جانارماي نارىعىنداعى جاعداي قالاي؟

«مەن بۇعان دەيىن كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەلىسىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتقان بولاتىنمىن. بۇل مىندەت ورىندالىپ جاتىر. وسى ورتالىقتاردىڭ شاعىن اۋىل شارۋا­شىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە، سونىڭ ىشىندە جەكە قوسالقى شارۋا­شىلىقتارعا دا قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇل نارىقتىڭ مونوپوليالانۋىنا جول بەرۋگە بولمايدى»، دەپ تاعى دا ەسكەرتىپ ءوتتى.

پرەزيدەنتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا باسا ءمان بەرۋى، ونداعى ۇساق تاۋار وندى­رۋشىلەردى قولداۋعا دەگەن نيەتى مەملە­كەتتىك ورگاندار مەن سالاعا قىزمەت كورسە­تەتىن كومپانيالار جۇمىسىنا دا اسەر ەتكەندەي. ماسەلەن، ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مۇناي تاسىمالداۋ جانە وڭدەۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى باۋىرجان سالىمگەرەەۆ اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە ءموز-دەن ديزەل وتىنىن جەتكىزۋ باسىم نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلاتىنىن اتاپ كور­سەتتى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، كۇزگى دالا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە جەمشوپ دا­يىنداۋ ءۇشىن اۋىل شارۋا­شى­لىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە 440 مىڭ توننا ديزەل وتىنى بولىنگەن. رەسۋرس ۇستاۋشىلاردىڭ بوساتۋ باعاسى «پمحز» جشس جانە «پكوپ» جشس-دا تونناسىنا 189 مىڭ تەڭگە نەمەسە ليترىنە 159 تەڭگە، ء«اموز» جشس-دا تونناسىنا 187 مىڭ تەڭگە نەمەسە ققس قوسقاندا ليترىنە 159 تەڭگە قۇرايدى. جەتكىزۋ مەن ساقتاۋدى ەسكەرسەك، ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى وڭىرگە بايلانىستى شامامەن 175-180 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل – جمقس باعاسىنان ارزان.

20 قىركۇيەكتەگى مالىمەت بويىنشا ءىس جۇزىندە 282 مىڭ توننا ديزەل وتى­نى تيەلگەن. كۇزگى دالالىق جۇمىس­تار بويىنشا شىلدە جانە تامىز اي­لارى­نىڭ كولەمى تولىعىمەن جونەلتىلسە، قىر­كۇ­يەككە مالىمدەلگەن كولەم بويىنشا كەلى­سىمشارتتار جاسالىپ، جونەلتىلۋ ۇس­تىن­دە. ال قازان ايىندا جەتكىزىلىم 28،5 مىڭ توننانى قۇرايدى.

«اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن ون­دىرۋ­شىلەرگە مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى­نان ديزەل وتىنى جەتكىزىلەدى. مينيستر­لىك وسى­عان تۇراقتى مونيتورينگ جۇر­گىزۋ­دە. اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن ون­­دىرۋ­شىلەر ءۇشىن ديزەل وتىنىمەن قام­­تا­ماسىز ەتۋدە ولقىلىقتاردى بول­­دىر­­ماۋ ءۇشىن جوس­پارلى جوندەۋ پمحز-عا اۋىستىرىلدى. الدىمەن جون­دەۋ جۇ­مىستارىن 24 شىلدەدە 24 كۇن بويى ءبى­رىن­شى قايتا وڭدەۋمەن باس­تاۋ جوس­پار­لانعان بولاتىن. ءىس جۇزىندە جون­دەۋ جۇمىستارى بيىلعى 1 قازاندا باس­تالادى. جوسپارلى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە المايمىز، سەبەبى زاۋىتتىڭ ودان ءارى قاۋىپسىز جۇمىس ىستەۋى وسىعان بايلانىس­تى»، دەپ ءتۇسىندىردى سپيكەر.

مينيسترلىك وكىلىنىڭ ايتۋىنا قارا­عاندا، بيىل ەلىمىزدە ديزەل وتىنىن رەكوردتىق ءوندىرۋ مۇمكىندىگى بار ەكەن. مۇنىڭ ءوزى ەلىمىزدە شيكىزات شىعارۋعا قارا­عاندا وڭدەۋ ءىسىنىڭ باسىم تۇسە باس­تاعانىنىڭ تاعى ءبىر دالەلىندەي. ناق وسى ماسەلەنى بيىلعى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى دا اتاپ وتكەن بولاتىن. «2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا يندۋس­تريالاندىرۋ جۇزەگە اسىرىلىپ جات­قان 10 جىل ىشىندە تۇڭعىش رەت وڭدەۋ ونەر­كاسىبىنىڭ ەكونوميكانى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى تاۋ-كەن ءوندىرىسى سالاسىنان اسىپ ءتۇستى. ءبىزدىڭ ورتا مەرزىمدەگى ماقساتىمىز – 2025 جىلعا قاراي وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەكسپورتىن 1،5 ەسەگە كوبەيتىپ، 24 ميل­ليارد دوللارعا جەتكىزۋ. ال ەڭبەك ونىم­دىلى­گىن 30 پايىزعا ارتتىرۋ» دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى.

ەلدە ءجۇرىپ جاتقان وسىنداي وزگەرىس­تەر اتالعان بريفينگ بارىسىندا تاعى دا قۋاتتالدى. رەسپۋبليكادا 8 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 3،2 ملن توننا ديزەل وتىنى ءوندىرىلىپتى. بۇل وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن 9%-عا ارتىق. سونىمەن قاتار بيىل ديزەل وتىنىن ءوندىرۋ كولەمى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكىزىلمەك. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بولجامى بو­يىنشا ءوندىرۋ كولەمى شامامەن 5 ملن توننانى قۇرايتىن بولادى. ب.سالىمگەرەەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءموز-ءدى جاڭعىرتۋدى اياقتاۋ 2017 جىلعى دەڭگەيدەن 1 ملن تونناعا جۋىق ديزەل وتىنىن كوپ وندىرۋگە مۇمكىندىك بەردى.

«سونىمەن قاتار بيىل ديزەل وتىنىن تۇتىنۋدىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى بايقالادى. تۇتىنۋدىڭ ەڭ جوعارعى ءوسىمى 2021 جىلدىڭ تامىز ايىندا بولدى. تامىزداعى تۇتىنۋ كولەمى 519 مىڭ توننانى قۇرادى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 84 مىڭ تونناعا جانە 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 37 مىڭ تونناعا ارتىق. مۇنى ەلدىڭ ىشكى نارىعىنىڭ تاريحىنداعى تۇتىنۋدىڭ رەكوردتىق كورسەتكىشى دەپ ايتۋعا بولادى. قىركۇيەكتىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنىڭ قورى­تىندىسى بويىنشا تۇتىنۋعا قاتىس­تى وسىن­داي جاعداي تاعى بايقالدى. تۇتىنۋ­دىڭ ءوسۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى تران­زيتتىك جۇك تاسىمالدارىنىڭ ماۋسىمدىق ۇلعايۋى بولىپ سانالادى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا ديزەل وتىنى كورشى ەلدەرگە قاراعاندا ارزان. ايىرماشىلىقتىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى، بىزدە بارلىق ترانزيتتىك جۇك كولىكتەرى تولتىرىلادى. ءىرى جمقس اقپاراتى بويىنشا قالالىق جمقس شامامەن 70% بەنزين جانە 30% ديزەل وتىنىن، ال تراسسالاردا ورنالاسقان جمقس، كەرىسىنشە، 70% ديزەل وتىنىن ساتادى»، دەدى ول.

ب.سالىمگەرەەۆتىڭ ايتۋىنشا، رەسەي فەدە­راتسياسىمەن 2021 جىلعا ارنال­عان ينديكاتيۆتىك تەڭگەرىمگە سايكەس قازاقستانداعى ىقتيمال يمپورت كولەمى 530 مىڭ توننانى قۇرايدى. ءىس جۇزىندە 8 ايدا 145 مىڭ توننا يمپورتتال­دى، سايكەسىنشە جىل سوڭىنا دەيىن 385 مىڭ توننا يمپورتتاۋعا مۇمكىندىك بار. يمپورتقا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. مي­نيستر­لىك ءوز تاراپىنان رەسەيدەگى ارىپتەستەرىمەن قاجەتتى كولەمدى يمپورتتاۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ ۇستىندە.

