بيىل اقىن-جازۋشىلار نە جازىپ جاتىر؟

مارحابات بايعۇت،

جازۋشى:

– كەمەڭگەر سۋرەتكەرىمىز، زا­مانى­مىزدىڭ زاڭعارى ءابىش كەكىلباەۆ اعامىز: «تاياۋ ۋاقىت­تار­دا نە جازاتىنىمدى اشىپ ايتا بەرمەيمىن. الدىن الا ماع­لۇم­داپ قويسام، ويداعىداي شىق­پاي قالاتىنداي»، دەيتىن ەدى. الداعى جوسپار دەگەندە سول كىسى­نىڭ وسىناۋ ويى ەسكە تۇسەتىنى بار.

ءبىراز-ءبىراز كوركەم اڭگىمە­لەر­دىڭ جوبالارى جادىمىزدا جۇيە­لەڭكىرەپ جۇرگەندەي. بىرەر جىل بۇرىنىراقتا باستاپ، تاستاپ كەتكەن درامانىڭ قولجازباسىن جوعالتىپ، جاقىندا تاپتىم. ەسسە­لەر ماسەلەسىن مانىستەسەم دەگەن­دەيىن ۇمتىلىس كوڭىل كۇيگە ورايلاس ورالادى دا، باسەڭسىپ كەتەدى. اماندىق، دەنساۋلىق بولسا، ۋاقىت كورسەتە جاتار.

عالىم جايلىباي،

اقىن:

– ادامزات بالاسى قاشاندا العا قاراپ، العى كۇندەرگە كوز سا­لىپ ءومىر سۇرەدى، ونىڭ ىشىندە قالام­گەر قاۋىم ءۇشىن ءۇمىتىڭدى ۇكىلەپ، ارمانىڭدى ايالاپ، ءتۇرلى تولعانىستارعا بارۋ ماڭگىلىك امانات سياقتى. مەن ءۇشىن وتكەن جىل تابىستى جىل بولدى. «اي تاڭبالى ارعىماق» اتتى كولەمدى جيناعىم جارىق كوردى. بۇل كىتابىما جاڭا شىعارمالارىم ەندى. گرۋزين تىلىندە ولەڭدەر جيناعىم شىقتى. ەسىلدىڭ جاعاسىنا، نۇر-سۇلتانعا قونىس اۋداردىم. وسى جىلعا ءبىر ۇلكەن شىعارماشىلىق جوسپار جاسادىق. «قارا ورامال» اتتى كارلاگ تاقىرىبىن قوزعاعان پوە­مامدى ەل-جۇرت جاقسى بىلەدى. بۇل شىعارما الەمنىڭ ون جەتى تىلىنە اۋدارىلدى. وسى پوەمانىڭ الەم تىلدەرىندەگى نۇسقالارىن ءبىر البوم ەتىپ شىعارۋدى قولعا الدىق. وسى جوبانىڭ يدەيا اۆتورى، ۇلتىمىزدىڭ قايراتكەر ازاماتى، قاراعاندى لاگەرى جوباسىمەن جۇمىس ىستەگەن دوس ءىنىم، اكادەميك، قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى نۇرلان دۋلاتبەكوۆ ۇسىنىس جاسادى. قازىر مەن سول جوبامەن جۇمىس ىستەپ وتىرمىن. الداعى مامىر ايىنداعى قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى كۇنىنە دەيىن وسى كىتاپتى وقىرماننىڭ قولىنا تيگىزىپ، تۇساۋكەسەرىن جاساساق دەگەن ويىمىز بار. بۇدان سىرت بىرنەشە پوەما باستاپ ەدىم. اتالعان پوەمالاردا الەمدىك قاسيەتتى كىتاپتاردىڭ اڭىزدارى بويىنشا تولعانىپ، سونى وسى زامانعى نۇسقاعا كەلتىرىپ جازىپ جاتىرمىن. قالعانى شى­عار­ماشىلىق قۇپيا. اللا امان­دىعىن بەرسە، ول دا اياقتاپ قالار. 

قۋاندىق تۇمەنباي،

جازۋشى:

