جەرىمىزدى قورعاۋ – ورتاق بورىشىمىز

الاش ارىستارى اڭساپ وتكەن تاۋەلسىزدىك، «تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگىنى كەلتىرەتىن» بىرلىك پەن كەلىسىم، اتا-بابالارىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاپ، ۇرپاقتارىنا اماناتتاپ كەتكەن ۇلان-عايىر جەرىمىز، قاسيەتتى قارا شاڭىراق – وتباسىمىز بەن قاستەرلى سالت-ءداستۇرىمىز، ەشكىمگە ۇقسامايتىن ەرەكشە بولمىسىمىزدى ساقتاپ، اسقاقتاتا تۇسەتىن ۇلتتىق مادەنيەتىمىز، تابىس كىلتى – ءبىلىم مەن ەڭبەك، باسەكەگە قابىلەتتىلىك كەپىلى – پراگماتيزم ەلدىكتىڭ ەڭ بەرىك تۇعىرلارى ەكەنىنە ەش ءشۇبا جوق.

سونىڭ ىشىندە الەمدەگى توعىزىنشى تەرريتوريا بولىپ سانالاتىن كەڭ-باي­تاق جەرىمىزدىڭ ماڭىزى ايرىقشا. ء«بىز تاۋەلسىز­دىكتى جاريالاي سالىسىمەن شەكارامىزدى قۇجات جۇزىندە بەكىتىپ الۋعا كۇش جۇمسادىق. ادامزات تاريحىندا، ءتىپتى قازىرگى كەزەڭدە دە داۋلى تەرريتوريانىڭ سوعىسقا، قانتوگىسكە الىپ كەلگەنىن كورىپ وتىرمىز (تاۋلى قاراباق، قىرىم، گرۋزيا جانە ت.ب). مەن وسكەلەڭ ۇرپاقتى وسىنداي قاۋىپتەن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارىمدى سالدىم. ەندى اتا-بابا اماناتىنا ادال بولىپ، ۇلان-عايىر جەرىمىزدى قورعاۋ، ونى بولاشاق ۇرپاققا ميراس ەتۋ – ءبىزدىڭ ورتاق بورىشىمىز»، دەدى ەلباسى.

تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ شەكارامىزدى شەگەندەپ بەرگەن اسا ماڭىزدى تاريحي ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە كورشىلەس مەم­لەكەتتەردىڭ بارىمەن ءوزارا ءتيىمدى، تاتۋ-ءتاتتى قارىم-قاتىناس ورناتىپ، بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىمىز ايدان انىق. بۇل رەتتە ەلباسىنىڭ جاستارعا ۇندەۋىندە ايتىل­­ماعان جايتتار دا بار. ماسەلەن، نۇرسۇل­تان نازارباەۆتىڭ استانانى ەل شەتىندەگى الماتىدان ۇلى دالانىڭ جۇرەك تۇسى – كەشەگى اقمولاعا، بۇگىنگى نۇر-سۇلتان قالاسىنا كوشىرگەندىگى قازاق جەرىنىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىستى كورەگەندىك شەشىم بولعانىن ەشكىم بەكەرگە شىعارا المايدى. بۇل «رەسەيدى قالاي كوركەيتۋ كەرەك؟» دەگەن اتى شۋلى ماقالاسىندا «قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى بەس وبلىس – ورىس جەرى» دەپ ساندىراقتاعان جازۋشى الەكساندر سولجەنيتسىن سياقتى ەسكى يمپەريالىق امبيتسيادان ارىلماعان كەيبىر رەسەيلىك ساياساتكەرسىماقتاردىڭ ىشتەرىن كۇيدىرىپ، تۇز جالاتقان تاماشا دا تەڭدەسسىز جاۋاپ ەدى. ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى 1997 جىلى 275 مىڭ بولسا، بيىلعى جىل باسىندا، نەگىزىنەن، ەلدىڭ ءار وڭىرىنەن كوشىپ كەلىپ جاتقان اعايىنداردىڭ ەسەبىنەن 1 ميلليون 184 مىڭنان استى. ونىڭ 80،3 پايىزى – قازاقتار.

ەل مەن جەر تاعدىرىن ويلاعان ەلباسى 1997 جىلى جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي ۇناي قويمايتىن قيىن شەشىمدەر دە قابىلداپ، ءوز جارلىقتارىمەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا كوكشەتاۋ وبلىسىن، قوستاناي وبلىسىنا تورعاي وبلىسىن، شىعىس قازاقستان وبلىسىنا سەمەي وبلىسىن قوستى. بۇل تەرىسكەي وڭىرلەردى بىرتىندەپ قازاقىلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ماسەلەن، 1989 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ ىشىندەگى قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 22،5 پايىز بولسا، 1999 جىلى 29،5 پايىزعا جەتكەن، ال بيىلعى جىل باسىندا 35،5 پايىزدى قۇرادى. كوكشەتاۋدا بيلىك باسىندا جۇرگەن قازاق ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى پەتروپاۆلداعى مەملەكەتتىك باس­قارۋ ورگاندارىنا ءبىرىنشى-ەكىنشى باسشىلار بولىپ اۋىستىرىلىپ، اكىمدىكتەگى، باسقارمالار مەن ءارتۇرلى ۆەدومستۆولارداعى ۇلتتىق كادرلار قاتارى بىردەن قالىڭداپ شىعا كەلگەنى جادىمىزدا.

ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن ىسكە اسىرىلىپ جاتقان جۇمىس كۇشى ارتىق وڭتۇستىك وڭىرلەردىڭ تۇرعىندارىن جۇمىس كۇشى تاپشى سولتۇستىك وڭىرلەرگە ەرىكتى قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسى مەن «سەرپىن» الەۋمەتتىك جوباسى دا ەل مەن جەر تاعدىرى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سونى دۇرىس ءتۇسىنىپ، تەرىسكەيگە ات باسىن بۇرعان جاستار قاتارى جىلدان-جىلعا قالىڭداي تۇسسە، قۇبا-قۇپ.

وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا ۇكىمەتكە كوشى-قون ساياساتىنىڭ جاڭا تۇجى­رىم­داماسىن ازىرلەۋدى، وڭتۇستىكتەن سول­تۇستىككە كوشىپ جاتقان ازاماتتارعا جاردەم­اقى تولەۋ تەتىگىن قايتا قاراۋدى جانە بيزنەسپەن اينالىسقىسى كەلەتىندەردىڭ دە كوشۋىنە جاعداي جاساپ، ولارعا ءۇي سالۋ عانا ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ ءۇشىن دە جەر تەلىمدەرىن بەرۋ مۇمكىندىگىن پىسىقتاۋدى تاپسىرعانى ەلباسىنىڭ ەل مەن جەر تۇتاستىعىن ساقتاۋدى كوزدەگەن يگى باس­تامالارى دايەكتى جالعاسىن تاباتىندىعىن ايعاقتايدى.