ەۋروپادا ءدارى-دارمەككە مۇقتاجدار ازايماي تۇر

ساراپشىلار ەۋروپانىڭ ءدارى-دارمەك نارىعىندا ماسەلە جەتىپ ارتىلاتىنىن ايتادى. مىسالى، وبىرعا قارسى جاڭا ءدارى تىركەلگەنى تۋرالى ءجيى حابارلانعانى­مەن، ەۋروپاداعى وبىر اۋرۋىمەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ بارلىعىنىڭ بىردەي جاڭا دارىگە قولى جەتپەيتىن كورىنەدى. مۇنداي ءدارىنى الۋ لوتەرەيا ۇتىپ الۋمەن تەڭ دەسەدى. ولاي دەۋىمىزگە ۇلتتىق جانە ايماقتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى، ءدارىنىڭ باعا­سى مەن شىعىنى تۋرالى كەلىسىمدەر بيۋروكراتياسى، ايماقتاردىڭ ەمدەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىنە ىلەسە الماۋى سىندى ماسەلەلەر سەبەپ. وسى كەدەرگىلەر كوپ جاعدايدا ادام ءومىرىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءدارى-دارمەككە قول جەتكىزۋدى قيىنداتادى. بۇل كوبىنە ورتا دەڭگەيدەگى مەملەكەتتەرگە ورتاق پروبلەما.

ماسەلەن، گەرمانيا مەن دانياداعى ناۋقاستار 2019 جىلى ۇسىنىلعان وبىردى ەمدەۋدىڭ جاڭا 29 ءتاسىلىنىڭ تەك 22-سىنە قول جەتكىزە الدى. ول دا 2020 جىلى مۇمكىن بولدى. ال سلوۆاكيادا ولار­دىڭ تەك بىرەۋى عانا ناۋقاستارعا ۇسىنىل­دى. پولشا، رۋمىنيا مەن لاتۆياداعى ناۋقاستار ءبىر دە ءبىرىن الا المادى. ءدارى-دارمەك كەيبىر ەلدەرگە بىرنەشە جىلدان كەيىن عانا جەتكىزىلەدى. ەۋروپادا 10 جىل بۇرىن تىركەلگەن مۋكوۆيستسيدوزعا داۋا بولاتىن Kalydeco ءدارىسى بۇگىندە ەۋروپا وداعىنداعى 27 ەلدىڭ تەك 17-سىندە عانا بار. ال بۇل ءدارىنىڭ ءتيىمدى ەكەنىن بىرقاتار زەرتتەۋ دالەلدەدى.

نەگىزىنەن ەۋروپا وداعى جاعدايدى تۇزەۋگە نيەتتى دەيدى بىرقاتار باسى­لىم. وسىلايشا، 2019 جىلى جەلتوقسان­دا ەۋروپالىق كوميسسيا پرەزيدەنتى ۋرسۋلا فون دەر ليايەننىڭ دەنساۋلىق ساق­تاۋ بويىنشا كوميسسار ستەللا كيرياكيدەسكە جازعان حاتىن كورسەتەدى. وندا پرەزيدەنت «ەۋروپالىقتاردىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءدارى-دارمەك ماسەلەسىن قاراستىرعانى­ڭىز­دى قالايمىن» دەپ جازعان. بۇل ەۋروپا وداعى ءۇشىن قيىنداۋ ماسەلە. ويتكەنى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق دەڭگەيدە باسقارىلادى.

2020 جىلى كوميسسيا ماسەلەنى شەشۋ­دىڭ تىڭ جولىن ۇسىندى. وسىلايشا، ءدارى-دارمەك جەتكىزۋ مەن وندىرۋدەگى ولقىلىقتاردان باستاپ، ونىڭ باعاسىنا دەيىن رەتتەۋدى كوزدەدى. بۇل، شىنى كەرەك، ەۋروپانىڭ ءدارى-دارمەك ماسەلەسىنە العاش رەت نازار اۋدارۋى. ەۋروپالىقتار بولسا ۇمىتپەن قاراپ، جاعدايدىڭ تۇزەلە­تىنىنە سەنەدى.