«ادەتتە مۇناي ونىمدەرى نارىعى اسا قۇبىلمالى بولاتىنى بەلگىلى. وعان كوپتەگەن فاكتور اسەر ەتەدى. سونىڭ ىشىن­دە سالىق سالۋ، باعا بەلگىلەۋ جۇيەسى جانە قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىندا جانە كورشى ەلدەردە ججم-مەن قامتاماسىز ەتۋ، سۇرانىستىڭ ماۋسىمدىلىعى، ءموز-دەگى تەحنولوگيالىق ىركىلىستەر نەمەسە كۇردەلى جوندەۋلەر تۋرالى اقپارات­تار دا بار. مىسالى، ىشكى نارىقتا باعا تومەن بولعان جاعدايدا وتاندىق ءونىمنىڭ كورشى نارىقتارعا اۋىسۋىنا بايلانىستى تاپشىلىق قاۋپى تۋىندايدى. ال باعالار جوعارى بولعان جاعدايدا پروفيتسيت بولادى. سونىڭ سالدارىنان ەلدەگى ءموز-دە قايتا وڭدەۋ كولەمىن كەيىننەن تومەندەتە وتىرىپ، قازاقستاندىق قويمالاردىڭ وتاندىق وتىنمەن تولىپ كەتۋى مۇمكىن. جوعارىدا اتال­عان جاعدايلار مۇناي ونىمدەرى نارى­عىندا ۇنەمى باعا «تەپە-تەڭدىگىن» ىزدەۋدى قاجەت ەتەدى»، دەدى ول بۇل ماسەلە جايىندا.

بريفينگ بارىسىندا جۋرناليستەردى وسى ماسەلەدە باعانىڭ قالاي قالىپتا­سا­تى­نى قىزىقتىردى. ب.سالىمگەرەەۆتىڭ اي­تۋىن­شا، الەمدىك تاجىريبە ججم-عا باعا بەل­گىلەۋدىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى جانە اشىق تەتىگى – بيرجالىق ساۋدا. «بىزدە بىر­نەشە جىلدان بەرى ەلەكتروندى ساۋدا الاڭ­دارىندا سۇيىتىلعان مۇناي گازىمەن ءسات­تى ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزىلىپ كەلەدى. جانار-جاعارماي بويىنشا مينيسترلىك باسە­كە­لەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنت­­­تىگىمەن بىرلەسىپ، وسى باعىتتا جوس­پار­لى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. بيىل ناۋ­رىز ايىنان باستاپ بەنزين بويىنشا ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزىلۋدە. ءتورتىنشى توق­ساندا ديزەل وتىنىنىڭ بيرجالىق ساۋ­دا-ساتتىعىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. سو­نىمەن قاتار مينيسترلىك مۇناي ونىم­دەرىنە تاپشىلىقتىڭ تۋىنداۋى­نا جول بەرمەۋ ءۇشىن «قازاقستان رەس­پۋب­ليكا­سىنىڭ اۋماعىنان مۇناي ونىم­دەرىن اكەتۋدىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى» بىرلەسكەن بۇيرىق ازىرلەدى، وندا قول­دا­نىستاعى تىيىمدى اۆتوموبيل كولىگىمەن بەنزين، ديزەل وتىنىن جانە مۇناي ونىمدەرىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن اكەتۋگە التى اي مەرزىمگە ۇزارتۋ قاراستىرىلعان»، دەپ حابارلادى ول.

مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا اتاپ كور­سەتكەندەي، «جەر قويناۋى – ۇلتتىڭ باي­لىعى. ونى پايدالانۋعا بەرۋدى وڭاشا كابينەتتەردە «بارماق باستى، كوز قىس­تىمەن» شەشۋ زاڭسىز دەپ تانىلۋعا ءتيىس».

بيىل ەلىمىزدە اينالامىزداعى كورشى ەلدەرگە قاراعاندا ديزەل وتىنى باعا­سىنىڭ تومەن بولۋى پرەزيدەنت ايتقان بەتبۇرىستاردىڭ بايقالىپ، ءتيىستى ورگانداردىڭ بۇل ماسەلە بويىنشا باقىلاۋ جاساۋدى قولعا العانىن كورسەتكەندەي.