بيىل ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الىپ، ءوز الدىنا وتاۋ تىككەنىنە وتىز جىل تولىپ وتىر. 1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا ءسۇيىنشى حاباردى ەستىگەن جۇرتتىڭ ءبىرى قالماي سىرتقا شىعىپ، ءبىرىن-ءبىرى قۋانا قۇتتىقتاپ، بوركىن اسپانعا اتقانى ەسىمىزدە. قاھارلى قىستىڭ قىتىمىر ايازدى كۇنى بولسا دا، ەل ءىشىن شاتتىق كەرنەگەن، ۇلتتىق رۋح اسپانعا ورلەگەن، ۇمىتىلماس، عاجايىپ، تاريحي كۇن بولعان ەدى. ءدال سول كۇنى بوداندىقتىڭ بۇعاۋىن بۇزعان قازاق ەلى ءوزىنىڭ جاڭا دامۋ جولىنداعى العاشقى قادامىن جاسادى. ءدال سول كۇنى قازاقستان تاريحىنىڭ جاڭا پاراعى اشىلىپ، جاڭا ءداۋىرى باستالدى. ءسويتىپ اتا-بابامىزدىڭ عاسىرلار بويى اڭساپ، ارمانداعان قاستەرلى ارمانىنا قولىمىز جەتتى.

ەلىمىزدى بۇل اسىل ارمانعا جەتكىزگەن كوشباسشىمىز – ەلباسىمىز. اتام قازاقتا «باسقا قونار باق ەرەكشە تالعامپاز بولادى» دەگەن ءسوز بار. ول ەكىنىڭ بىرىنە ەمەس، تاڭداۋلى ادامنىڭ باسىنا عانا قونادى ەكەن. سان عاسىرلىق تاريحىندا تالاي ناۋبەتتى باستان كەشىپ، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» حالقىمىزدىڭ قالاۋىمەن بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ، بۇكىل مەملەكەتتىك، قوعامدىق قۇرىلىستى قايتا قالىپتاستىرىپ، قيىندىق اتاۋلىنى كوپپەن بىرگە باعىندىرىپ، تالاي جەتىستىككە جەتىپ، بۇرىنعى وداق كەڭىستىگىندە كوشباسشى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدىرۋ مىندەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا بۇيىرعان ەكەن. ونىڭ وسىنداي وتپەلى، وتكەلەكتى كەزەڭدە تۋعان ەلى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەن، حالقىنىڭ باعىنا بىتكەن قايراتكەر ەكەنىنە ەشكىمنىڭ دە كۇمانى بولماۋعا ءتيىس.
العاشقى كەزدە العا قويعان ماڭىزدى ماقساتىمىز – ەلدىڭ ىشكى بىرلىگىن بەكەمدەپ، ىنتىماعىن ساقتاي وتىرىپ، مەملەكەتتىك تۋىمىز بەن ەلتاڭبامىزدى، ءانۇرانىمىزدى سايلاپ الىپ، باستى زاڭىمىز – كونستيتۋتسيامىزدى بەكىتۋ ەدى. بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى ءبىز بۇل مىندەتتى ويداعىداي اتقارا الدىق. تۇتاس ەل بولىپ جاساعان العاشقى قادامدارىمىزدىڭ ارقاسىندا زەڭگىر كوگىمىزدە ەركىندىگىمىزدىڭ بەلگىسىندەي كوك بايراعىمىز جەلبىرەپ، اۋەنىمەن تۇگەل جۇرتتى ۇيىتقان ءانۇرانىمىز شارىقتاپ تۇردى. وسىنىڭ ءوزى حالقىمىزدىڭ رۋحىن ءبىر سەرپىلتىپ، ازاماتتارىمىزعا وزدەرىنىڭ ازات ەلدىڭ ايبىندى ۇلاندارى ەكەنىن سەزىندىرىپ، بولاشاق جولىنداعى جاسامپاز ەڭبەككە ىنتالاندىرا ءتۇستى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارىندا حالقىمىزدىڭ قۇرامى كوپۇلتتى ەدى. ونىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى دەپورتاتسياعا، تىڭ جەرلەردى يگەرۋگە بايلانىستى وبەكتيۆتى سەبەپتەرى دە