FinTech: كومپانيالاردىڭ اياق الىسى قانداي؟

زەرتتەۋ توبى سالاداعى تولىق كار­تي­ناعا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن FinTech-ستار­تاپتاردىڭ نەگىزىن قالاعان كاسىپكەرلەر اراسىندا ساۋالداما جۇرگىزگەن. ولار ءوز تاجىريبەسى، نارىعى، ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە وزگە ويىنشىلارمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋ تۋرالى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن.

– قازاقستاندا FinTech-ستارتاپتار­دىڭ ەكوجۇيەسى دامۋدىڭ باستاپقى ساتىسىندا تۇر. الايدا قازىردىڭ وزىندە نارىقتىڭ الەۋەتى جوعارى ەكەنىن اتاپ وتۋگە بولادى. دەمەك دامۋ ءۇشىن نەگىزگى العىشارت بار. ءبىزدىڭ زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، FinTech-ستارتاپتاردىڭ ورتاشا جاسى 1-3 جىلعا دەيىنگى ارالىقتى قۇرايدى. ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرى العاشقى ساتۋ ساتىسىندا تۇر. كومپانيالاردىڭ 40 پايىزىنىڭ كىرىسى ءوسىپ كەلەدى. ويىنشىلاردىڭ 16 پايىزى جاڭا نارىقتارعا بەيىمدەلىپ، كوكجيەگىن كەڭەيتۋدە. جوبالاردىڭ 9 پايىزى ەندى-ەندى جەتىلۋ ۇستىندە، – دەيدى احقو Tech Hub قۇزىرەتتىلىك ورتالىعىنىڭ باسشىسى اينۇر ءجانتورينا.

قارجىلىق تەحنولوگيالاردىڭ كوپ تا­رالعان ءتۇرىنىڭ قاتارىندا تولەمدەر، اۋدارىمدار، موبيلدىك ءامياندار (20 پايىز) جانە قارجىلىق باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ باعىتى (18 پايىز) بار. سونىمەن قاتار ستارتاپتاردىڭ 15 پا­يىزى ەلەكتروندى ساۋدامەن، 11 پايىزى جيناق جانە ينۆەستيتسيامەن، 10 پايىزى نەسيە بەرۋمەن اينالىسادى. ساقتاندى­رۋ سالاسىنداعى جوبالاردىڭ ۇلەسى –
4 پايىز.

بۇل سالاعا نەگىزىنەن كاسىپكەرلىك تۇر­عىسىنان جەتىلگەن ادامدار كەلەدى. سون­دىقتان FinTech-ستارتاپتاردىڭ نەگىزىن قالاعان ادامداردىڭ ورتاشا جاسى 25-40 جاستى قۇرايدى. ولاردىڭ كوبى ءىت نەمەسە بيزنەستى باسقارۋ سالالارىندا جوعارى ءبىلىم العان. مۇنداي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ەر ادامدار بەلسەنە كىرىسەدى ەكەن. ولاردىڭ دەنى نۇر-سۇلتان (49 پايىز) جانە الماتى (44 پايىز) قالالارىندا تۇرادى. FinTech-ستارتاپتاردىڭ نەگىزىن قالاعان ايەلدەردىڭ ۇلەسى – 18 پايىز.

ساۋالداماعا قاتىسقان كاسىپكەرلەردىڭ 18 پايىزى ءۇشىن FinTech-ستارتاپ – نەگىزگى قىزمەت، ال 18 پايىزى ءۇشىن ادەپكى جالدامالى جۇمىس. رەسپوندەنتتەردىڭ 31 پايىزىندا بىرنەشە ستارتاپتىڭ بارى انىقتالدى. اتاپ وتەرلىگى، ساۋالداماعا قاتىسقانداردىڭ 14 پايىزى جوعارى ءبىلىم الۋدا نەمەسە شتاتتان تىس جۇمىس ىستەيدى.

