ءتۇتىنسىز، نيكوتينى بار ونىمدەرگە تەحنيكالىق رەگلامەنت قاجەت پە؟

ەگەر وسىناۋ ماسەلە شەشىمىن تا­ۋىپ، ۇلتتىق رەگلامەنت قابىلدانا قالسا، مۇد­دەلى تاراپتارعا نە بەرەدى، ونىڭ ون­دى­رۋشىلەر مەن ەكسپورتتاۋشىلارعا، تۇ­تىنۋشىلارعا قانداي پايداسى بار؟ ويتكەنى مۇنداي حاتتار تەگىننەن تەگىن جازىلا سالمايتىنى ايان. وسىنىڭ جاي-جاپسارىن بايانداماس بۇرىن، قازىرگى ۋا­قىتتا بۇل ماسەلە ۇكىمەت دەڭگەيىندە قا­­رالىپ جاتقانىن دا ايتا كەتۋ كەرەك.

قىسقاسى، بيزنەس قاۋىمداستىق ۇكى­مەت­تى ءتۇتىنسىز، نيكوتينى بار ونىمدەرگە تەح­نيكالىق رەگلامەنتتى قابىلداۋعا نەگە شاقىرىپ وتىر؟ ياعني قازىر نارىقتا ەلەكتروندى سيگارەتتار، ۆەيپتار مەن تاباق قىزدىراتىن بۇيىمدار ساتىلادى. بىراق ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ەشقانداي كەپىلدىك بەرىلمەگەن، تالاپتار جوق.

ۇكىمەتكە حات جولداپ وتىرعان مۇددەلى تاراپتاردىڭ ۋاجىنە قۇلاق قويساق، وسىناۋ تەحنيكالىق رەگلامەنتتى قابىلداۋ ءۇش بىردەي ماسەلەنى شەشەدى ەكەن. حاتتا تۇسىندىرىلگەندەي، ۇلتتىق تەحنيكالىق رەگلامەنتتى قابىلداۋ ءبىرىنشى كەزەكتە جوسىقسىز باسەكەلەستىكتى بولدىرماۋ، ءونىم قاۋىپسىزدىگى مەن ساپاسىنا قو­يى­لاتىن تالاپتاردى بەلگىلەۋ ءۇشىن قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا نارىقتا قايدان، قالاي شىققانى بەلگىسىز، كولەمى ۇلكەن كونترافاكتىلىك جانە ساپاسىز ونىمدەر اي­نالىمعا تۇسە الادى، ارينە، بۇل تۇ­تى­نۋشىعا دا، مەملەكەتكە دە قاۋىپ تون­دىرەدى.

قازىر «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەن­ساۋ­­ل­ىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كو­دەكسى قۇرامىندا نيكوتينى بار ءتۇتىنسىز ونىم­دەردى تەمەكى ونىمدە­رىنە جاتقىز­عا­نىمەن، بۇل ەاەو شارتىنا تىكەلەي قايشى كەلەدى. بۇل رەتتە ەۋرازيالىق كوميسسيانىڭ قورى­تىن­دىسىنا سايكەس تەمەكى جانە قۇرا­مىندا نيكوتينى بار ونىمدەردى رەتتەيتىن دەنساۋلىق تۋرالى كودەكستىڭ نورمالارى بىرىڭعاي نارىقتا كەدەرگى رەتىندە تانىلادى. ەاەو كوميسسياسى قازاقستان ۇكىمەتىنەن ەلدىڭ ۇلتتىق زاڭناماسىن وداق اكتىلەرىنە ساي­كەس­تەندىرۋدە قاجەتتى شارالار قابىل­داۋ­دى سۇراعان.

«وسىعان بايلانىستى «قازاقستاننىڭ تاۋار وندىرۋشىلەرى مەن ەكسپورتتاۋشىلار وداعى» رزتب، سونداي-اق «امان-ساۋلىق» قق، «قازاقستاننىڭ تۇتىنۋشىلار ليگا­سى» قاۋىمداستىعى» زتب، ساۋدا كا­سى­پ­ورىن­­­دارى قاۋىمداستىعى جانە باس­قا­لا­­رى ۇلتتىق تەحنيكالىق رەگلا­مەنت­تى قا­بىلداۋدى اشىق قولداي­دى»، دەلىنگەن حات­تا.

جالپى وسى ارادا ءتۇتىن شىعارمايتىن شىلىمدارعا قاتىستى تۇيتكىلدەر بۇرىن­نان دا بار ەكەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. 2019 جىلدىڭ سوڭىندا تۇتىنۋشىلار ليگاسى تەمەكى ونىمدەرى مەن قۇرامىندا نيكوتينى بار ونىمدەردى تۇتىنۋشىلاردىڭ، ونىڭ ىشىندە قىزدىرىلاتىن تەمەكى مەن ەلەكتروندى سيگارەتتەردى پايدالانۋ­شى­لاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراۋ ءۇشىن شۇ­عىل جەلىنى ىسكە قوسقانى ەسىمىزدە. وسى كەزدە تۇتىنۋشىلاردان 50 مىڭنان اسا ءوتىنىش تىركەلىپ، ولاردىڭ 70%-ىنىڭ ساۋالى قۇرىلعىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىمەن، اتاپ ايتقاندا، قۇرامىندا نيكوتينى بار ءونىم كادىمگى تەمەكىگە قاراعاندا قان­شالىقتى قاۋىپسىز دەگەن ماسەلەمەن باي­لا­نىستى بولعان.

ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراس­تى­را وتىرىپ، تۇتىنۋشىلار ليگاسى اقش-تىڭ ازىق-ت ۇلىك جانە ءدارى-دارمەك باس­قارماسى (FDA) ادام اعزاسىنا از اسەر ەتەتىن تەمەكى ونىمدەرى تۇرىن­دە ەلەكتروندى تەمەكى قىزدىرۋ جۇيە­لە­رىن ساتۋعا رۇقسات بەرگەنىن انىق­تادى. امە­ريكالىق زەرتتەۋلەردە تەمە­كى­نى قىزدىرۋ جۇيەسىن پايدالانۋ كە­زىندە تەمەكىمەن سالىستىرعاندا جانۋ پروتسەسىنىڭ ورىن المايتىنى تۇسىن­دى­رىلەدى. بۇل مۇنداي قۇرىلعىلارعا زياندى جانە ىقتيمال زياندى زاتتاردىڭ پايدا بولۋىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىنىڭ نەگىزىندە تەمەكى شەگۋدەن تەمەكىنى قىزدىرۋ جۇيەسىن پايدالانۋعا تولىق كوشۋ ادام اعزاسىنا زياندى جانە ىقتيمال زياندى زاتتاردىڭ اسەرىن ازايتادى دەگەن قورىتىندى جاسالدى. قازاقستاندا مۇنداي زەرتتەۋلەر جۇر­گىزىل­­مەگەندىكتەن، تۇتىنۋشىلارعا كەڭەس بەرۋ كەزىندە ليگا شەتەلدىك دەرەكتەرگە سۇيەندى.

وسىعان بايلانىستى، 2020 جىلدان باس­تاپ تۇتىنۋشىلار ليگاسى ني­كو­تي­نى بار ونىم­دەرگە ارنالعان ۇلتتىق تەح­ني­كا­لىق رەگ­لامەنتتى ازىرلەۋ پرو­تسە­سى­نە بەلسەندى تۇر­­دە قاتىسا باستاعانى بەلگىلى. جانە ولار بۇل قۇجاتتى قابىلداۋ قا­جەت­تىلىگىنە سەنىمدى، ويتكەنى بۇل جەردە تۇتىنۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر.

قازىرگى جاعدايعا سايكەس، نارىقتا قۇرا­مى بەيماعلۇم، وندىرۋشىلەر قول­دانىپ وتىرعان قوسپالارى مەن ينگرەديەنتتەر، سونداي-اق ولاردىڭ باتارەيالارى قانشالىقتى قاۋىپسىز ەكەنى بەلگىسىز كوپتەگەن قاۋىپتى ونىمدەر اينالىمعا تۇسە الادى. نەگىزىنەن قازاقستان نارىعىندا ەاەو، قىتاي، امەريكا جانە وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىندە وندىرىلگەن ەلەكتروندى تەمەكىلەر ۇسىنىلعان.

«مۇنداي جاعداي قازاقستاندىق تۇتى­نۋ­شىلارعا قاۋىپ توندىرەدى، ازىرشە رەگ­لامەنتتەر مەن ستاندارتتار جوق، بۇل نارىقتى رەتتەۋدىڭ زاڭنامالىق تەتىكتەرى دە جوق. وسى ساناتتاعى راستالماعان، سەر­تي­فيكاتتالماعان تاۋارلاردى ەلگە اكەلۋ­دەن تۋىندايتىن ىقتيمال تاۋەكەل­دەر­دى جەتە باعالاماۋعا بولمايدى. قا­لىپتاسقان جاعدايدى نازارعا الا وتىرىپ، «نيكوتينى بار ونىمدەرگە جانە ني­كوتيندى جەتكىزۋ جۇيەلەرىنە ارنال­عان تولتىرعىشتارعا، ونىڭ ىشىندە نيكوتينسىز ونىمدەرگە قويىلاتىن تالاپتار» تەحنيكالىق رەگلامەنتىن ازىرلەۋ جانە قابىلداۋ قاجەت دەپ سانايمىن»، دەيدى «قازاقستان تۇتىنۋشىلار ليگاسى» قاۋىمداستىعى» زتب باسقارما ءتورايىمى سۆەتلانا رومانوۆسكايا.

سونداي-اق حاتتا «قازاقستان تەمەكى ءتۇتىنىنسىز» ۇلتتىق كواليتسياسىنىڭ كوش­باس­شىسى ءجاميلا سادىقوۆا ۇكى­مەتكە، اتاپ ايتقاندا پرەمەر-ءمينيستر­دىڭ ورىنباسارى رومان سكليارعا جولداعان اشىق حاتىندا ۇلتتىق تەحني­كالىق رەگلامەنتتى قابىلداماۋدى ۇسىنادى. ويتكەنى ونىڭ پىكىرىنشە، ءونىمنىڭ قاۋىپ­سىز­دىگىنە مىندەتتى تالاپتار قويۋدىڭ قا­جەتى جوق. الايدا تۇتىنۋشىلار ليگاسى وكىلدەرىنىڭ كوزقاراسى مىناداي: بۇل ءتاسىل اقش-تىڭ كونترافاكتىلىك ەلەك­تروندى تەمەكى قۇرىلعىلاردا ە دارۋ­مەنى اتسەتاتى بار بولعاندىقتان، جۇزدەگەن قولدانۋشىنى اۋرۋحاناعا اپارىپ جاتقىزعان قايعىلى جاعدايلاردىڭ مىسالىنا سايكەس، ءىس جۇزىندە ونىڭ سوڭى قايعىلى وقيعالارعا اكەلۋى مۇمكىن.

دەنساۋلىق تۋرالى كودەكسىندە قۇ­را­مىن­دا نيكوتينى بار ءتۇتىنسىز ونىمدەر دە تەمەكى ونىمدەرىنە جاتادى، بىراق بۇل رەتتە ولار تەمەكى ونىمدەرىنىڭ تەحني­كا­لىق رەگلامەنتىنە ساي كەلمەيدى. ويتكەنى ولار قاعيداتتى تۇردە باسقا ونىم­دەر بولىپ تابىلادى. وسىلايشا، قازاق­ستاننىڭ قۇقىقتىق ءورىسى ەاەو حالىق­ارالىق شارتىنا قايشى كەلىپ وتىرعان سىڭايلى.

كەدەن وداعىنىڭ تەحنيكالىق رەگلا­مەن­تىندە تەمەكى ونىمدەرى دەپ ءداس­تۇرلى تەمەكى ونىمدەرى رەتىندە قاراستى­رىلادى. ناتيجەسىندە، ءتۇتىنسىز، نيكوتينى بار ونىم­دەردى ولارمەن تەڭەستىرۋ شەشىمى جوق قاراما-قايشىلىقتى تۋدىرادى. ەۋرازيالىق كوميسسيا جاڭا ءتۇتىنسىز ءونىم ءۇشىن جەكە تەحنيكالىق رەگلامەنت ازىرلەۋدى جوسپارلاپ وتىر. ال قازاق­­­­ستاندا كادىمگى تەمەكىنى قۇرامىندا ني­كو­تينى بار ونىمدەرمەن اسىعىس تەڭەس­تى­رە وتى­رىپ، شىن مانىندە، وسى رەت­تەۋدەن شەت­تەتىلدى.

بىراق دەنساۋلىق تۋرالى كودەكس پەن حالىقارالىق اكتىلەر اراسىنداعى كورسەتىلگەن قايشىلىقتارعا قاراماستان، قا­زاقستاندا ۇلتتىق تەحنيكالىق رەگ­لامەنت­تى قابىلداۋ قازاقستان رەس­پۋب­­ليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا قايشى كەل­مەيدى. بىرىنشىدەن، بۇل مەملەكەت قازىر ەل نارىعىندا پايدا بولعان، جاڭادان شىعىپ جاتقان ءتۇتىنسىز ونىمدەردىڭ سا­پا­سىنا باقىلاۋ جۇرگىزە الادى. ەكىن­شىدەن، تەحنيكالىق رەگلامەنت مۇن­داي قۇرىلعىلارعا قاۋىپسىزدىكتىڭ بىرە­گەي، زاڭعا قايشى كەلمەيتىن ءبۇتىن تالابىن قويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار رەگلامەنت قابىلداۋ قازاقستان نارىعىندا كونترافاكتىلىك جانە كوشىرمە تاۋارلاردىڭ ساتىلىمعا شىعۋىنا بوگەت بولادى.

قىسقاسى، بيزنەس قاۋىمداستىق ەلى­مىز­دە ءتۇتىنسىز، نيكوتيندى ونىمدەرگە تەح­ني­كالىق رەگلامەنتتى قابىلداۋ قا­جەت دەپ ەسەپتەيدى. شەشىمى – قۇزىرلى مەكە­مە­لەردىڭ ەنشىسىندە.

الماتى