بولدى. وسى ورايدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كىتابىندا جازىلعان: «شامالعاندا الۋان ءتۇرلى ۇلت پەن ۇلىستىڭ باسى تۇيىسكەن ەدى... جەر اۋدارىلعان بالقارلار، چەشەندەر، نەمىستەر، مەسحەت تۇرىكتەرى، قاراشايلار، كۋردتار. سولاردىڭ بارىنە قازاقتار ۇيىنەن ىعىسىپ ورىن تاۋىپ، باسپانا بەردى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءبىر قاناتىندا بالقارلار تۇرعان ەدى»، دەگەن جولدارعا توقتالا كەتكىم كەلەدى. وسىنداي كەڭ پەيىلىنە، قوناقجاي كوڭىلىنە وراي كەڭ-بايتاق جەر بۇيىرعان قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگىن كورە الماعان كەيبىر ساۋەگەيلەر سول تۇستا «قازاقستان كوپ ۇزاماي ۇلتارالىق ۇرىس مايدانىنا اينالادى» دەپ بولجام جاساپ جاتتى. بىراق ەلباسىمىزدىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ىشكى قىرقىسقا، قان توگۋگە جول بەرىلگەن جوق. ۇلتارالىق قاتىناستار سالاسىندا باسقا ەلدەردە بالاماسى جوق بىرەگەي ينستيتۋت – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرىپ، ءتۇرلى دياسپورا وكىلدەرىن ورتاق وتانىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن ىنتىماقتى جۇمىسقا جۇمىلدىرا ءبىلدى. ءاربىر ەتنوستىڭ ءتىلى مەن ءداستۇرىن، مادەنيەتىن دامىتۋعا جاعداي جاسالدى، ءدىني بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرىلدى. ولار توپتاسىپ تۇراتىن مەكەندەردە ۇلت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر، كەي جەرلەردە جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر اشىلدى. ۇلتتىق ورتالىقتار قۇرىلدى. قازاقستاندىق قوعامدىق كەلىسىم مەن ءپاتريوتيزمنىڭ وزگەشە ۇلگىسى قالىپتاستى. ىشكى بىرلىگىمىز بەن تاتۋلىعىمىز نىعايا ءتۇستى.
ەلدىگىمىزدى نىعايتۋ جولىنداعى ەندىگى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – جۇرتىمىزدىڭ ىرگەسىن نىقتاپ، بەكىتىپ الۋ ەدى. ەلباسىمىز مەملەكەتتىك شەكارانى دەليميتاتسيالاۋ، دەماركاتسيالاۋ بويىنشا كورشى ەلدەردىڭ بارلىعىمەن بىرنەشە جىل بويى بايىپتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. بۇل جولى دا ول جەر تاعدىرى سىنعا تۇسكەن ساتتە الپاۋىت ەلدەرمەن تەرەزەمىزدى تەڭ ۇستاپ، مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسىن قاتاڭ ساقتاپ، التاي مەن اتىراۋ اراسىنداعى ۇلان-عايىر اۋماعىمىزدىڭ شەكاراسىن شەگەندەپ، ءوزىنىڭ جان-جاقتى جەتىلگەن، ءبىلىمى تەرەڭ، دانا ساياساتكەر ەكەنىن تاعى دا ءبىر رەت بايقاتتى. حالقىمىز ءۇشىن قاسيەتتى ۇعىم سانالاتىن، تالاي ۇرپاق قانىن توگىپ قورعاعان تۋعان جەرىمىزدىڭ ءبىر تەلىمى دە جات قولىندا كەتكەن جوق. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىر قازاقستان – ەشبىر ەلمەن جەر داۋى جوق، اۋماعى حالىقارالىق قۇجاتتار نەگىزىندە ءبىرجولاتا بەكىتىلگەن مەملەكەت بولىپ سانالادى.
