كوروناۆيرۋس • 30 قىركۇيەك، 2021

ەندى... «Eta»

ەلىمىزدە وتاندىق جانە باسقا دا ۆاكتسينا تۇرلەرى بولعانىمەن، ەكپەمەن قامتۋ ءالى دە تومەن. ماسەلەن، جۇرتتىڭ 60%-دان استامى ۆاكتسينانىڭ بىردە-ءبىر دوزاسىن ءالى الماعان. «الدىم» دەگەن انىقتاماسى بارلاردىڭ ءبىر بولىگىنە كۇمانمەن قاراۋعا تۋرا كەلەدى. ال اقش-تىڭ كوپ بولىگىندە، دانيادا ەرەسەكتەردىڭ 80%-ى ۆاكتسينالانعان.

ايناش ەسالى

وسى ماسەلەگە وراي ۆيرۋسولوگ، پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، امەريكا دەنساۋلىق ساقتاۋ قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى الماز شارمان كوروناۆيرۋس مۋتاتسياسىنىڭ قاۋپى ۆاكتسينالانعان حالىقتىڭ ۇلەسىنە بايلانىستى ەكەنىن دايەكتەيدى. ول كەيبىر ەلدەردە ۆاكتسينالاۋدىڭ كەشىگۋى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا نۇسقالارىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەتىنىن العا تارتا كەلە، ۆيرۋستىڭ شتامدارى مەن نۇسقالارىن اجىراتۋ قاجەتتىگىن، كەيبىر تەحنيكالىق ايىرماشىلىقتار بار ەكەنىن ايتادى.

ء«بىز كوروناۆيرۋستىڭ ءتۇرلى نۇسقالارى تۋرالى ءسوز قوزعاپ وتىرمىز. 1 ماۋسىمنان باستاپ ددۇ ونى گرەك ءالىپبيىنىڭ ارىپتەرى – الفا، بەتا، گامما، «دەلتا» دەپ اتاۋدى شەشتى. بۇعان دەيىن ء«ۇندى»، «برازيليالىق»، «وڭتۇستىك افريكالىق» دەپ اتاپ كەلدىك. بىراق مۇنداي كوننوتاتسيا بولماۋى ءۇشىن ولار ونى ارىپتىك بەلگىلەرمەن اتاۋدى ۇيعاردى»، دەيدى پروفەسسور.

الماز شارمان پاندەميا باستالعالى بەرى الەمدە ىندەتتىڭ تالاي نۇسقاسى تىركەلگەنىنە ءمان بەردى. شامامەن اي سايىن ەكى نەمەسە ءۇش نۇسقا پايدا بولدى. سونىمەن قاتار ءتيىمدى ۆاكتسينالاردىڭ پايدا بولۋىمەن مۋتاتسيانىڭ جيىلىگى تەزدەدى. بۇل – تابيعي ەۆوليۋتسيالىق پروتسەسس.

«ۆيرۋس تا ءتىرى قالۋدىڭ جولدارىن ىزدەپ، بەلسەندى تۇردە مۋتاتسيالانا باستايدى. شىندىعىندا، ۆيرۋستىڭ تەك 30 مىڭ نۋكلەوتيد نەگىزى بار جانە ونىڭ مۋتاتسيالىق نۇسقالارىنىڭ سانى شەكتەۋلى. ۆيرۋستاردىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار، ولار جۇقپالى جانە ۆاكتسينالارعا ءتوزىمدى بولۋى مۇمكىن نەمەسە ۆاكتسينالاردىڭ اسەرىنەن جالتارۋى مۇمكىن، بىراق جۇقپالىلىعىن جوعالتادى. بۇل الفا، بەتا جانە گامما نۇسقالارىندا. ءبىز قازىر «دەلتانىڭ» وتە جۇقپالى نۇسقاسىمەن الىسىپ وتىرمىز. مەن بۇل كوروناۆيرۋستىڭ سوڭعى اگرەسسيۆتى نۇسقاسى دەپ ويلايمىن جانە بولاشاقتا پاندەميا جويىلۋى كەرەك»، دەدى ا.شارمان. مىسالى، وڭتۇستىكافريكالىق نۇسقانىڭ ۆاكتسينالارعا ءتوزىمدى ەكەنى انىقتالدى، بىراق سونىمەن بىرگە ول تەز جۇقپايدى. ال «دەلتا» نۇسقاسى وزىنەن بۇرىنعىلاردى ىعىستىرىپ، قاۋىپتى ءارى جۇقپالى بولىپ شىقتى. «دەلتا» نۇسقاسى جوعالىپ بارا جاتقاندا ۆاكتسينالانعان حالىقتىڭ ۇلەسى تومەن بولسا، باسقا نۇسقالار پايدا بولۋى مۇمكىن. پروفەسسور ۆيرۋس شتامدارى مەن نۇسقالارىن شاتاستىرماۋدى سۇرادى. ياعني بۇل شتامدار – ۆيرۋستىڭ تاعى ءبىر ساپالىق سيپاتتاماسى. شتامدارعا 2003 جانە 2012 جىلدارى تارالعان جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا اتيپيالىق نەگىزگى ەپيدەميانى تۋدىرعان ۆيرۋستار جاتادى. ۆاكتسينالاۋ دەڭگەيىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جاعدايىندا كوروناۆيرۋس مۋتاتسياعا ۇشىراپ، جاڭا نۇسقالاردى تۋدىرادى.