ەۋروپاداعى EURORDIS سيرەك كەز­دەسەتىن دەرتكە شالدىققاندار قاۋىم­داستىعىنىڭ وكىلى سيمونا بوسەللي «جاڭا زاڭ شىن مانىندە پايدالى بولىپ، ناۋقاستاردىڭ سەنىمى اقتالادى دەگەن ويدامىن» دەيدى.

الايدا ەۋروپا وداعىنىڭ ءدارى-دارمەك زاڭناماسىنا ايماقتا پرەپاراتتاردى قولجەتىمدى ەتۋ بويىنشا وزگەرىس ەن­گىزۋ فارماتسەۆتيكا وندىرىسىنە اسەر ەتپەي قويمايتىن كورىنەدى. سوندىقتان ەۋروپا فارماتسەۆتيكا ءوندىرىسى فەدەرا­تسيا­سىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ناتالي مولل زاڭناماعا وزگەرىس ەنگىزۋ ارقىلى ماسە­لەنى تولىق شەشۋگە بولادى دەگەنگە ۇلكەن ءۇمىت ارتپاۋ كەرەگىن ايتادى. «بۇل ىسكە اسپاۋى دا مۇمكىن. ونىڭ ءدال قازىر بىزگە كورىنبەيتىن تۇستارى بولۋى مۇم­كىن. ويتكەنى فارماتسەۆتيكالىق كومپا­نيالاردىڭ جاڭا پرەپاراتتار جاساۋىنا، جاڭا دياگنوستيكا تاسىلدەرىنە توسقاۋىل بولۋى مۇمكىن» دەيدى فەدەراتسيا وكىلى.

فون دەر ليايەننىڭ بۇل تاپسىرماسىنان ساياسي استار ىزدەگەندەر دە از بولمادى. كوميسسيا پرەزيدەنتى وزىنە ۇپاي جيناۋعا تىرىستى دەپ توپشىلاعاندار دا تابىلدى. الايدا وداقتاعى ەكونوميكا مەن يننوۆاتسيانى قولداپ، ازاماتتارعا پرەپاراتتاردى جەتكىزۋدەگى توسقاۋىلداردى جويۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جاڭا ءدارى-دارمەككە قول جەتكىزىپ، ونى وندىرە الاتىن جاعداي جاساۋ وڭاي شارۋا ەمەسىن ءتۇسىنىپ، لايىق باعاسىن بەرگەن دە دۇرىس.

جەرگىلىكتى مەديتسينا ناۋقاستارعا بار­لىق مۇمكىندىك ۇسىنىلماۋىنا باعا­نىڭ دا كەدەرگى ەكەنىن ايتادى. ەۋروپا­دا قولجەتىمدىلىك شەگى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. ەۋروپا كوميسسياسى ءدارى-دارمەكتى ماقۇلداپ، تىركەگەنىمەن باعا ما­سەلەسى اشىق قالادى. ەۋروپا وداعىن­دا پرەپاراتتار مەن ەمدەۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن قولجەتىمدى باعادا ۇسىنۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى.

فارماتسەۆتيكالىق ستراتەگيا اياسىندا ەڭ الدىمەن ەۋروپالىق ءدارى-دارمەك اگەنتتىگىندە قاناتقاقتى جوبا: كومپانيالاردان ءدارى-دارمەك ساتۋعا قاتىستى اقپارات الىنباق. بۇل وسى سالاداعى اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتكەنىمەن، كومپانيالاردا ازىرگە بۇل اقپاراتقا قاتىستى ەشقانداي زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىك جوق كورىنەدى. دەگەنمەن يدەيانى جاقتاۋشى­لار اتالعان قادام ءدارى-دارمەك باعاسى­نىڭ ارزانداۋىنا الىپ كەلەدى دەگەن سەنىمىن جاسىرمادى. ويتكەنى باعا تۋرالى اق­پا­راتتىڭ اشىقتىعى باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋىنا جول اشادى. ۇسىنىس اياسىندا جاڭا زاڭ ءدارى-دارمەك شىعارۋعا كەتە­تىن شىعىن، مەملەكەت تاراپىنان بەرىل­گەن ينۆەستيتسيا، فارماتسەۆتيكالىق زات­تار­دىڭ قۇرامى، پاتەنتتەر سانى مەن جارام­دىق مەرزىمى سىندى اقپارات تالاپ ەتۋى مۇمكىن. ساراپشىلار قوسىمشا اقپارات سۇراتۋ جاساندى ءدارى-دارمەك وندى­رەتىن كومپانيالاردىڭ جولىن كەسۋ­گە جاقسى مۇمكىندىك دەيدى. الايدا كوم­­پانيالار مۇنداي اقپاراتتىڭ تالاپ ەتى­لۋىنە قارسى. ويتكەنى زەرتتەۋ مەن ون­دىرۋگە كەتكەن شىعىندى ەسەپتەۋ قيىن­عا سوعادى. ماسەلەن، كوروناۆيرۋسقا قار­سى BioNTech ۆاكتسيناسىنىڭ جاسالۋىنا بىر­نەشە جىل كەتكەن. ال ليتسەنزيا الۋ ءۇشىن سول بىرنەشە جىلدىق زەرتتەۋدىڭ شىعى­نىن كورسەتۋ قيىن دەيدى فارما­تسەۆتيكا سالاسىنىڭ وكىلدەرى. ونىڭ ۇستى­نە وداق­قا مۇشە ەلدەردىڭ ارقايسى­نىڭ وزىن­دىك باعا­سى بار، سوندىقتان شى­عىن دا ءارتۇرلى. ال بۇل تۇپتەپ كەلگەندە ەل­دە­گى ەكو­­نوميكالىق تالاپتارعا تاۋەلدى با­عا­لار ارا­سىنداعى ايىرماشىلىقتى جويماق.

ەۋروپا وداعىندا ءدارى-دارمەك ازامات­تاردىڭ بارلىعىنا بىردەي قولجەتىمدى ەمەس. ساندارعا نازار سالساق، وداق ءدارى-دارمەك ءۇشىن جىلىنا 200 ملرد اقش دوللارىنان استام قاراجات جۇمسايدى ەكەن. ونىڭ 76 پايىزى ناقتى فيرمالاردىڭ ونىمدەرىنە باعىتتالادى. شىعىن جىل سايىن ارتادى، ال جەكەلەگەن ەلدەردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋعا بولىنەتىن بيۋدجەتى كەڭەيىپ كەلەدى.

قاجەتتىلىكتى جويۋدىڭ تاعى ءبىر جولى – مونوپوليانى جويۋ. ءيا، ەۋروپاداعى فارماتسەۆتيكا سالاسى دا مونوپوليادان ادا ەمەس. ويتكەنى كومپانيالار پاتەنتكە قول جەتكىزگەننەن كەيىن باسەكەلەستىگى از نارىققا شىعادى.

پاندەميا كەزىندە ەۋروپا ۆاكتسينا دايىنداپ، فارماتسەۆتيكا سالاسىنىڭ دامى­عانىن ءبىر دالەلدەگەنىمەن، شەشىل­مە­گەن سۇراقتار ءالى دە بار. الەمدىك نارىق­تا يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتارىمەن تانىلىپ جۇرگەن وداقتىڭ ءوز ازاماتتارىن اۋاداي قاجەت ءدارى-دارمەكپەن تولىق قام­تاماسىز ەتە الماۋى ۇلكەن سىن. دە­گەن­مەن كوتەرىلگەن ماسەلە مەن زاڭدىق تۇر­عى­دا وزگەرىس ەنگىزۋ يدەياسى ەڭ الدىمەن ايماقتاعى ناۋقاستاردىڭ ءۇمىتىن قايتا جاققانى انىق.