وسىنىڭ ءبارى كەڭەس وداعى ىدىراعان كەزدەن باستالعان تەرەڭ ەكونوميكالىق داعدارىستى ەڭسەرىپ، ۇلتتىق قارجى، سالىق، بانك جۇيەسىن قۇرىپ، ازاماتتارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ جولىنداعى تىنىمسىز جۇمىس جاعدايىندا ءجۇرىپ جاتتى. «الدىمەن – ەكونوميكا، سودان سوڭ – ساياسات» قاعيداتىنىڭ اياسىندا ىسكە اسىرىلعان رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا ەلىمىز سەرپىندى دامۋ ۇستىندەگى، نارىقتىق قاتىناستارى تولىق قالىپتاسقان رەسپۋبليكاعا اينالدى. ەلباسىمىزدىڭ جارلىعىمەن ۇلتتىق قور، دامۋ ينستيتۋتتارى قۇرىلدى. سىرتتان ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ، ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىقتى ارتتىرۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى جاسالدى. قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشىپ، تاۋارلار مەن جۇمىستاردى، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى وتكىزۋ نارىعىن كەڭەيتۋ ءۇشىن ينتەگراتسيالىق جوبالارعا باستاما جاساعان ەلباسىمىز 2014 جىلى قۇرىلعان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ باستى اۆتورى بولدى. الەمدىك داعدارىستار تىزبەگى باسىلماي تۇرعان كەزدە جەكە ەلدەن گورى ءىرى مەملەكەتارالىق قۇرىلىمنىڭ از زيان شەگەتىنى بەلگىلى. ونى بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى دالەلدەپ وتىر.
كەلەشەك ءبىلىم ەكونوميكاسىنىڭ، بىلىكتى كادرلاردىڭ قولىندا ەكەنىن انىق اڭعارعان ەلباسىمىز سوناۋ 1993 جىلدىڭ وزىندە حالىقارالىق «بولاشاق» ستيپەندياسىن بەكىتىپ، جاس تۇلەكتەرىمىزدى مەملەكەت ەسەبىنەن شەتەلدىك جەتەكشى وقۋ ورىندارىنا ءبىلىم الۋعا اتتاندىردى. وسى جىلدار ىشىندە وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وڭتايلى نۇسقاسىن تابۋ ءۇشىن حالىقارالىق وزىق پراكتيكا نەگىزىندە تەرەڭ ىزدەنىستەر جاسالىپ، ىرگەلى وزگەرىستەر جۇزەگە اسىرىلدى. ەلىمىزدەگى جوعارى، ورتا ءبىلىمنىڭ فلاگمانى سانالاتىن «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەت»، «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» وزدەرىنىڭ ۇزدىك تاجىريبەسىن وزگە وقۋ ورىندارىنا تاراتۋدا. قازاقستاندىق وقۋشىلار حالىقارالىق سايىستاردا توپ جارىپ ءجۇر.
سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ الەمدەگى الىپ قۇرلىق – ەۋرازيانىڭ كىندىگىندە ورنالاسقان گەوگرافيالىق جاعدايى ۇتىمدى پايدالانىلىپ، ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اسا ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق، لوگيستيكالىق جوبالار قولعا الىندى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ىسكە قوسىلعان «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» حالىقارالىق كولىك ءدالىزى قازىرگى تاڭدا باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىن جالعاعان ايگىلى ۇلى جىبەك جولىنىڭ ءرولىن اتقارۋدا. بۇعان قوسا، ەلىمىزدىڭ ءتورت تاراپىن ءبىر-بىرىمەن بايلانىستىرىپ، جولاۋشى، جۇك تاسىمالىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، شىعىنىن ازايتقان ءتۇرلى اۆتو جانە تەمىر جولدار سالىندى. اۋە، كەمە قاتىناسىنىڭ كوكجيەگى دە كەڭەيتىلدى. ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارلارىندا ترانزيتتىك، لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەردى ودان ءارى دامىتۋ بويىنشا ماڭىزدى مىندەتتەر بەلگىلەنگەن.