«ۆاكتسينالاردىڭ كوروناۆيرۋسقا قارسىلىعى، اسىرەسە كوۆيدتىڭ «الفا» نۇسقاسىندا ءتيىمدى. بۇل نۇسقا جۇقپالى بولعانىمەن، ۆاكتسينالار ونى باسا الادى. «دەلتا» نۇسقاسىنىڭ وزگەشە ءتاسىلى بار، ول ۆاكتسينالاردان ازداپ باس تارتادى، دەگەنمەن ۆاكتسينالار 70-80% جاعدايدا ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى»، دەدى ا.شارمان.

ول قازاقستاندا سوڭعى ەكى ايدا ىندەت نەگىزىنەن ء«ۇندى» دەپ اتالاتىن «دەلتا» نۇسقاسىنان تاراعانىن ايتتى. بۇل «بريتاندىق» جانە «ۋحاندىق» نۇسقالارعا قاراعاندا 60%-عا جۇقپالى. «ۆاكتسينالانۋ ارتقان سايىن ۆيرۋس ءوزىنىڭ كۇشىن جويىپ، قاراپايىم ينفەكتسياعا اينالادى. دەرتپەن كۇرەستى توقتاتۋعا بولمايدى. ۆاكتسينالانعان ازاماتتار سانىن كوبەيتە وتىرىپ، كوروناۆيرۋستى ەندەميالىق اۋرۋعا اينالدىراتىن بولامىز»، دەدى ا.شارمان.

دارىگەر ايتقانداي، ۆاكتسينالانۋدان كەيىنگى يممۋندىق قورعانىس ۆيرۋسقا تويتارىس بەرەدى. سوندىقتان ەكپە الۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. «مىسالى، وتكەن جىلدىڭ ماۋسىمىندا اۋىرىپ، ەكپە الماعانداردىڭ ىقتيمالدىلىعى جوعارى. ءيا، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ۆاكتسينالار جاڭا نۇسقالارعا قارسى تيىمدىلىگىن جوعالتادى، بىراق سوعان قاراماستان، 80% جاعدايدا يممۋندىق قورعانىس ساقتالادى»، دەدى پروفەسسور. سونىمەن قاتار عالىم مۋتاتسيا جيىلىگىن ازايتۋ ءۇشىن سانيتارلىق نورمالاردى ساقتاۋدى جالعاستىرۋعا شاقىرادى. «Eta» كوروناۆيرۋسىنىڭ جاڭا مۋتاتسيالانعان نۇسقاسى تۋرالى بايانداي كەلە، ونىڭ العاش رەت 2020 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا بەلگىلى بولعانىن، ينفەكتسيا نيگەريا مەن ۇلىبريتانيادا، ەندى قازاقستاندا انىقتالعانىن جەتكىزدى.

«بۇرىن كوروناۆيرۋس ايىنا ەكى رەت مۋتاتسياعا ۇشىراسا، بۇگىندە ءجيى وزگەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا «Eta» باسقا تولقىن تۋدىرۋى مۇمكىن دەگەن اقپارات جوق. مەديتسينالىق قاۋىمداستىق بۇل وپتسياعا الاڭدامايدى. كوروناۆيرۋستىڭ «دەلتا» نۇسقاسى وتە قاۋىپتى»، دەيدى ا.شارمان.

عالىم كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينالانۋ دەرتتىڭ اۋىر تۇرىنەن جانە ءولىم-جىتىمنەن قورعايتىنىن تاعى دا ەسكە سالدى.

الماتى

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز