ايتۆ-نى انىقتاۋعا جەكەمەنشىك لابوراتوريالار نەگە تالاسادى؟

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر­لىگىنىڭ وكىلدەرى بۇل ماسەلەگە جا­ۋاپ بەردى. بۇل از بولسا، وتكەن اپتادا سەناتور اقمارال ءالنازاروۆا دا ايتۆ دياگنوستيكاسىن جاساۋدى باسەكەلەستىك ورتاعا بەرۋدى ءالى ەرتە دەپ سانايتىنىن مالىمدەدى.

بىراق كەيبىر باق-تار ماسە­لەنى قايتا-قايتا قاۋزاپ وتىر. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى جەكە­مەن­شىكتىڭ مۇددەسىنە جىعىپ بەرۋ كىمدەرگە قاجەت دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە كەتۋ كەرەك. ءبىر جاعىنان قازاق­ستاندىق مەديتسينالىق زەرت­حانالىق دياگنوستيكا قاۋىم­داستىعى دا «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا حات جازىپ، وسى ماسەلەگە تورەلىك ايتىپ، ماسەلەگە نۇكتە قويىپ بەرۋىن سۇرادى.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ايتۆ دياگنوستيكاسى مەن لابورا­تو­ريالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ قۇزىرەتى تەك ەكى ورتالىققا بەرىل­گەن. بۇلار – قازاق دەرموتولوگيا جانە جۇقپالى اۋرۋلار عىلىمي ورتالىعى مەن جيتس-ءتىڭ الدىن الۋ مەن وعان قارسى كۇرەس ورتالىقتارى. بىراق «قازاقستان مەدي­تسينالىق زەرتحانالار قا­ۋىم­داستىعى» زتب پرەزيدەنتى اللا كيم بۇل «تابيعي مونوپو­ليالار تۋرالى» زاڭعا قاراما-قايشى ەكەنىن جانە ايتۆ ساراپتاماسى باقىلاۋدا ۇستايتىن قىزمەت ەمەس ەكەنىن اتادى. ايت­پاق­شى، قازاقستاندىق مەدي­تسي­نالىق زەرتحانالىق دياگنوس­تي­كا قاۋىمداستىعى مەن «قا­زاقستان مەديتسينالىق زەرتحانالار قا­ۋىم­داستىعى» زتب ەكەۋى مۇلدە ەكى ءتۇرلى ۇيىم ەكەنىن ۇمىتپاۋ قا­جەت.

«زاڭعا سايكەس، لابورا­تو­­ريا­لىق دياگنوستيكا – بۇل ليتسەن­زيا­لاناتىن قىزمەت ءتۇرى. زاڭ­دا ونى العىسى كەلەتىن تۇلعا­لارعا قاتىستى شەكتەۋ جوق. الايدا جەكەمەنشىك مەدي­تسي­نالىق لابو­راتوريالارعا №508 بۇي­رىققا سىلتەمە جاساپ، ليتسەنزيا بەرۋدەن باس تارتىپ كەلەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيس­ترلىگى 2017 جىلى جول كارتاسىنداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى كەدەرگىلەر مەن ونىڭ ىشىندە ايتۆ دياگنوس­تيكاسىنا قاتىستى ساۋالداردى بەكىتكەن جوق. بۇل قۇجاتتىڭ 2019 جىلعى 4 مامىرداعى رەداكتسياسىندا №246 ەرەجە دە ءبىز ۇسىنعان وزگەرىستەرسىز قابىلداندى»، دەيدى اللا كيم.

ول «دەنساۋلىق تۋرالى» كودەكستە ازاماتتار ءۇشىن مەدي­تسينالىق مەكەمەلەردى تاڭداۋ مەن تۇرعىندارعا ونىڭ قولجە­تىم­دىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ەركىن ەكەنىن دە ەسكە سالۋدى ۇمىتقان جوق. «قازاقستان مەديتسينالىق زەرتحانالار قاۋىمداستىعى» زتب پرەزيدەنتى جەكەمەنشىك مەديتسينالىق ۇيىمدار ءوزىنىڭ الەۋەتىن كوتەرىپ، وزىق تەحنولوگيالار ساتىپ الىپ جاتقانىن، بۇل ديوگنوستيكالاۋ مەن سەرۆيستىك ستاندارتتارعا ساي ەكەنىن ايتادى.

