بار، رۋح بار، سەزىم بار. باستىسى ادامدىقتان اتتاماعان كەيىپكەر. ماعان نارشا سونىسىمەن قۇندى.

جالپى، بۇگىندە زامان تالابى سولاي ما، الدە تەاتر تالابى ما، ول جا­عىن بىلمەدىم، قازىر رەجيسسەلەر ىشكى مازمۇننان گورى سىرتقى فورماعا، ياعني وزدەرىنىڭ قولتاڭباسىن قالدىرۋ ءۇشىن رەجيسسەرلىك فورماعا اسا اۋەس. اكتەردىڭ ىشكى الەمىنە كوپ ۇڭىلمەيدى. سىرتقى ەففەكتىلەر مەن جىلتىراققا ءۇيىر بولىپ كەتكەن سەكىلدى. مەنىڭشە، سىرتقى شوۋ ەمەس، ساحنادا ءارتىستىڭ ىشكى جان دۇنيەسى جالاڭاشتانىپ كورەرمەنگە كورىنۋى كەرەك. سوندا عانا تەاتر ءاۋ باستاعى ءوزىنىڭ تۇعىرىنان تومەندەمەيدى. كورەر­مەننىڭ دە سەزىمىن قوزعايدى، ويلانتادى، مۇڭايتادى نەمەسە قۋانتادى. وكىنىشكە قاراي، قازىر تەاترلاردا وسى ءۇردىس ازايىپ كەتتى. ماسەلەن، ماسكەۋلىك تەاترلاردا كورەرمەن ءبىر عانا اكتەردىڭ ويىنىن تاماشالاۋ ءۇشىن تەاترعا ارنايى كەلەدى. ال بىزدە مۇنداي ءداستۇر ءالى قالىپتاسپادى. ويتكەنى ءارتىستىڭ رولىنە كوڭىل ءبولىپ جاتقان ەشكىم جوق. بىلاي قاراساڭ بارلىعى دا دۇرىس – قويىلىم بار، رەجيسسەرلىك قولتاڭبا بار. بىراق سپەكتاكلدە جان تەبىرەنتەرلىكتەي ادام­نىڭ ىشكى تولعانىسى كورىنبەيدى. كو­رەرمەن تەاترعا ارتىستەن شىققان كوز جاس­تى كورۋ ءۇشىن كەلمەيدى، سول جاستى شىعارعان ءسوزدى ەستۋ ءۇشىن كەلەدى. بىزگە قازىر ساحنادا ءسوز قۇدىرەتى جەتپەي جاتىر، دەپ اڭگىمەسىن تەاتردىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن قوزعاۋمەن جالعاعان اكتەر ءسوز سوڭىندا كوڭىل تۇكپىرىندەگى ارمانىن دا ايتىپ قالدى: – شۇكىر، تەاتردا وكىنىشىم جوق. ءبىر اكتەردىڭ اڭسايتىنداي رولدەرىن وينادىم. ال كينو جاعىنان ولاي ەمەس، وكىنىش كوپ. كينودا ءالى دە وزىمە لايىقتى، ياعني ارمانىمداعى رولگە كەزىكپەدىم. جاس كەزىمىزدە ءبىراز فيلمگە تۇستىك تە، بىراق بۇگىنگى شاقتىڭ، وسى جاستىڭ تولعانىستارى بولەك قوي. سونى جەتكىزگىم كەلەدى، دەپ اكتەر تول­عانا الىسقا كوز تىكتى.