– وقىماي تۇرا المايسىڭ، ءبىراز الەمدىك ادەبيەت ۇلگىلەرىمەن تانىستىم. سونىڭ ىشىندە نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قىتاي جازۋشىسى مو ياننىڭ ء«ومىر مەن ءولىم ازابى» اتتى رومانىنىڭ قازاقشا اۋدارماسىن سۇيسىنە وقىدىم. كىتاپتىڭ اسەرى كۇشتى، اۋدارماسى جاتىق، توگىلىپ تۇر. بارىس جىلى تاريحتا ءدۇمپۋ جىلى بولىپ اتى قالعان. ءبىز ساياسي دۇمپۋدەن اۋلاقپىز، ادەبي ءدۇمپۋدىڭ ورتاسىندا جۇرەمىز. ومىرشەڭ تاقىرىپتى قوزعاعان ءبىر-ەكى پەسام بار. ماسەلەن، «تالگوداعى تورتەۋ»-ءدى الساق، وندا تەك يسپان پويىزىنىڭ تارلىعى ەمەس، ءومىر ءدالىزىنىڭ تارىلىپ بارا جاتقانى كورسەتىلەدى. وقىعان ماماندار «قويامىز، وزىڭمەن بىرگە قارجىڭدى الا كەل» دەپ تالاپ قويىپ تۇر. جازسام دەگەن جوسپار بار، بىراق ول – قۇپيا. پۋشكيننىڭ «ناعىز تالانت وتكەندى ەمەس، بولاشاقتى دا ەمەس، بۇگىنگى كۇندى جازادى» دەگەن ۇستانىمىن باعدارعا الساق، جوباسى سىزىلعان دۇنيەلەر بار. اڭگىمە – سۇيىكتى جانرىم. ونى «اڭگىمەڭ شىقپاي كەتتى» دەپ وقىرماننان ءسوز ەستىگەندە ۇسىنسام دەيمىن. ەل ەڭسەسىن كوتەرىپ، بەتپەردە ىسىرىلا باستادى. كوز الدىما چەحوۆتىڭ «قۇنداقتاۋلى ادامى» كولبەڭدەپ ءجۇر. كىتاپحانامدا ءوزىم تۋعان 1955 جىلى شىققان وسى جازۋشىنىڭ قاپ-قالىڭ كونە كىتابى بار. بارىس جىلى وسى كىتاپتى باس الماي تاعى ءبىر وقىعىم كەپ ءجۇر. «قۇنداقتاۋلى اداممەن» دە، «ۇشقالاقپەن» دە «التىنشى پالاتادا» جاتىپ اپ جۇزدەسسەم دەيمىن.

سۇراعان راحمەت ۇلى،

اقىن:

– وتىزىنشى جىلدار ويرانى تۇسىندا جازىقسىز جاپا شەگىپ جازالانعاندار تۋرالى زەرتتەۋ كىتابىمدى باستىرۋ، ء«تاڭىري شەجىرە» موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىن جان-جاقتى ساراپتاپ تالداعان ايگىلى جازۋشى گ.ايۋرزاننىڭ ەڭبەگىن وقىر­مانعا ۇسىنۋ، ء«تۇس سەكىلدى عۇمىر» كينورومانىمدى جانە «كولەڭكەنىڭ سۇگىرەتى»، «انادولى جىرلارى»، «ستانبۇل جازبالارى» شىعارما­لارىمدى اينالىمعا بەرۋ، «انتي ولشەم» قاتارلى ادەبي ساراپتامانى تولىقتاپ باس­تىرۋ، تاريحي سەريالدار بويىنشا وسپان باتىر جايلى جاڭا ەڭبەكتى دە تياناقتاۋ.

قۋانىش جيەنباي،

جازۋشى:

– بيىل ءبىرتالاي شارۋانى جۇزەگە اسىرماق ويدامىن. بىرەۋلەر الدىن الا جوس­پار قۇرۋ شىعارماشىلىق ادامىنا ءسىرا، جا­راس­پايدى-اۋ، جازىلاتىن تاقىرىپتىڭ توتەن­نەن، ويلاماعان جەردەن سارت ەتە قالعا­نى­نا نە جەتسىن دەپ جاتادى. جىل سوڭىندا «بوگەت بۇزىلعان كۇن» اتتى پروزالىق جيناعىم جا­رىق كوردى. «جۇلدىز» جۋرنالى «ونى مازا­لا­ماڭىزدارشى» اتتى پوۆەسىمدى باستى... اڭگىمە – وڭ جامباسىنا كەلىڭكىرەيتىن جانر. ال قۇپياسى – سان الۋان. وسىنى كەلەر جىلى دا تەرەڭىرەك قاۋزاي تۇسكىم كەلەدى. «فوليانت» باسپاسىنا سوڭعى كەزدە جازىلعان ون اڭگىمەدەن تۇراتىن «ون اڭگىمە» اتتى شاعىن جيناعىمدى تاپسىردىم. قالتاعا سالىپ ءجۇرىپ، كەز كەلگەن جەردە وقي بەرەتىن دۇنيە بولسا دەيمىن-داعى. «ەست راي ي نە زەملە» اتتى ورىس تىلىندەگى روما­نىم وقىرمان قولىنا ءتيىپ قالار دەگەن ۇمىتتەمىن.

وڭايگۇل تۇرجان،

اقىن:

– ومىردەن ەرتە وزعان ميفولوگ-عالىم سەرىكبول قوندىبايدىڭ «قازاق دالاسى جانە گەرمان تاڭىرلەرى» اتتى ەڭبەگىن تالداعان مونوگرافيامدى اياقتاۋىم كەرەك. «يميدجەلوگيا» اتتى جوو ءبىلىم الۋشىلارىنا ارنالعان وقۋلىعىمنىڭ ەكىنشى باسىلىمى جارىق كورۋگە ءتيىس. مەنىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمدەگى دوكتورانتىم دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاۋعا دايىندىق ۇستىندە. بۇيىرتسا، 2022 جىلدىڭ باسىندا قورعاۋعا شىعادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. بۇل دا مەنىڭ جاۋاپ­كەرشىلىگىمدەگى ۇلكەن جۇمىستىڭ ءبىرى. «جۇزەگە اسىپ كەتسە ەكەن» دەيتىن باسقا جوس­پارلارىم دا بار. ال ولەڭ جازۋدى جوسپارلاۋ قيىن، مەن جوسپارلاعانمەن ول جازىلماي قويۋى مۇمكىن. بۇل اسا تاكاپپار الەم عوي. سولاي بولا تۇرسا دا، باستاپ جازىپ جاتقان ءبىر درامالىق داستانىم بار. دەمەۋشى تابىلسا قازىرگى تاڭدا كولەمى 20 باسپا تاباققا جاقىنداپ قالعان جاڭا جىر جيناعىمدى شىعارسام دەيمىن.

نۇرداۋلەت اقىش،

جازۋشى:

– ساۋالدىڭ ءوزى كوڭىلگە «كەلەسى 2022 جىلدى امان-ەسەن اياقتايسىز» دەگەن سەنىمدى ۇيالاتىپ تۇر عوي. سوندىقتان شىعارماشىلىق جوسپارىمنىڭ ەكى ءتۇرلى ەكەنىن ايتايىن. ءبىرىنشىسى – م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى ءارى ادەبيەتتانۋشى عالىم رەتىندە «قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ قىسقاشا تاريحىن» جازىپ، باسپاعا ۇسىنۋ. ەكىنشىسى – بيىل ءبىرىنشى تومى شىققالى جاتقان «التىنسارين الاۋى» اتتى رومانىمنىڭ ەكىنشى تومىن جازۋدى جالعاستىرۋ. ۇلى اعارتۋشىنىڭ ءومىرىن تىلگە تيەك ەتەتىن بۇل كولەمدى شىعارمانىڭ الداعى جىلى اياقتاي الام با، جوق پا، ول جاعى وزىمە دە بەيما­لىم. ارينە، جىل اياعىنا دەيىن نۇكتەسىن قويسام، جاقسى بولار ەدى. قالاي بولعان كۇندە دە كوڭىلدەگى كورىكتى ويدى بازارداعى نارىق بۇزباي-اق قويسا ەكەن دەپ تىلەيمىن.

تۇرسىنحان زاكەن ۇلى،

جازۋشى:

– بارىس جىلى – مەنىڭ جىلىم. سوندىقتان اقىرىن ءجۇرىپ انىق باساتىن، كەيدە ارىنداپ العا ۇمتىلاتىن ساتتەر بولادى. وتكەن جىل مەن ءۇشىن جامان بولعان جوق. شىعارماشىلىعىم لايىقتى باعالانىپ جاتىر. ادەبي ورتام مەن وقىرماندارىما العىسىم شەكسىز. بۇل جىلى تاعى ءبىر تاريحي تاقىرىپقا قالام تارتسام دەيمىن. ول كوپتەن ويدا جۇرگەن دۇنيە. ءبىر جىلدا بىتە قويماس. قازىر دەرەكتەر جيناپ جاتىرمىن.

قالقامان سارين،

اقىن:

– 2022 جىلدىڭ مەندەگى جالعىز جوسپارى – جازۋ! جازۋ! جازۋ! تەك قانا جازۋ!.. قالامگەر ءۇشىن باسقا قانداي جوسپار بولۋى مۇمكىن؟! وكىنىشكە قاراي، اقىن-جازۋشىلار جازعان دۇنيەسىن جاريالاۋ، جارىققا شىعارۋ قا­مى­مەن قانشا ۋاقىتىن شىعىن­دايدى.

بەيبىت سارىباي،

جازۋشى:

– تىم ۇلكەن جوسپارلارىم جوق. اماندىق بولسا، وقۋعا ءتيىس­تى كىتاپتار بار، سولاردىڭ ىشىن­دە حاللەد حوسسەينيدىڭ «باتپى­راۋىق قۋعان بالا» اتتى رومانىن وقىپ شىعۋىم كەرەك. وسى سياقتى ون كىتاپتى وقۋ جوسپارىمدا تۇر. سونىمەن بىرگە، ءتورت اڭگىمەنىڭ نوبايى بار، سولاردى جازاتىن شىعارمىن. ونىڭ يدەياسىن، مازمۇنىن قازىر ايتپاي-اق قويايىن. كەيدە تىرشىلىك ءۇشىن ءارتۇرلى ستسەناريلەر جازامىز. كوپ ۋاقىتىمىز سوعان كەتىپ جاتىر.