سايىن سارىارقانىڭ تورىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ايشىقتى ايعاعى ىسپەتتى اسەم ەلوردامىزدىڭ بوي كوتەرۋى – ءبىزدىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن تاماشا جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى. ول جونىندە ەلباسى: «بۇل – مەنىڭ ءتول پەرزەنتىم. ءار ادام، تەگىندە، ءوز قالاسىن سۇيەتىن شىعار. ال ءبىز استانالىقتار ءوزىمىزدىڭ جاس قالامىزدى ءۇش ەسە ارتىق سۇيەمىز، ويتكەنى ءبىز ونىڭ قۇرىلىسىن تاقىر جەردەن باستادىق. مۇنداعى ءاربىر جاڭا ءمۇيىس، ءاربىر جاڭا عيمارات ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدەن شىققان، ويتكەنى ولار تۋعان ساتىنەن باستاپ ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا»، دەگەن ەدى. وتپەلى كەزەڭ قيىندىقتارى قىسىپ، ەلدىڭ بولاشاعى ب ۇلىڭعىر تارتقان تۇستا كورەگەندىك تانىتىپ، وسىنداي تاريحي شەشىم قابىلداعان جانە ونى جۇزەگە اسىرۋعا تىكەلەي باس بولىپ، بارىنشا قايرات كورسەتكەن ەلباسىمىز قانداي ماراپاتقا دا، قوشەمەتكە دە لايىقتى.
ەلوردا ەلىمىزدىڭ باس قالاسى اتانعان كەزدەن باستاپ ەرەكشە قارقىنمەن دامىپ، 1999 جىلدىڭ شىلدەسىندە يۋنەسكو-نىڭ «الەم قالاسى» اتاعىن الدى. وسىندا داۋلاسقان جۇرتتاردى ءبىتىستىرىپ، تارتىسقان تاراپتاردى تابىستىرعان، ىنتىماق پەن بىتىمگەرشىلىككە باستاعان تالاي حالىقارالىق ءىس-شارالار ءوتتى. سونىڭ ىشىندە ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردى 11 جىلدان سوڭ ءبىر ۇستەل باسىنا جيناعان استانا ءسامميتى مەن سيريا ماسەلەسىن شەشۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارعان استانا پروتسەسىن ەرەكشە ءبولىپ ايتۋعا بولادى. سونىڭ ءبارىنىڭ بەل ورتاسىندا ءوزىنىڭ بەيبىتشىلىك سۇيگىش باستامالارىمەن بۇكىل الىمگە بەلگىلى بولعان، ىنتىماقتاستىقتىڭ، قاۋىپسىزدىكتىڭ، دامۋدىڭ باستى جاقتاۋشىسى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءجۇردى. مەملەكەتىمىزدىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن وسى بىرەر فاكتىلەردىڭ ءوزى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەلباسىمىزدىڭ ەسىمى ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ قاراۋعا بولمايتىن، ءوزارا بايلانىستى ۇعىمدار ەكەنىن كورسەتەدى.
جالپى، تاۋەلسىزدىك – حالقىمىز ءۇشىن باعا جەتپەس بايلىق، ەڭ قاسيەتتى بويتۇمار. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ: «تاۋەلسىزدىك – مەملەكەتتىگىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى، دەربەستىگىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى. تاريحى باي، تامىرى تەرەڭ قازاق ەلى ءۇشىن بۇدان اسقان قاستەرلى قۇندىلىق جوق. ونى ەڭ قىمبات قازىناعا، ەڭ اسىل اماناتقا بالايمىز. سوندىقتان بابالار اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن جان-جۇرەگىمىزبەن سەزىنەمىز. ەگەمەندىك – ءار حالىققا بۇيىرا بەرمەيتىن باعا جەتپەس باقىت»، دەپ اتاپ كورسەتتى. سوندىقتان دا ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزدى بارىنشا باعالاپ، بارىنشا ارداق تۇتۋىمىز قاجەت. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن دۇركىن-دۇركىن بۇرق ەتە قالاتىن سوعىس جانجالدارى جاعدايىندا ءبىز بەيبىت اسپان استىندا ىشكى ىنتىماعىمىز جاراسىپ، اۋىزبىرشىلىكپەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزعا شۇكىرشىلىك ايتقانىمىز ءجون.
وتىز جىل – تاريحي تۇرعىدان العاندا تىم قىسقا مەرزىم. ءبىزدىڭ ەلىمىز وسى كەزەڭ ىشىندە باسقا مەملەكەتتەر ءجۇز جىلدان استام ۋاقىت جۇمساعان ىرگەلى وزگەرىستەردى جۇزەگە اسىرىپ، ءوزىنىڭ بەيبىتشىل ۇستانىمىن، ءتۇرلى سالادا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىن بۇكىل الەمگە تانىتىپ، مويىنداتا ءبىلدى. حالىقارالىق ساياساتتىڭ بەلدى دە بەلسەندى سۋبەكتىسىنە اينالدى.