وتاندىق FinTech-ستارتاپتاردىڭ نە­گىزگى نارىعى – قازاقستان. ولاردىڭ 49 پايىزى ىشكى نارىققا نەگىزدەلگەن. ودان كەيىنگى ورىندا تمد نارىعى تۇر. ءوز جوبالارىن جۇزەگە اسىراتىنداردىڭ 22 پا­يىزى اتالعان نارىقتان ورىن الۋعا نيەت­تى. سونىمەن قاتار FinTech-ستارتاپتار­­دىڭ 12 پايىزى ازيا نارىعىنا، 10 پايىزى ەۋروپاعا جانە 7 پايىزى اقش نارىعى­نا جول تاپقان. بۇل رەتتە كاسىپكەرلەردىڭ ­
72 پايىزى حالىق­ارالىق نارىققا شىعۋدى كوزدەپ وتىر.

FinTech-ستارتاپتاردى جۇزەگە اسىراتىن ۇجىمدارداعى ادام سانى اسا كوپ ەمەس. ماسەلەن، ساۋالداما سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرگەن كاسىپكەرلەردىڭ 8 پايىزى جوبامەن جالعىز ءوزى اينالىسادى ەكەن. 18 پايىزىندا 2-4 ادام ەڭبەك ەتەدى. FinTech-ستارتاپتاردىڭ 28 پايىزىندا 5 ادامنان جۇمىس ىستەسە، 18 پايىزى كوماندادا 7-10 ادام بار دەپ جاۋاپ بەرگەن. تەك 15 پايىزىنىڭ شتاتى عانا 20 ادامنان كوپ.

FinTech-ستارتاپتاردىڭ 70 پايى­زى كاسىپكەرلەردىڭ ءوز قاراجاتىنا نەگىز­دەلگەن. جوبالاردىڭ 21 پايىزىن بۇل سا­لاعا قاتىسى جوق ينۆەستورلار قارجى­لاندىرىپ وتىر. 7 پايىزى مەملەكەتتىك گرانتتار ارقىلى ىسكە قوسىلعان.

قازاقستاندىق FinTech-ستارتاپتاردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار قارجى ينستيتۋتتارىمەن ىنتىماقتاستىقتىڭ باسىم مودەلى رەتىندە بانكتەردى تاڭداعان. بانكتەردى ارىپتەستىككە تارتقان جوبالاردىڭ ۇلەسى – 42 پايىز.

كاسىپكەرلەردىڭ 21 پايىزى «بانك – قارجىلاندىرۋ كوزى» نۇسقاسىن تاڭداعان. ال 9 پايىزى زاڭگەرلىك جانە تەحنيكالىق تۇرعىدان ءتالىم الۋعا دايىن ەكەندەرىن اتاپ وتكەن. كومپانيالاردىڭ 9 پايىزى بانكتەردى كليەنت رەتىندە كورگىسى كەلەدى. رەسپوندەنتتەردىڭ 9 پايىزى قارجى ينستيتۋتتارىمەن ارىپتەستىك ورناتۋعا مۇددەلى ەمەس.

FinTech-ستارتاپتارىنىڭ 32 پايىزى ءۇشىن تابىس تابۋدىڭ نەگىزگى مودەلى – تران­­زاكتسيالىق كىرىس. وتاندىق كومپا­نيا­لاردىڭ 29 پايىزى تىكەلەي ساتىلىمداردى جۇزەگە اسىرادى. جازىلىمدار ارقىلى تابىس تاباتىنداردىڭ ۇلەسى – 27 پايىز. كومپانيالاردىڭ 12 پايىزى جارنامادان تابىس تۇسىرەدى.