ەسبولات ايدابوسىن،

جازۋشى:

– ءورىس جاڭارتاتىن كەزىم كەلگەن سەكىلدى. ءورىس جاڭارتقاندا پوەزيا نەمەسە دراماتۋرگياعا كەتپەيمىن، وسى پروزا جانرىندا قالا بەرەمىن. تەك بۇرىن اڭگىمە، حيكاياتتار جازسام ەندى رومانعا بارعىم كەلەدى. تاقىرىپ تۇرعىسىنان دا سولاي. بۇرىن اۋىل ءومىرىن كوبىرەك جازسام، ەندى قالا ادامدارى باستى كەيىپكەرىم بولادى دەپ وتىرمىن. ارينە، مۇنىڭ ءبارى 2022 جىلى جازىلىپ، وقىرمانعا ۇسىنىلماۋى مۇمكىن. بىراق باستالاتىنى انىق. ناقتى نە جازارىمدى ازىرگە ايتپايمىن، رەاليستىك باعىتتاعى دۇنيە بولادى. ول شىعارمالاردا وسى كۇنگى ءوزىمىز ەستىپ، كورىپ، بىرەۋ سىناپ، بىرەۋ باس ۇرىپ جۇرگەن تۇلعالاردىڭ بەينەسى بولادى.

سايان ەسجان،

اقىن:

– بارىس جىلى شىعارماشى­لىقتاعى تابىس جىلى بولسا ەكەن دەيمىن. الدا جوسپار كوپ، ارينە. اۋەلى ولەڭدەر مەن اۋدارمالاردان قۇرالعان كەزەكتى جيناعىمدى شىعارماقپىن. بۇدان بولەك، «58-10» تاريحي بيوگرافيالىق ەڭبەك جازىپ جاتىرمىن. 2022 جىلى جا­رىققا شىعارام دەگەن نيەتىم بار.

قۋات قيىقباي،

جازۋشى:

– جوسپارلى تۇردە جۇمىس جاساعانعا كەلىسەمىن. «وسى ۋاقىت ارالىعىندا وسىنى ىستەيمىن» دەگەن مۇراتىڭ مەن باعدارىڭ بولماسا، شابىت كەلگەندە بولماسا ءوز ۋاقىتى كەلگەندە دەپ ءجۇرىپ تالاي قالامگەردىڭ وپىق جەگەنىندە بىلەمىز. سەبەبى انىق وي مەن ءىسىڭ ۇندەسپەسە قالام سۋىپ قالادى. سول ءۇشىن كەلەر جىلى جازۋعا نيەت ەتكەن ءبىردى-ەكىلى اڭگىمەنى جازۋ جوسپاردا تۇر. سودان سوڭ وتكەن جىلدارى الەم ادەبيەتى جاۋ­ھار­لارىنان تارجىمالاعان اۋ­دار­ما اڭگىمەلەردى، كەيىنگى جىلدار­داعى سىني ەڭبەكتەر مەن زەرتتەۋ ماقالالارىمدى جيناقتاپ ەكى كىتاپ ەتىپ شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. كەلەر جىلدان قايىر كۇتەمىز. جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭاشا كەيپىن تانىتاتىن شىعارمالارمەن تولىقسا قۇبا-قۇپ.

مەرەي قارت،

اقىن:

– ادەبيەت – ۋاقىت كەڭىستىگىندەگى ەڭ باياۋ داميتىن ۇلكەن الەم. اقىن-جازۋشىنىڭ باعاسىن ۋاقىت بەرەدى. ەكشەيدى، ەلەيدى. شى­عار­­ماشىلىق كەز كەلگەن ادام جوسپارلى تۇردە جۇمىس جاساۋى زاڭدى قۇبىلىس. وسى جىلى كەزەكتى جىر جيناعىمدى وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنسام دەگەن وي بار.

 ءجاۋدىر نارتاي،

جازۋشى:

– بيىل مەن ءۇشىن كوپ وقىپ، كوپ ىزدەنەتىن جىل دەپ ويلايمىن. شىعارماشىلىق دەگەن قۇر شابىتتان تۇرمايتىنىنا كوزىم جەتتى. پروزادا شابىت سىرتقى جارقىلى عانا. جازۋشى بولام دەگەن كىسىگە ۇلكەن دايىندىق، ءبىلىم، ءتارتىپ پەن ىشكى تۇيسىك قاجەت. وسى كۇنگە دەيىن بىردە ءبىر شىعارمامدى ادەبي بايگەگە قوسپاپپىن، بيىل باعىمدى سىناپ كورگىم كەلەدى.