1920 جىلى سول زاماننىڭ بەلگىلى ءدىنتانۋشىسى بولعان فايزوللا قاري:
«ەي، قازاعىم، كەشتىڭ
عۇمىر كۇردەلى،
سەندەي بولسىن – بولسا
ءبىر ۇلت زەردەلى!
قۇرباندىعىڭ بولار
ەدىم جولىڭا،
ەل بولساڭ سەن –
ءوز الدىڭا ىرگەلى!»،
دەپ جازعان ەكەن. قاري بابامىز ارمانداعان تاۋەلسىزدىكتى كورۋ، ونى باياندى ەتۋ جولىندا قىزمەت ەتۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ پەشەنەمىزگە جازىلعان ەكەن. وسى باقىتىمىزدى باعالاپ، ونى باياندى ەتۋ جولىندا كۇلتەگىن بابامىز ايتقانداي، «كۇندىز وتىرماي»، ەلگە قىزمەت ەتۋ – قاسيەتتى بورىشىمىز.
اسىلبەك سماعۇلوۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق سايلاۋ كوميسسيانىڭ مۇشەسى،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
المانىڭ اتاسى: جەتىسۋ سيۆەرسىنىڭ جايى قانداي؟
ايماقتار • بۇگىن، 00:18
قوعام • بۇگىن، 00:15
ەكونوميكانىڭ وسۋىنە ناقتى سەكتور ۇلەس قوسىپ وتىر
ساياسات • بۇگىن، 00:12
ايماقتار • بۇگىن، 00:11
ايماقتار • بۇگىن، 00:10
وزگەرمەلى الەمدەگى ىنتىماقتاستىق جولى
ساياسات • بۇگىن، 00:06
جەتىنشى سەزدىڭ ارقالاعان جۇگى قانداي؟
قازاقستان • بۇگىن، 00:03
يەمەندە جاعداي تۇراقتالىپ كەلەدى
الەم • بۇگىن، 00:02
ەلەكتر ەنەرگياسىنان باس تارتۋ كىمگە ۇتىمدى؟
الەم • بۇگىن، 00:00
اشتىققا ۇشىراعاندار سانى ارتا ءتۇستى
الەم • كەشە
ايماقتار • كەشە
ەنەرگەتيكالىق تاپشىلىق: داعدارىس پەن مۇمكىندىك
ەكونوميكا • كەشە
قارجى • كەشە
قارجى • كەشە
قوعام • كەشە
قوعام • كەشە
جۋرناليستيكا جامپوزى ومارعالي قۇدىشەۆ تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر
قازاقستان • كەشە
رۋحانيات • كەشە
ادەبيەت • كەشە
ءوسۋ مەن ءوشۋدىڭ اراسى ەكى-اق تارماق
ادەبيەت • كەشە
قازاقستان • كەشە
اباي وقۋلارى: حاكىم مۇراسىنىڭ جاس زەرتتەۋشىلەرى
اباي • كەشە
جەرگىلىكتى تۇلعالار ەسكەرۋسىز قالا بەرە مە؟
قوعام • كەشە
كورشىلەرمەن بايلانىس ارتىپ كەلەدى
ەكونوميكا • كەشە
ونەر • كەشە
ايەلىن ۇرىپ ولتىرگەن تۇركىستاندىق 17 جىلعا سوتتالدى
ايماقتار • كەشە
بىرنەشە وڭىردە اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
مەملەكەت باسشىسى «بايتەرەك» حولدينگىنىڭ باسقارما توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
پرەزيدەنت ەسەپ كوميتەتىنىڭ توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
ەلوردادا بىرقاتار كوشە ۋاقىتشا جابىلدى
ەلوردا • كەشە
الماتىدا ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىسقان توپ ۇستالدى
وقيعا • كەشە
قاڭتار وقيعاسىندا 238 ازامات قايتىس بولدى - باس پروكۋراتۋرا
قازاقستان • كەشە
مەملەكەت باسشىسى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
نۇر-سۇلتاندا بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسى وتەدى
ەلوردا • كەشە
ەكىباستۇز قالاسىنىڭ اكىمى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار