ناتيجەسى بولماسا، نەسىنە وقىتامىز؟

ناقتىراق ايتساق، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىرعى 27 مامىردا بولعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا: «مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋى­مىز قاجەت. بۇل ماسەلەدە ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە نازار اۋدارۋ كەرەك. ولار ءتىل ۇيرەتۋ بارىسىندا، نەگىزىنەن، وقۋ ورىن­دارىنداعى جاستارعا كوبىرەك ءمان بەرەدى. سوندىقتان ءتىل كوميتەتىن 2021 جىلدان باستاپ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتكىزگەن ءجون. بۇل قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىن ازىرلەۋ جانە ونى ۇيرەتۋ ىسىنە قاتىستى الەۋەتىمىزدى ءبىر ورتالىققا شوعىرلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق مۇنداي قادام قولدانىسقا ەنگىزىلەتىن وقۋ باعدارلامالارىنىڭ تيىمدىلىگىن تالداۋ جانە مونيتورينگ جۇرگىزۋ جۇيەسىن جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى»، دەگەن بولاتىن. ءسويتىپ، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ءتىل كوميتەتى بيىل ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا بەرىلىپ، ءوز قىزمەتىن قايتا قۇرۋ ۇستىندە. وسى ورايدا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءالى دە جان-جاقتى زەرتتەپ، زەردەلەۋدى قاجەت ەتەتىن ءتۇيىندى ماسەلەلەر دە بار.

بىرىنشىدەن، وڭىرلەردەگى، اسىرەسە ءورىس­تىلدى قاۋىمنىڭ قاتارى قالىڭ سولتۇستىك وبلىستارداعى ءتىل باسقارمالارى وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ اۋدارما باسقارمالارى­نا ۇقساپ كەتكەندىگى بەلگىلى. سوعان سۇيەنىپ العان شەنەۋنىكتەردىڭ كوپشىلىگى قۇجاتتاردى ورىس تىلىندە ازىرلەپ، قاجەتىنە قاراي قازاق تىلىنە اۋدارتىپ الۋعا داعدىلانىپ العان. وسىنداي تەرىس پراكتيكانى توقتاتاتىن كەز جەتتى. بۇل رەتتە بەرتىندە بولعان وڭتاي­لاندىرۋ كەزىندە كەي وڭىرلەردە ءتىل باس­قار­مالارى مادەنيەت باسقارمالارىنا قوسىل­عان­دىعىمەن كەلىسۋ قيىن. ولاردى ءبىلىم باس­قارمالارىنا قوسۋ الدەقايدا قيسىندى. سويتسەك، مارقۇم ەربول اعامىز ايتقانداي، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنداعى قازاق ءتىلىن وقىتۋ ساپاسىن ۇدايى قاداعالاپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى بالاباقشادان باستاپ مەڭگەرىپ وسكەن ۇرپاق تاربيەلەۋگە ەلەۋلى ىقپال ەتۋگە بولادى.

ەكىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ورىس تىلىندە جانە ارالاس تىلدەردە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ناتيجەسى كوڭىل كون­شىتپەيدى. ويتكەنى وزگە ەتنوستاردىڭ بالالارىن ايتپاعاندا، ولارمەن بىرگە ورىسشا وقىپ جۇرگەن ۇلتى قازاق وقۋشىلاردىڭ دا مەم­لەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە  ونشا ىقى­لاس تانىتپايتىنى تاعى بار. وسى سوزىمىزگە ايعاق رەتىندە مەكتەپتە ورىس تىلىن­دە وقىعان ۇلتى قازاق مينيسترلەر مەن ولاردىڭ ورىنباسارلارى پارلامەنت سەناتى مەن ءماجىلىسىنىڭ وتىرىستارىندا وز­دەرى­نىڭ انا تىلىندە قويىلعان سۇراقتاردى دۇرىس تۇسىنبەي، «دومبىرام نە دەيدى، مەن نە دەي­مىن» دەگەندەي، جاڭىلا جاۋاپ بەرىپ، ءارى كەي ءسوزدى دۇرىس ايتا الماي، بۇرمالاپ ء«بۇل­دىرىپ»، كۇلكىگە قالىپ جۇرگەنىن ايتۋعا بولادى.

ال ورىسشا وقىعان وقۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلىن جەتە مەڭگەرمەۋ سەبەبى نەدە؟ بۇعان ءارتۇرلى ءۋاج ايتۋعا بولعانىمەن، بىزدىڭشە، ەڭ باستى كىلتيپان – شاكىرتتەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋگە ىنتالارى تومەندىگىندە. وسى جونىندە سولتۇستىكقازاقستاندىق ارداگەر ۇستاز زەينەپ تانىباەۆا: «مەن كوپ جىلدار بويى ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتە قازاق ءتىلى ءپانىن وقىتتىم. سول كەزدە دە جانە كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاق ءتىلى ءپانى – ورىس مەكتەپتەرىندە مىندەتتى مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىراتىن ءپان ەمەس. ءبىز سوعان بايلانىستى كوپ قيىندىق كوردىك. ويتكەنى وقۋشىلار قازاق ءتىلى ءپانى مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىراتىن ءپان ەمەس دەپ، وقىعىلارى كەلمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، اتا زاڭىمىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى دەپ جازىلعاندىقتان، قازاق ءتىلى ءپانى مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىرىلاتىن پاندەر قاتارىنا كىرۋى كەرەك. سوندا عانا سەڭ ورنىنان قوزعالادى»، دەيدى. راسىندا دا، مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر پارمەندى تەتىگى، مىنە، وسى بولسا كەرەك. ايتپەسە، ەلىمىزدەگى ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن 1 287 مەكتەپ پەن 2 319 ارالاس مەكتەپتە وقۋشىلارعا قازاق ءتىلىن وقىتقانىمەن، كوڭىل تولارلىقتاي ناتيجەگە جەتە الماي جۇرگەن مىڭداعان مۇعالىمگە جىل سايىن ميللياردتاعان تەڭگە جالاقى تولەپ، مەملەكەت قارجىسىن جەلگە ۇشىرعانداي ەتكەننەن نە پايدا؟