FinTech-ستارتاپتاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى (41 پايىز) پاندەميا مەن ەكونو­ميكالىق داعدارىستا بيزنەس ءۇشىن ءتيىم­دى جاڭا مۇمكىندىكتەر بارىن بايقاپ، سونى ءوز پاي­دالارىنا جاراتقان. بۇل رەتتە كاسىپ­كەرلەردىڭ 23 پايىزى ءونىمدى نارىقتاعى جاڭا جاعدايلارعا بەيىمدەي باستاعانىن، ال 8 پايىزى جوبانىڭ وزەكتىلىگىنە باي­لانىستى ينۆەستورلار تاراپىنان قىزى­عۋشىلىقتىڭ كۇرت وسكەنىن اتاپ وتكەن. سونىمەن قاتار كاسىپكەرلەردىڭ 13 پايى­زىنىڭ ساتىلىمى كۇرت تومەندەسە، ال 11 پايىزى نارىقتاعى قىزمەتتى توقتاتۋ تۋرالى ايتىلىپ ءجۇر.

كاسىپكەرلەردىڭ ۇشتەن ءبىرى اقشانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى مەن قارجىلاندىرۋدا­عى شەكتەۋلەردى سالاداعى نەگىزگى پروبلەما سانايدى. ەلدەگى رەتتەۋ مەن بيۋرو­كرا­تيا كومپانيالاردىڭ 25 پايىزىنا ۇل­كەن سىناق تۋدىرعان. سونداي-اق ساۋالداماعا قاتىسقانداردىڭ 15 پايىزى باسەكەلەستىكتىڭ باسەڭدىگىن، 11 پايىزى سالادا ساپالى كادرلاردىڭ جوقتىعىن العا تارتقان. كاسىپكەرلەردىڭ 10 پايىزى ينفراقۇرىلىم جايىن تىلگە تيەك ەتىپتى.

ستارتاپتاردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار قارجىلاندىرۋدى (21 پايىز)، حالىق­ارالىق نارىقتارعا شىعۋدى (19 پا­يىز)، ساپالى كوماندا قۇرۋدى (19 پايىز)، كورپوراتسيالارمەن جانە بانكتەرمەن سەرىكتەستىك ورناتۋدى (16 پايىز)، سونداي-اق سالىق زاڭناماسىنداعى وزگەرىستەردى
(8 پايىز) بيزنەستىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەتىن نەگىزگى فاكتورلار سانايدى.

زەرتتەۋ بارىسىندا احقو تەحنولو­گيالار حابى 15 الەۋەتتى وتاندىق FinTech-ستارتاپتاردىڭ قىزمەتىنە تالداۋ جاسا­عان. ولار – Biometric، Boollo.safe، Bueno!، Lending Star، Mobile Finance Service، Monetika، Paloma 365، راحمەت، reKassa، Sagi، Senim، Tabys، Tayyab، Tuvis جانە Verigram.

ەسكە سالا كەتەيىك، احقو قارجى تەح­نو­لوگيالارى سالاسىنداعى جاڭا ونىم­دەر مەن قىزمەتتەردى ازىرلەۋشىلەرگە ءار­­دايىم كومەك قولىن سوزىپ كەلەدى. سون­داي دەمەۋدىڭ ءبىرى – اكسەلەراتسيا­لىق جانە ينكۋباتسيالىق باعدارلامالار­دى ۇسىنۋ. ياعني ستارتاپتار مەنتورلار­مەن تىعىز جۇمىس ىستەپ، قاجەتتى قۇزىرەتتەر­دى دا­مىتۋعا مۇمكىندىك الادى. بۇل رەتتە ورتا­لىق ازيا مەن تمد-دان كەلەتىن ستار­تاپتار ءۇشىن ينۆەستيتسيالار تارتۋ ءارى مامىلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋگە ىقپال ەتە­­تىن كورپوراتيۆتىك يننوۆاتسيالاردى دامىتۋ جانە ۆەنچۋرلىك كاپيتال ۇلكەن قولداۋعا يە. وسىلايشا، احقو رەتتەۋشى ەلەمەنتتى، ستارتاپتاردى قولداۋدى، ينۆەس­تيتسيالار تارتۋعا كومەك كورسەتۋدى جانە كورپوراتسيالارعا FinTech-شەشىمدەردى ەنگىزۋدى قامتيتىن كەشەندى ەكوجۇيەنى قۇرۋ ۇستىندە.