بۇعان دەيىن دە دەنساۋلىق ساق­تاۋ ەكس-ۆيتسە-ءمينيسترى لياززات اقتا­ەۆا مينيسترلىككە قاراستى جيتس ورتالىقتارىنىڭ ماتە­ريال­دىق-تەحنيكالىق بازاسى دياگ­­نوستيكالىق زەرتتەۋلەر جا­ساۋعا عانا ەمەس، پاتسيەنتتەر­گە تولىق ەم-دوم شارالارىن جۇرگىزۋگە دە تولىق جاۋاپ بەرە­تىنىن تۇسىندىرگەن ەدى. بۇرىنعى ۆيتسە-مينيستر دە كودەكسكە سايكەس، ايتۆ-جۇقپاسىن انىقتاۋدى قۇزىرلى، پاتسيەنتتەردىڭ جەكە مالىمەتتەرىن قۇپيا ساقتايتىن ورگاندار جۇرگىزەتىندىگىن، ياعني دياگنوستيكالاۋ مەن ەمدەۋدى مينيسترلىك نەگە جيتس ورتالىق­تارىنا بەرۋدى رەتتەگەنىن تۇسىن­دىر­گەن ەدى. ونىڭ ۇستىنە تاۋەكەل توبىندا جۇكتى ايەلدەر مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى دە بار ەكەنىن جانە ايتۆ جۇقتىرىپ الۋ قاۋپى جوعارى وسال توپتارعا ۇدايى مونيتورينگ جاسالۋى ءتيىس ەكەنىن قاپەرگە سالعان بولاتىن. بۇل اتالعان مينيسترلىككە ايتۆ ىندە­تىن تولىق باقىلاۋدا ۇستاپ، ونىڭ تارالۋىن قاداعالاپ وتىرۋ ءۇشىن دە قاجەت.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، سەناتور اقمارال ءالنا­زاروۆا ايتۆ-عا دياگنوستيكا جاساۋدى باسەكەلەستىك ورتاعا بەرۋدى ءالى ەرتە دەپ سانايدى. سەناتور ۇكىمەت باسشىسى ءالي­حان سمايىلوۆتىڭ اتىنا جول­دا­عان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا وسى ماسەلەگە الاڭداۋشىلىعىن بىل­دىرگەنى بەلگىلى.

بىراق باسەكەلەستىكتى قورعاۋ مەن دامىتۋدىڭ 2026 جىلعا دەيىنگى جاڭا تۇجىرىمداماسىنا سايكەس ايتۆ ينفەكتسياسىنا دياگنوستيكا جاساۋ جەكە مەدي­تسينالىق ورتالىقتار مەن زەرتحانالارعا بەرىلۋى ءتيىس. الايدا سەناتور اتاپ وتكەندەي، بۇل بولاشاقتا ەلدەگى ايتۆ-عا قاتىستى ەپيدەميالىق احۋالدى ناشارلاتاتىن ماسەلەلەردى تۋىنداتۋى عاجاپ ەمەس.

جوعارىداعى تۇجىرىمداما ايتۆ دياگنوستيكاسىنىڭ ءبىرىن­شى كەزەڭىنىڭ عانا باسەكەلەس ورتاعا بەرىلۋىن كوزدەيدى. ال دەپۋتات تالداۋ ناتيجەسى وڭ بولا قالعان جاعدايدا ينفەكتسيانىڭ بەرىلۋ جولدارى مەن فاكتورلارىن انىقتاۋ، جىنىستىق جانە باسقا دا بايلانىسقا تۇسكەندەردى ىزدەۋ جانە زەرتتەۋ جونىندەگى دايەكتى تىزبەكتىڭ بۇزىلۋىنا اكە­لە­دى دەگەندى العا تارتتى.

«بۇرىن قازاقستاندا جىنىس­تىق جولمەن بەرىلەتىن ينفەكتسيا­لار مەن گەپاتيتتەرگە زەرتتەۋ جۇر­گى­زۋدى باسەكەلەستىك ورتاعا بەرۋ تا­جىريبەسى بولعان. ناتيجەسىندە، ءبىز وسى اۋرۋلاردىڭ تارالۋىن با­قى­لاۋدى جوعالتىپ الدىق. بۇگىنگى تاڭدا ەلدە اتالعان ينفەكتسيا جو­نىن­دە ناقتى ستاتيستيكا دا جانە تيى­سىنشە وسى ينفەكتسيالارعا جاۋاپ بەرۋ باعدارلاماسى دا جوق»، دەيدى ا.ءالنازاروۆا.

دەپۋتات سونداي-اق حالىق­ارالىق تاجىريبەدەگى كەلەڭ­سىز دەرەكتەردى دە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، كورشى رەسەيدە دە ايتۆ زەرتتەۋىنىڭ 1-كەزەڭى باسە­كە­لەستىك ورتاعا بەرىلگەننەن كەيىن بۇل اۋرۋدىڭ تەز تارالۋىنا اكەلىپ سوققان. اينالىپ كەلگەندە ولار بىرنەشە رەت ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ دياگنوستيكاسىن مەملەكەتتىك مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە قايتارۋعا ءماجبۇر بولعان كورىنەدى.

سەناتور وسىعان وراي ۇكىمەت باسشىسىنا جولداعان ساۋالىندا ايتۆ-ينفەكتسياسىنا دياگ­نوستيكا جاساۋدى ءتيىستى جۇ­يەلى دايىندىقسىز جانە ماسە­لەنى مۇقيات زەرتتەمەي تۇرىپ باسەكەلەستىك ورتاعا بەر­مەۋدى تالاپ ەتتى. قىسقاسى، بۇل قادام قازاقستاندا ايتۆ-ينفەك­تسيا­سىنىڭ ورشۋىنە سەپتەسۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيتىن دەپۋتات سەنات وتىرىسىندا دا: «بيىلعى 17-31 قاڭتار ارالىعىندا «اشىق نقا» جاريا تالقىلاۋ پورتالىندا 2026 جىلعا دەيىنگى باسەكەلەستىكتى دامىتۋ جانە قورعاۋ تۇجىرىم­داماسى ۇسىنىلىپ، وندا ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ زەرتحانالىق دياگ­نوستيكاسىن باسەكەلى ور­تا­عا بەرۋ ۇسىنىلادى... بۇ­گىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيە­سىندە پاتسيەنتتەردى تەكسەرۋ ناتيجەلەرىن، دەرەكتەردى بەرۋدى، مەديتسينالىق ۇيىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە جەكە زەرتحانالاردىڭ ستاتيس­تيكالىق دەرەكتەرىن بى­رىك­تىرەتىن بىرىڭعاي اقپا­رات­تىق پلاتفورما ءالى دە جوق. وسىناۋ زەرتتەۋلەردى ورتالىق­سىز­دان­دىرۋ، ياعني قوجىراتۋ مونيتورينگ جۇرگىزۋ مەن جەدەل ارەكەت ەتۋ شارالارىن قابىلداۋدى ايتارلىقتاي قيىنداتادى»، دەگەن بولاتىن.

ول قازاقستاندا باسەكەلەستىك ورتاعا جىنىستىق جولمەن بەرىلە­تىن ينفەكتسيالارعا زەرتتەۋ­لەر­دى بەرۋگە قاتىستى بۇعان دەيىن دە جاعىمسىز تاجىريبە بولعانىن ەسكە سالدى.

ءوز تاراپىنان قازاقستاندىق مەديتسينالىق زەرتحانالىق دياگنوستيكا قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى، پروفەسسور، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى مۇستافا رىس ۇلى تومەندەگىدەي تۇسىنىكتەمە بەردى.

– مەن ءبىر ماسەلەنى تۇسىن­بەيمىن. وسى «ۆيچ/سپيد» دەيتىن اۋرۋدى زەرتتەپ كەلە جات­قانىمىزعا ءبىرتالاي زامان بولدى. ونى زەرتتەۋ مەن انىق­تاۋدىڭ، ەم-دوم جۇرگىزۋدىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان، قالىپ­تاسقان حالىق­ارا­لىق جۇيەسى بار. حالىق تا وسىعان ۇيرەنىپ قالدى. ال ەندى جەكەمەنشىك لابوراتوريا­لار وسى جۇيەنى وزگەرتۋ كەرەك دەپ جاتىر. ولارعا سالساڭ، ءوزى ەكى تەستتەن تۇراتىن لابوراتوريالىق زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن ەكىگە بولمەك. ءبىرىنشى كەزەڭ سكرينينگ – اۋرۋى جوق ادامداردى ايتۆ-عا تەكسەرۋ، ەكىنشىسى – تەست وڭ نا­تي­جە بەرگەن جاعدايدا دياگنوس­تيكالاۋ. ياعني ءبىرىنشى كەزەڭ ەكى تەستەن تۇرادى. ەكىنشى ساراپتاما سونى راستايدى. بىراق دياگ­نوز بۇل كەزەڭدە قويىلمايدى. بۇل ءۇشىن ەكىنشى كەزەڭگە ءوتىپ، ناعىز دياگنوس­تيكانى دالەلدەيتىن تەست مىندەتتى تۇردە جاسالۋى قاجەت. پاتسيەنتتىڭ دەرتتى ەكە­نى دالەلدەنسە، ودان ايتۆ تا­بىلعانى تۋرالى ارناۋلى دارى­گەر حابار الىپ، دياگنوزىن قويىپ، پاتسيەنتتى تىركەپ، ەپيدەميولوگ دارىگەردى تاعايىنداپ، ارۆ تەراپياسىن باستايدى.

ەندى جەكەمەنشىك زەرتحانالار بىزگە 1-كەزەڭدەگى 1 تەستى ورىنداۋعا مۇمكىنشىلىك بەرۋدى سۇراپ، سونى جاسايىق دەگەن ۇسىنىس ايتىپ وتىر. ەگەر پاتسيەنتتەن وڭ ناتيجە شىعا قالسا، ولار ءارى قاراي شارۋانى ءبارىبىر جيتس ورتالىقتارىنا قاراي ىسىرادى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، پاتسيەنتكە ءبىر مەكەمەگە عانا بارعان ءتيىمدى مە، ەكى جەرگە جۇگىرگەن جاقسى ما؟ جانە ول ادامداردىڭ ايتۆ-احۋالدىعى تۋرالى مالى­مەتتەرىنىڭ قۇپيالىلىعىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ ءبىر جەردەن اتقارىلاتىن وسى ءىستى نەگە ەكىگە جارۋ كەرەك؟ ماسەلەن، ايتۆ-عا اناليز تاپسىرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنىڭ باعاسى جوبامەن 2 مىڭ تەڭگە بولسا، ونى ەكى لابوراتورياعا 1 مىڭ تەڭگەدەن بولەتىن بولساق، مەديتسينالىق ساراپتامانىڭ ساپاسىنا كىم جاۋاپ بەرمەك؟

ال بۇل قاراجات ۇكىمەت تاراپىنان، مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن قاراستىرىلعان. تا­ۋە­­كەلدى ورتاعا، ياعني ايتۆ جۇق­تىرۋ قاۋپى جوعارى وسال توپ­­تاردى ايتۆ-عا تەكسەرۋ تەگىن جۇرگىزىلەدى. ەرتەڭ بۇل ءىس جەكە­مەن­شىك لابوراتوريالاردىڭ قو­لىنا تۇسكەن سوڭ قالاي بولماق؟ ەڭ باستىسى، تەست جۇرگىزۋدىڭ ساپاسى مەن باعاسىن كىم قاراۋىلداپ تۇرماق؟ مۇمكىن ەلىمىزدە بەتكە ۇستار بىرنەشە جەكەمەنشىك لابوراتوريا بار شىعار، ولاردىڭ قولىنان مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى كەشەندى جۇمىس جۇرگىزۋ كەلەر، بىراق قالعاندارىن نە ىستەيمىز؟

قورىتا ايتقاندا، ءبىز حا­لىق­­تىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىس­تى ماسەلەلەردى اسىقپاي شەش­كە­­نىمىز دۇرىس بولادى، دەيدى قا­زاق­ستاندىق مەديتسينالىق زەرت­حا­نالىق دياگنوستيكا قاۋىم­داس­تىعىنىڭ جەتەكشىسى مۇستافا رىس ۇلى.

الماتى