وڭتايلاندىرىپ وڭدىردىق پا؟

وسى ورايدا بيىل پارلامەنتتە قا­رال­عان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملە­كەت­تىك باسقارۋ دەڭگەيلەرى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسە­لە­لەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تو­لىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جو­باسى قوعامدا قىزىعۋشىلىق تۋعىز­عا­نى انىق. بۇل قۇجاتتىڭ ماجىلىستە بولعان العاشقى وق­ى­لى­مىن­دا بايانداما جاساعان ۇلت­تىق ەكو­نوميكا ءمينيسترى اسەت ەرعا­ليەۆ: «زاڭ جوباسى اياسىندا 94 فۋنكتسيا قايتا بولىنەدى، ونىڭ ىشىندە ۇكى­مەت­تەن مينيسترلىكتەرگە – 89 فۋنكتسيا، جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا 5 فۋنك­­­تسيا بەرىلەدى. جالپى، زاڭ جوباسىن قابىلداۋ مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ ءتيىم­­دى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدا كەزەك­تى قادام بولادى»، دەدى. وعان دەپۋتات عاني تاشقاراەۆ: «مەملەكەت باس­شىسىنىڭ وسى ماسەلە جونىندەگى جار­لىعى قابىلدانعاننان بەرى جەتى جىل ءوتتى، بىراق ول ءالى سوڭىنا دەيىن ورىن­دال­عان جوق. كورسەتىلگەن 94 فۋنكتسيا­نى بەرۋمەن اتالعان جارلىقتىڭ ورىن­دالۋى اياقتالا ما؟» دەپ ورىندى سۇراق قويدى. ء«بىز بۇل جۇمىستى جال­عاس­تىرامىز. قازىرگى تاڭدا كەشەندى فۋنك­تسيا­لىق تالداۋ جۇرگىزىپ جاتىرمىز. وسى جۇمىستىڭ ناتيجەسى مەملەكەتتىك اكىمشىلىك رەفورمالاردىڭ نەگىزى بولادى»، دەپ جاۋاپ بەردى مينيستر.

ارينە، وڭتايلاندىرۋ ءىسىنىڭ وي­لا­­نارلىق تۇستارى از ەمەس. ماسە­لەن، اتالعان زاڭ جوباسىندا رەس­پۋب­ليكالىق مەنشىكتەگى سۋ شارۋا­شى­لىعى وبەكتىلەرىن باسقارۋ قۇزى­رە­تىن ۇكىمەتتەن الىپ، ەكولوگيا، گەولو­گيا جانە تابيعي رەسۋرستار مي­نيس­­ترلىگىنە بەرۋ ۇسىنىلعان ەكەن. الاي­دا بۇل ۇسىنىس دەپۋتاتتار تا­را­­پىنان قولداۋ تاپپادى. سەبەبى ول «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكى­مەتى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا قايشى بولىپ شىقتى. ونىڭ ۇستىنە ەلباسى قابىلداعان «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك باس­قا­رۋ دەڭگەيلەرى اراسىندا وكىلەت­تىك­تەردىڭ اراجىگىن اجىراتۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىقتا دا سۋ شارۋاشىلىعى وبەكتىلەرىن باسقارۋ فۋنكتسياسى ۇكىمەتتە قاتاڭ تۇردە قال­دى­رىلاتىندىعى اتاپ كورسەتىلگەن. سەبەبى ەلىمىزدەگى سۋ شارۋاشىلىعى وبەكتىلەرىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ توزىعى جە­تىپ تۇر. ولاردا ادامدار ولىمىنە اكەلگەن قايعىلى وقيعالارعا جول بەرىلگەنى دە ءمالىم. سوندىقتان بۇل وزەكتى ماسەلەنى ۇكى­مەت دەڭگەيىندە كەشەندى تۇردە شە­شۋ تالاپ ەتىلەدى. بۇعان قوسا، ماجى­لىسمەندەر حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋ­داع­ى اسا ماڭىزدى ماسەلە – تاعام ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋشى ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ قىزمەتىن سالاارالىق ۇيلەستىرۋ فۋنكتسياسىن ۇكى­مەتتەن الىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مي­نيسترلىگىنە بەرۋدى دە قيسىنسىز دەپ تاپتى. وڭتايلاندىرۋ بارىسىندا وسىنداي اسىرا سىلتەۋلەردەن اباي بول­عان ابزال.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «بارشاعا ورتاق يگىلىك! سا­باق­تاس­تىق. ادىلدىك. ورلەۋ» سايلاۋال­دى باعدارلاماسىندا ءتيىمدى مەملەكەتتىك باسقارۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قايتالاناتىن، ار­تىق قىزمەت تۇرلەرىن الىپ تاستاپ، مەم­لەكەتتىك باسقارۋ جۇ­يە­سىن وڭ­تايلاندىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ ايتقان­دى­عى، سونداي-اق «سىندارلى قو­عامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇ­راق­­تىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» جولداۋىندا مەملەكەتتىك قىزمەت­شى­لەر سانىن 2024 جىلعا قاراي 25 پايىزعا قىسقارتۋ جونىندە ناقتى مىندەت قويعانى ءمالىم. وسىعان وراي، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى 2019 جىلعى 4 جەل­توقساندا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، وندا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار مەم­لە­كەتتىك بيلىكتىڭ ءبىر تارماعى، ياعني ءبىرتۇتاس اتقارۋشى بيلىك بولىپ سانالاتىنىنا قاراماستان، مينيستر­لىك­تەردىڭ كوپ­شىلىگى وزدەرىنىڭ اۋماق­تىق قۇرى­لىم­دارىن قۇرىپ، ولار­عا باقىلاۋ-قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىن بەرگەندىگىن، ال ولار وڭىر­لىك باس­قار­مالاردىڭ قىز­مە­تىن قايتا­لاي­تىن­دىعىن سىناعان بولاتىن. وعان بەرىلگەن رەسمي جاۋاپتا: «قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق ەكونوميكا مي­نيس­ترلىگى مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان­داردىڭ وڭتايلى بازالىق قۇ­رى­­لىمىن قالىپتاستىرۋ جونىندە جۇ­مىس جۇرگىزۋدە. اتالعان جۇمىستىڭ ماقساتى – وبلىستىق باسقارمالار ارا­سىندا، ورتالىق مەملەكەتتىك ور­گان­­داردىڭ اۋماقتىق بولىمشەلەرى مەن وبلىستىق باسقارمالار اراسىن­دا، وبلىستىق باسقارمالار مەن ۆەدوم­ستۆو­لىق باعىنىستى ۇيىمدار اراسىندا قايتالاناتىن فۋنكتسيالاردى انىقتاۋ جانە جويۋ»، دەلىنگەن. الايدا سودان بەرى ەكى جىلعا تاياۋ ۋاقىت وتسە دە، ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ ما­جى­لىستە ايتقان سوزىنە قاراعاندا، بۇل با­عىتتاعى جۇمىس ءالى اياقتالماعان سياق­تى.

ال، شىنتۋايتىندا، ماجىلىس­مەن­دەر­دىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىندا ايتىل­عا­نىنداي، وبلىستىق اكىم­دىك­تەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، ۆەتەريناريا، جەر قاتىناستارى جانە جەردىڭ پايدالانىلۋى مەن قورعالۋىن باقىلاۋ باسقارمالارى بار بولعاندىقتان، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ اۋماقتىق ينسپەكتسيالارىنىڭ قانشا­لىق­تى قاجەتى بار؟ ەگەر اتالعان اۋماق­تىق ينسپەكتسيالاردىڭ قىزمەتى ءتيىمدى بولسا، وندا، مىسالى، مەملەكەت باس­شىسىنىڭ جولداۋىندا اتاپ كورسە­تىل­گە­نىندەي، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن سۋبسيديالاۋدا ءتارتىپ نەگە ورناتىلمايدى؟

وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعاتتى پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارمالارى مەن ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋر­س­تار مينيس­تر­­لىگىنىڭ ورمان شار­ۋا­­شى­لىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكتسيالارى دا ءبىرىن-ءبىرى قاي­تالايتىن قىزمەتتەردى اتقارىپ جۇر­گەن ءتارىزدى.

وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ ءبىلىم باس­قار­مالارى باردا ءمينيسترى اۋىس­تى­رىل­عان سايىن جاڭا رەفورما جاسالاتىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ وڭىرلەردەگى ءبىلىم سالاسىنداعى باقى­لاۋ دەپارتامەنتتەرىنىڭ قانداي قا­جەت­ى بار؟ ولار وزدەرى قۇرىل­عان ون جىل ىشىندە ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋگە ۇلەس قوسىپ جارىتتى ما؟ اي­تالىق، جەرگىلىكتى مەك­تەپتەردى اتتەستاتتاۋ ءبىلىم ساپاسىن ارت­تىرا الدى ما؟ وسى مينيسترلىكتىڭ كە­زىن­دە وب­­لىس­تىق ءبىلىم باسقارمالارىن باس­قار­­عان بۇگىنگى باسشىلارى مۇنداي اتتەستاتتاۋدىڭ قالاي وتكىزىلگەندىگىن بىلەتىن بولار. الدە اقتوبە، وڭتۇستىك قازاقستان (تۇركىستان)، قىزىلوردا وبلىستارىنداعى ءبىلىم سالاسىنداعى باقىلاۋ دەپارتامەنتتەرىنىڭ بۇ­رىن­عى ديرەكتورلارى پارا الىپ ۇس­تا­لىپ، سوتتالعاندىعىنان حابارسىز با؟ ءبىلىم سالاسىنداعى قازىرگى وڭ وزگە­رىستەرگە مەكتەپتەردى اتتەستاتتاۋ مەن ءارتۇرلى تەكسەرۋ ارقىلى ەمەس، «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭدى قا­بىلداۋ، پەدا­گوگتەردىڭ جالاقىسىن ەلەۋلى تۇر­دە ارتتىرۋ سياقتى جۇيەلىك شارا­لاردى قولدانۋ ارقىلى عانا جول اشىلعاندىعى داۋسىز.

وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ جۇ­مىس­پەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋ­مەتتىك باعدارلامالار باسقار­ما­لارى مەن مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتسياسى باسقارمالارى ازداي، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مي­نيسترلىگىنىڭ اۋماقتىق دە­پار­تا­مەنت­­تەرىن قۇرۋ قانداي قاجەت­تى­لىكتەن تۋىنداعان؟

بىلتىر وڭىرلەردە بولىپ، جەر­گى­لىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ مەم­لەكەتتىك قىزمەتشىلەرىمەن تىلدەس­كە­نىمىزدە، ولار مينيسترلىكتەردىڭ اۋماقتىق قۇرىلىمدارىنداعى ارىپ­تەس­تەرى وزدەرىمەن سالىستىرعاندا «تۇك بىتىرمەيتىندىگىن»، بىراق وزدەرى­مەن بىردەي جالاقى الاتىنىن ايتىپ، رەنىش بىلدىرگەن ەدى. ال وسى جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ ولاردىڭ جالاقىسى ورتا ەسەپپەن ەكى ەسەگە جۋىق كوبەيتىلىپ، كوڭىلدەرى كوتەرىلىپ قالىپتى. ەندى اۋماقتىق دە­پارتامەنتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرى رەنىشتى كورىنەدى. ويتكەنى ولاردىڭ جالاقىسى الداعى جىلدان باستاپ كەزەڭ-كەزەڭمەن كوتەرىلمەكشى. ۇكىمەت جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جۇمىس اۋقىمى قانداي ەكەندىگىن تۇسىنگەندەي مە، قالاي؟..

ايتپاقشى، بيىل مەملەكەتتىك قىز­­مەتشىلەر سانى 15 پايىزعا قىس­قار­تىلىپتى. ال كەلەسى جىلى تاعى 10 پايىزعا قىسقارتىلماقشى. وعان دەيىن ۇلتتىق ەكونوميكا مي­نيس­تر­لىگى قايتالاناتىن فۋنكتسيالاردى انىقتاۋعا ارنالعان تالداۋدى سوز­باق­قا سالماي اياقتاپ، مەملەكەتتىك ور­گانداردى باسقارۋ جۇيەسىن ودان ءارى وڭتايلاندىرۋ شارالارىن ايقىنداسا، قۇبا-قۇپ.