قىرىمبەك كوشەرباەۆ: ادىلەتسىز قۇربان بولعاندارعا ادىلەتتى باعا بەرۋىمىز كەرەك

تاۋەلسىزدىك – ءتاتتى
ۇعىم عانا ەمەس، تاريحي جاۋاپكەرشىلىك

– قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى، بيىل ەگەمەن ەل بولعانىمىزعا 30 جىل تولىپ وتىر. وسى ۋاقىت ارا­لىعىندا كوپ دۇنيە جاسالدى. بىراق قوعامدا ءالى كۇن­گە دەيىن «قازاقستاندا ۇلتتىق يدەولوگيا جوق» دەگەن پىكىر بار. راسىندا دا، وسى بىزدە ۇلتتىق يدەولوگيا بار ما؟

– ەڭ اۋەلى ءبىر ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الۋىمىز كەرەك. ءبىز قازىر سوتسياليستىك نە بولماسا مونارحيالىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوقپىز. الدەبىر يدەيا مەن يدەو­لوگيانى حالىقتىڭ ساناسىنا ەركىنەن تىس ءسىڭىرىپ، اسپان مەن جەردىڭ اراسىن سول ناسيحاتپەن تولتىرىپ تاستاي­تىنداي قاجەتتىلىك جوق. قازىرگى قازاقستان – زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەت. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگىدەي عالامتورمەن بىرگە تسيفر­لى تەح­نولوگيا دامىعان، جاساندى ينتەللەكت سالتانات قۇرعان، روبوتتاردىڭ ءوزى ادامزاتتىڭ يگى­لىگىنە قىزمەت ەتىپ جاتقان داۋىر­دە حالىقتىڭ ويىن تۇمشالاپ ۇستاۋ، وزگە پىكىرلەردەن وزەك العىزباۋ ەش مۇمكىن ەمەس. ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار الىپ، جاھاننىڭ جاڭالىعى جا­نارىڭنىڭ الدىندا تۇرعان مىنا كەزەڭدە جالاڭ ءسوز بەن جالعان يدەولوگياعا ەشكىمدى سەندىرە المايسىڭ. بۇگىندە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ الدىندا تۇرعان ەل باسقارۋ ءىسى، ەكونوميكالىق ءوسىم، الەۋمەتتىك دامۋ سەكىلدى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەرمەن قاتار، حالىقتى بىرىكتىرەتىن، تۇتاس­تى­راتىن قۇرالدىڭ بولۋى دا، ارينە، اسا ماڭىزدى. مۇنداي جاع­دايدا نە ىستەمەك كەرەك؟ بۇل رەتتە بارشا قازاقستاندىققا ورتاق ءبىر عانا قۇندىلىق، جالعىز يدەولوگيا بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ول – تاۋەلسىزدىك. ويتكەنى ءابىش كەكىلباي ۇلى ايت­قانداي، «تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ تىلەگىمىزدى ەمەس، ءبىز ونىڭ تىلەگىن تىلەۋىمىز قاجەت» ۋاقىتتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان ۇلت­تىق ءھام مەملەكەتتىك يدەولوگيا وسى تاۋەلسىزدىك اتتى ءتاتتى ۇعىم­نىڭ اينالاسىنا توپتاستىرىلۋى ءتيىس. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جىل با­سىندا «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقالاسىن جاريالاپ، ەگەمەندىكتىڭ 30 جىلىنا قادام باسقان قازاق ەلىنىڭ جاڭا دامۋ باعدارلاماسى مەن يدەولوگيالىق تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. سول ارقىلى قاستەرلى دە قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىزدى قور­عاۋعا، ارداق­تاۋعا شاقىرىپ، كوپ­شى­لىكتىڭ كوكەيىندە كوپتەن جۇر­گەن قوعام­داعى ەڭ وزەكتى پروب­لەمالاردىڭ جاۋابىن بەردى. 

تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتەتىن ناعىز نامىسشىل، ءبىلىمدى دە بى­لىكتى، ءوزىن ەلىمىزدىڭ پاتريوتى سا­نايتىن ازاماتتاردى تاربيە­لەۋ – باستى مىندەت. بايقاساڭىز، مۇنداي ءۇر­دىس الەمنىڭ باسقا دا وركەنيەتتى ەلدە­رىندە كورىنىس بەرەدى. ولار زامان يگىلىكتەرىن ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ دامۋىنا پاي­­دالانىپ، وزىق تەحنولوگيا­لاردى كۇندەلىكتى ءومىر سالتىنا اينالدىرۋدا. ءبىز دە زامانا كوشىنەن قالماي، جۇرت قاتارلى العا ۇمتىلۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن كەيبىر قالىپتاسقان كوزقاراستى وزگەرتۋ كەرەك. ونىڭ باستاۋى – حاكىم اباي ايتىپ كەتكەن ماسىلدىق كوزقاراستان ارىلۋ، دۇنيەنىڭ ءىلىم-ءبىلىمىن يگەرۋگە ۇمتىلۋ. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا الاش ارىستارى دا وسى ۇستانىمدا بولدى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى: ء«بىلىمدى بولۋعا وقۋ كەرەك. باي بولۋعا كاسىپ كەرەك. وسى كەرەكتەردىڭ جولىندا جۇمىس ىستەۋ كەرەك»، دەگەندە ۇلتتىڭ وزگەرۋىن، جاڭارۋىن، جاڭعىرۋىن ايتقان ەمەس پە؟ ساپالى ۇلت، سانالى ۇرپاق، باسە­كەگە قابىلەتتى حالىق قانا تاۋەل­سىزدىكتى تۇعىرلى، عۇمىرلى ەتە الادى. سول سەبەپتى دە بۇگىنگى كۇنى تاۋەل­سىزدىك باستى يدەولوگيا بولۋى كەرەك.

– ويىڭىز ورىندى، پىكى­رىڭىز كوڭىل­گە قونىمدى. دەگەن­مەن ءبىز وسى وتىز جىل ىشىندە تاۋەل­سىزدىكتىڭ قادىرىن قان­شا­لىقتى تۇسىنە الدىق؟ ولاي دەي­تىن سەبەبىم، قوعامدا ءالى كۇنگە «تاۋەل­­سىزدىك ماعان نە بەر­دى؟» دەي­تىن دە پىكىرلەر كەزدەسەدى...

– ءوز مەملەكەتىڭنىڭ تاۋەلسىز­دىگىن قاستەرلەۋ، ءوزىڭ تۇراتىن ەلدىڭ ەگەمەندىگىن قۇرمەتتەۋ – تەك پاتريوتتىق پارىز عانا ەمەس. سو­نىمەن قاتار ۇلكەن گۋما­نيس­تىك مىندەت. ءتىپتى جۇرگەن ور­تا­نىڭ الدىنداعى عانا ەمەس، ءوز تاعدىرىنا جاۋاپكەرشىلىك. ۇلى دالا ويشىلى ءال-فارابي ايت­قانداي، ءوزى جۇرگەن ورتانىڭ جا­راس­تىعىن ويلاعان ادام عانا جاراستىقتى، مەيىرىمدى، مەيىر­باندى دۇنيەدە ءومىر سۇرە الادى. ال ونداي جاراستىقتى تەك ازات ادامدار مەن تاۋەلسىز حالىقتار عانا ورناتا الادى. ويتكەنى حالىق بوستاندىققا قول جەتكىزبەي تۇ­رىپ، قوعام ازاتتىققا جەتە المايدى. بۇگىنگى كۇللى جالپاق الەم­نىڭ بوس­تاندىقتى تۋ ەتكەن جاراس­تىق­تى وي­لايتىنى دا سوندىقتان. ادام­دار مەن قوعام­داردىڭ، مەملەكەتتەر مەن حالىق­تاردىڭ ءوز ەركى وزىندەگى تاۋەلسىزدىگى – ەشكىم ءتىل تيگىزە الماس، ەشكىم قول سۇعا الماس قاسيەت­تى ۇعىم. قازىرگى ادام­زات­تىڭ ەڭ باستى مۇراتى، اسىل يگىلىگى – وسى تاۋەلسىزدىك.

ويدى وسىلاي قورىتقاندا، زامان وزىمىزدىكى ەكەنىن تۇسى­نەمىز. ونى تۇسىنبەۋ – ءوزىن دە، وزگە­لەردى دە قارا سۋعا تەرىس اعىزۋ بولىپ شىعادى. سول سەبەپتى وتپەلى كەزەڭنىڭ كەلەڭ­سىز­دىكتەرىن، ىندەتتەر مەن داع­دارىستاردى كولدەنەڭ تارتىپ، از عانا قيىنشىلىققا مويىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ بەتىنە كولەڭ­كە تۇسىرۋگە بولمايدى. ارينە، جۇزدەگەن جىل بويىندا كۇتكەن اسىل ارماندى ءبىر كۇندە جۇزەگە اسىرا المايتىنىمىز بەلگىلى. عاسىر­لار بويى اڭساپ جەتكەن ازات­تىق ءبارىمىزدى ءبىر كۇندە باي قىلىپ، بارشا مۇراتقا جەتكىز­بەيتىنى دە اقيقات. دۇنيەدە قيىن­دىق پەن قياناتتىڭ كوبەي­مەسە، ازايماي تۇرعانى دا راس. بىراق مۇ­نىڭ بارىنە تاۋەلسىزدىك كىنالى ەمەس. ول جاڭانى كورسە، جاعا­سىنان الىپ با­عاتىن، حاكىم اباي ايتقان جانىقاس كەر­­تارت­پالىقتان. كەشەگىسىن كوك­سەپ وقىران­عان وتارشىل وزبىر­لىق­تان. تارىسى پىسكەننىڭ تاۋىعى بولا سالىپ، ەل پايداسىنان گورى ءوز پايداسىن كوبىرەك ويلايتىن توعىشار پىسىقايلىقتان. جاڭانىڭ اتىن مالدانىپ، باق، ابىرويىن يەلەنىپ، بايلىق تاپقانشا اسىققان الەۋمەتتىك اۋمەسەرلىكتەن. كەيدە بيلىك ءۇشىن اكەسىن، بايلىق ءۇشىن اتاسىن ساتۋعا دايىن تۇرعان داڭعويلىقتان. اركىم ءوز پىكىرى مەن ءوز ارەكەتىنىڭ تىزگىنىن قولعا الىپ، ناقتى ىسكە كىرىسە الماعاندىقتان. بارىنە باسقانى كىنالاپ، ءوزىن سۋدان اق، سۇت­تەن تازا سانايتىن، بىراق ساۋساعىن قي­مىلداتىپ ەشتەڭە ىستەمەيتىن ماسىل­دىقتان. وزە­گىمىزگە ءتۇسىپ كەتكەن جەگى قۇرت – جەمقورلىقتان. قىسقاسى، داڭعازالىق بۇرىن ويانىپ، شىن نامىستىڭ ءالى شيرىقپاي جات­قاندىعىنان. ول ءۇشىن ءبىرىمىز ەمەس، ءبارىمىز ۇياتتىمىز. الدىمەن وسى­نى مو­يىنداۋىمىز كەرەك. سونى بۇگىن مو­يىنداساق، كەلەڭ­سىزدىك ەرتەڭ جويىلادى. ال قازىر­گىدەي كوزقاراسپەن كەۋىل­دەگىدەي مولشىلىق پەن ادىلەت ءال-ءازىر ور­ناي قويمايدى. قاي حالىق تا ونداي داۋرەنگە جەتسە، الدىمەن تاۋەلسىزدىكتىڭ، ونان سوڭ سول بوس­تاندىقتى باياندى ەتۋگە دەگەن ۇم­تىلىستىڭ ارقاسىندا جەتىپ وتىر. ولاي بولسا، قولىمىزعا ازەر قون­عان ازاتتىق قۇسىن ۇركىتىپ الماۋ – باس­تى مۇرات. ۋاقىتشا قيىندىقتارعا بو­لا ماڭگىلىك ماق­ساتىمىزدى تارك ەتسەك، تاۋەل­سىز ەلىمىزدىڭ كوگەرىپ-كور­كەيۋى جو­­لىندا كۇش-جىگەرىمىزدى اياپ قال­ساق، تاع­دىردىڭ قاتال سىنىنا تاباندى­لىق­پەن توتەپ بەرە الماساق، تاريح الدىندا ءجۇ­زىمىز قارا، ۇرپاق الدىندا كەشىرىلمەس كۇناعا قالامىز. سوندىقتان باس­تاعى باقتى باعالاپ، جوعىمىزدى سارالاپ، ساسقانعا – سايا، اسقانعا – توسقان، ەلدىڭ يەسى، جەردىڭ كيەسى بولۋعا ءاربىر ازامات ۇم­تى­لۋى قاجەت. بىرلەسە ءجۇرىپ، تاۋەلسىز­دىك­تىڭ تاسىن ورگە سۇيرەۋ قاجەت.

قاسىرەتتى عاسىردىڭ قايعىسى تارازىلانادى

– مەملەكەت باسشىسىنىڭ جار­لى­عىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇر­بان­دارىن تولىق اق­تاۋ جونىندەگى مەم­لەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. بىلە-بىلگەن ادام­عا بۇل دا تاۋەلسىزدىكتىڭ ار­قا­سىندا ورىن العان تىرلىك قوي. باسىڭ بودان بولسا، مۇنداي مۇم­كىندىك قايدان بولسىن؟

– دۇرىس ايتاسىز. تاۋەلسىزدىك دەگە­نىمىز – ادىلەتتىلىك. ويتكەنى ازاماتتارى ازات، ەلى ەگەمەن حالىق قانا ءوزىنىڭ وتكەنىنە ادىلەتتى باعاسىن بەرە الادى. ادىلەتتى قو­عام ورناتۋ ءۇشىن ەڭ نەگىزگى قا­جەت­تىلىك – تاۋەلسىز ەل بولۋ كەرەك. ۇلتىن ۇشپاققا شىعارۋدى ويلاعان، جۇرتىن جەتىلدىرۋدى كوكسەگەن، سول ءۇشىن تار جول، تايعاق كەشۋدەن ءوتىپ، ايداۋعا ءتۇسىپ، قامالىپ، سوتتالىپ، اتىلىپ كەتكەن ارداقتىلارىڭدى سايا­سي تۇرعىدان دا، قۇقىقتىق جاعىنان دا اقتاپ، ادال اتىن ساق­تاپ، ولاردىڭ كۇرەسكەرلىك ءومى­رىنىڭ شىن باعاسىن بەرۋ تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ عانا قولىنان كەلەدى. بوداندىقتىڭ بۇعاۋى قىسىپ، ازات­تىقتىڭ اۋىلى الىس بولسا، ونداي كۇن – تەك ارمان عانا. باي­تاق دالامىزدىڭ بوستاندىعى ءۇشىن تالاي بوزداق باسىن بايگەگە تىگىپ، جانىنان بەزىپ، جانكەشتى ارەكەت جاسادى. ەلىن يگىلىككە جەتكىزەمىن دەگەن نيەتى ءۇشىن عا­نا ادىلەتسىز قارالاۋعا قالدى. ونىڭ زاردابىن جالعىز ءوزى ەمەس، ۇرپاقتارىنا دەيىن كوردى. جازىق­سىز جاپا شەكتى. مىنە، قىسىلتاياڭ شاقتا قايراتكەرلىك كورسەتكەن، كۇردەلى كەزەڭدە قاھارماندىق تانىت­قان وسىنداي قادىرلى ازا­مات­تاردىڭ ءىسى مەن ارەكەتىنە شى­نايى باعا بەرەتىن كەز جەتتى. سون­دىقتان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقاەۆ ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزى زور، تاريح ءۇشىن تاعىلىمى مول شارۋانىڭ تىڭ سەرپىن الۋىنا مۇرىندىق بولدى.

– وسى ارادا مەملەكەتتىك كو­­ميس­سيا­نىڭ جۇمىسى جايىن­دا سۇ­را­عىم كەلىپ وتىر. وسىعان دەيىن كو­ميس­سيانىڭ ءۇش وتى­رى­سى ءوتتى. نە ىستەلدى، الدا قان­داي شا­رۋا اتقارىل­ماق؟

– اۋەلى توتاليتارلىق رەجىم قۇربان­دارىن اقتاۋ ىسىن­دە قازاقستاننىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازارباەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگىن ايتىپ ءوتۋىمىز كەرەك. ەلباسى ەلىمىز ەگەمەندىك العان سات­تەن باستاپ ساياسي قۋعىن-سۇر­گىن كورگەن ازاماتتاردى اقتاۋ جۇ­مىسىن جەدەل باستاپ كەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1993 جىلى «جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. 1997 جى­لى پرەزيدەنت جارلىعىمەن 31 مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە ارنايى بەلگىلەندى.

ال كوميسسيا اتقاراتىن جۇ­مىستىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن ونىڭ اتىنىڭ ءوزى ايتىپ وتىر. ياعني ءبىز ەندى ازاتتىقتىڭ ال­عاشقى جىلدارىندا باستالعان جۇمىس­تى جان-جاقتى جەتىلدىرىپ، ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەپ، زەردەلەپ جال­عاستىرامىز.

قاراپ وتىرساڭىز، وتكەن عا­سىردا قازاق حالقى كوپ قاسىرەت كوردى. الدىمەن اشتىق كەلدى، ودان سوڭ جاساندى تاپتىق كۇ­رەس پەن زورلىق-زومبىلىق، ۇجىم­داستىرۋ بولدى، ونىڭ اياعى جان­تۇر­شىگەرلىك جاپپاي اشتىققا جال­عاستى. ەل ەسىن جيماي جاتىپ سايا­سي رەپرەسسيا­لار باستالدى. مۇنان كەيىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ وتى تۇتانىپ، بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتكەن زامان تۋدى. سوعىستان سوڭ تاعى دا قۋعىن-سۇرگىن جال­عاستى. اينالاسى ەلۋ جىلدىڭ ىشىندە حالقىمىزدىڭ كورمەگەن قيىن­دىعى جوق. عالىمدار وتكەن عاسىردا قازاقتىڭ سانى ەكى ەسە قىسقارىپ كەتتى دەگەن دەرەك كەلتىرەدى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ جۇرت باستان كەشىرگەن اۋىر دا قاسىرەتتى جىلدار، تاريحتا اقتاڭداق بولىپ قالعان ۋاقىت ەكەنى قازاقستاندا عانا ايتىلىپ جاتقان جوق، شەتەلدىك ساراپ­شىلار دا مويىنداپ وتىر. سون­دىقتان ءبىز ادىلەتسىز زارداپ كورگەن ازاماتتارىمىزدىڭ ومى­رىنە ادىلەتتى باعاسىن بەرگىمىز كەلەدى.

كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا 1920-1939 جىلدار ارالىعىندا 4 ميلليون ادام توتاليتارلىق ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان. ونىڭ ىشىندە 2،2 ميلليون كىسى اش­تىقتان قىرىلعان. 1،2 ميلليون ادام سىرتقا قاشقان. 115 مىڭ ارداقتىمىز سايا­سي كوزقاراسى ءۇشىن ايىپتالعان. ونىڭ 27 مى­ڭىنا اتۋ جازاسى كەسىلگەن. اتىل­عانداردىڭ 60 پايىزى زيالى قاۋىم وكىلى ەكەن. سونىمەن قاتار قازاقستان اۋماعىندا ورنالاسقان لاگەرلەر مەن قازاق اۋىلدارىنا 1،5 ميلليوننان استام نەمىس، پولياك، كورەي، چەشەن، تۇرىك، گرەك، قىرىم تاتارلارى، كاۆكاز جانە باسقا دا حالىقتاردىڭ وكىلدەرى ءوز ەركىنەن تىس جەر اۋدارىلعانى بەل­گىلى. مىنە، وسىنشاما ادامنىڭ تاعدىرىنا ادىلەتتى باعا بەرۋ كەرەك. مەملەكەتتىك كوميسسيا ءوز جۇمىسىن وسى باعىتتا باستاپ كەت­تى. عالىمدار مەن ساراپ­­­شى­لاردىڭ ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە قا­تىس­تى قۇپيا ارحيۆتەردە جۇمىس ىستەۋىن ۇيىم­داستىرىپ جاتىرمىز. قازىر­دىڭ وزىندە ولار مەملەكەتتىك ارحيۆتەرگە كى­رۋگە رۇقسات الىپ، جۇمىستارىنا كىرىس­تى. كەلەشەكتە رەسەي، قىرعىزستان، وز­بەكستان، گەرمانيا سەكىلدى شەت مەم­لە­كەت­تەردىڭ ارحيۆتەرىندە ساق­تال­عان قىل­مىستىق جانە اكىم­شىلىك ىستەردى زەرتتەۋگە كىرىسپەك. بۇل تاراپتا دا بەلسەندى ارە­كەت ەتىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ الدىمىزدا جا­بىق قورلارداعى بارلىق قۇجاتتى جان-جاقتى ساراپتاۋ، ساياسي-قۋعىن سۇرگىنگە ۇلت­تىق تۇرعىدان باعا بەرۋ، رەپرەسسيا قۇر­باندارىن قۇ­قىقتىق تۇرعىدان عانا ەمەس، ساياسي جاعىنان اقتاۋدىڭ ساناتتارىن انىقتاۋ ءتارىزدى قاداۋ-قاداۋ ماسەلە تۇر.

مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ 2 كىشى كوميسسياسى، 12 جۇمىس توبى جانە 17 وڭىرلىك كوميسسيالارى بەكىتىلدى. ولار­دىڭ قاتارىنا قازاق­ستاندىق بەلگىلى عالىم­دار مەن ساراپشىلار، زاڭگەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى، دەپۋتاتتار، مەم­لەكەتتىك ورگاندار وكىلدەرى كىردى. ولار ارحيۆ قۇجاتتارىن جيناۋمەن جانە زەردەلەۋمەن اينالىسادى. ءاربىر توپتىڭ ءوزى زەرتتەيتىن باعىتى بار. مىسالى، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەر مەن قوزعالىستاردىڭ مۇشەلەرى، ماج­بۇرلەپ ۇجىمداستىرۋدىڭ قۇر­باندارى، اسكەري، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن كورگەن ازامات­تار مەن وتباسىلارىنىڭ تاعدىرى بولەك-بولەك زەرتتەلەدى. وسىنداي جۇ­مىس­تاردىڭ نەگىزىندە مەم­لەكەت­تىك كوميسسيانىڭ قورى­تىن­دىسى دايىندالىپ، جاريالانادى، اقپاراتتىق عىلىمي-زەرتتەۋ بازاسى قالىپتاسادى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل – ءبىر كۇندىك ەمەس، بىر­نەشە جىلعا سوزىلاتىن جاۋاپتى ءىس.

– ال الاش ارىستارىنا سايا­سي تۇر­عىدان باعا بەرۋ قالاي بولماق؟

– الاش ارىستارىنىڭ قۇقىق­تىق تۇر­عىدان اقتالعانى بەلگىلى. ەندى ولاردىڭ ءىس-ارەكەتىن ساياسي جاعىنان اقتاۋ مىندەتى بار. ول ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى، وتكەن عاسىر­دىڭ باسىندا تۋعان حالقىن وقۋ-بىلىممەن كوركەيتىپ، وركەنيەتتى ۇلت دەڭگەيىنە كو­تەرۋدى بەلسەندى تۇر­دە قولعا العان الاش قاي­رات­­كەرلەرىنىڭ قاجىرلى دا قا­سيەت­تى ءىس-ارەكەتتەرىن قازاق­ستانداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعا­لىس­­تاردىڭ زاڭدى جالعاسى رە­تىندە باعالاۋىمىز كەرەك. ەكىن­­شىدەن، وسى جالپىۇلتتىق قوز­­عالىسقا اتسالىسقان، ونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن قايراتكەر تۇل­عالارىمىزدى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ كورنەكتى وكىلدەرى جانە باسشىلارى رەتىندە قۇر­مەتتەۋىمىز قاجەت. ۇشىنشىدەن، قازاقستاننىڭ جا­ڭا تاريحىندا الاشوردا وكىمەتى مەن الاش اۆتونومياسىنىڭ قۇرىلۋى، ونىڭ سان قيلى ءارى كۇردەلى، ساياسي جانە رۋحاني قىزمەتى وبەكتيۆتى دە شىنايى با­عا­لانىپ، مۇنى قا­زاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ جاڭا جاع­دايداعى قايتا جاڭعىرۋ كەزەڭى رەتىندە قاراستىرۋعا ءتيىسپىز. سون­دا عانا ءبىز الاش مۇراتى، قازاق­تىڭ بولاشاعى ءۇشىن شەيىت بول­عان قۇربانداردىڭ تاعدىرىنا ادىلەتتى باعا بەرگەن بولامىز.

تاريحتى كەك الىپ،
قۇن سۇراۋ ءۇشىن زەرتتەمەيمىز

– اۋقىمدى جۇمىستىڭ ال­عاشقى قادامى باستالعانىن باي­قاپ وتىرمىز. كۇنى ەرتەڭ سىرىن ىشىنە بۇككەن ارحيۆ­تەردەن ءارتۇرلى قۇجاتتار مەن فاك­تىلەر تابىلادى. ونىڭ ءبارى بىردەي جۇرت­قا جاعىمدى بولادى دەپ ايتۋ دا قيىن. عالىمدار تاپقان ماتەريالدار ەلدى ەكىگە جارىپ جىبەرمەي مە؟ كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى حالىققا قالاي جەتەتىن بولادى؟

– تاريح – ەجەلدەن تولاسسىز تارتىس پەن بىتپەس داۋدىڭ الاڭى. اسىرەسە، بۇگىنگىدەي پوست­شىندىق زاماندا، فاكتى ەمەس، ەموتسيا، عىلىمي زاڭدىلىق نە تەو­ريا ەمەس، جەكەلەگەن سۋبەكتيۆتى پىكىر داۋلەت قۇرىپ، تىسقاققان مامان مەن كەز كەلگەن ادامنىڭ پىكىرى تەڭەسكەن كەزدە تاريحپەن اينالىسۋدىڭ ءوزى قيامەت-قايىم دۇنيە. ال بۇعان تاريحتىڭ عالامات گەوساياسي ويىندار مەن قاقتىعىستاردىڭ باس­تى باعىتىنىڭ بىرىنە، مايدانىنا اينالعانىن قوسار بولساق، تاريحتىڭ جۇرت ويلاعانداي ويىنشىق ەمەس ەكە­نىن ايقىن تۇسىنۋگە بولادى. تاريح – مويىندايىق، بۇگىنگى كۇنى گەوساياسي تايتالاس، قىرعيقاباق سوعىس الاڭى.

سوندىقتان كوميسسيانىڭ جۇمىسى شەڭبەرىندە تابىلعان قۇجاتتاردى جاريالاۋ، ەڭ الدىمەن، ءوزىمىز ءۇشىن كەرەك بولسا، ەكىنشىدەن حالىققا، قوعامعا، ال ۇشىن­شىدەن الەمگە دۇرىستاپ ايتۋ، تانىستىرۋ ءۇشىن قاجەت. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستان جۇرت­شىلىعى تۇگىل، ءوزىمىزدىڭ قازاق قوعا­مىنىڭ ىشىندە حح عاسىر تاريحىنا ورتاق كوزقاراس قالىپتاسقان جوق. بۇنى اشىق مويىنداۋ قاجەت. بۇل بولاشاق ءۇشىن، ەلدە جاسالىپ جاتقان جاڭ­عىر­تۋشىلىق رەفورمالار ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ ەكەنىن مەن ايتپاسام دا تۇسىنىك­تى بولار. ءبىز قوعامدى بولەتىن ەمەس، بىرىك­تى­رەتىن، وشىكتىرەتىن ەمەس، وسىرەتىن تىرلىكتى ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. ءبىز تاريحتى ارىلۋ، تازارۋ، ساباق الۋ، تەرەڭ تاريحي جاراقاتتى ەم­دەۋ، حح عاسىرمەن قوشتاسۋ ءۇشىن زەرتتەپ جاتىرمىز. بىرەۋدەن كەك الىپ، قان اعى­زىپ، قۇن سۇرايتىن جايىمىز جوق. سۇ­راۋ دا، سۇراق تا وزىمىزگە، ەڭ وتكىر جانە اۋىر ساۋالدار بۇگىنگى ۇرپاققا قويىلۋى ءتيىس.

وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەتتىك كوميس­سيانىڭ نەگىزگى جۇمىسىمەن قا­تار، اقپاراتتىق جانە يدەولوگيالىق جۇمى­سىنىڭ تۇجىرىمداماسى مەن باعدار­لاماسى جاسالىپ جاتىر. تۇجى­رىمدامادا كوميسسيا جۇمىسىنىڭ با­عىتى مەن باعدارى، ۇلتتىق جادتىڭ ماق­ساتى مەن مىندەتتەرى، قۇندىلىقتارى مەن مەجەلەرى ايقىن كورىنەدى. نەگىزگى قاعي­داتتار – مەملەكەتشىلدىك، تاريحي شىندىق، اشىقتىق، ايقىندىق، عىلىمي نەگىز بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دەگەنمەن، سۇراعىڭىزعا تولىعىراق جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن وندا قامتىلاتىن بىرنەشە ماسەلەگە  توقتالىپ كەتەيىن.

بىرىنشىدەن، كوميسسياعا كىرەتىن بارشا ازاماتقا ورتاق جاۋاپكەرشىلىك پەن ىشكى ءتارتىپ ماسەلەلەرى انىقتالىپ، ەتي­كالىق، ادىستەمەلىك باپتار قاراس­تىرىلادى. كوميسسيا اتىنان سويلەۋگە قۇقىلى ادامدار، كوميسسيا اتىنان ايتىلار تاقىرىپتاردىڭ باعىتى مەن وزەگى دە ايقىندالادى. ءاربىر ادام مەن ازاماتتىڭ، ارينە، وزىندىك ويى مەن پىكىرى بار. ول زاڭدى، ونى ەشكىم شەكتەي المايدى. بىراق كوميسسيا تۋرالى نەمەسە كوميسسيا اتىنان سويلەگەن كەزدە بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى سالقىنقاندىلىق، كاسىبي جانە عىلىمي ادەپ تانىتقانىمىز دۇرىس.

ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك كوميسسيا­نىڭ جۇمىسى ناقتى تاقىرىپتىق جوس­پارلار مەن مەدياجوسپارلار نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى. كوميسسيا جۇمىسىنا قاتىس­تى مەديازەرتتەۋلەر جاسالىپ، قازاقستان جانە الەم باسپاسوزىندە شىعىپ جاتقان ماتەريالدار عىلىمي تۇرعىدان زەرت­تەلىپ، زەردەلەنىپ، اي سايىن، توقسان سايىن ءتيىستى ەسەپتەر مەن دايدجەستەر جاسا­لىپ، كوميسسيا مۇشەلەرىنە تاراتىلادى. كوميسسيا قۇرىلىمدارىنىڭ، سەرىكتەستەرىنىڭ، عىلىمي قوعامداستىق وكىلدەرىنىڭ اراسىندا تۇراقتى انكەتالار تاراتىلىپ، الەۋمەتتىك ساراپتامالىق زەرتتەۋلەر جاسالىپ وتىرادى.

ۇشىنشىدەن، كوميسسيانىڭ ءوز ۆەب-سايتى مەن عىلىمي تانىمدىق جۋرنا­لىن جاساۋ قاجەت. العاشقى كەزدە ەلەكتروندى بيۋللەتەن رە­تىندە باستاپ، كەيىننەن تولىق­قاندى باسىلىم ەتىپ شىعارۋ ويىمىزدا بار. بيۋللەتەنگە كوميسسيا جاڭالىقتارى، جۇمىس توپتارىنىڭ، ايماقتاعى كوميسسيالاردىڭ اقپارات­تارى، حابارلامالارى جاريالانىپ وتىرادى. وزەكتى ماسەلەلەر بو­يىن­شا ادىستەمەلىك دۇنيەلەر، ۇزدىك تا­جىريبەلەر، تىڭ زەرتتەۋلەر جاريالانادى.

تورتىنشىدەن، كوميسسيانىڭ اقپا­رات­­­تىق سەرىكتەستەرى ينستيتۋتىن، جۋر­­نا­ليستەر مەن ساراپشىلار پۋلىن­ جا­ساقتاۋ كەرەك. ءبىر ەمبلەمامەن، ءبىر تار­تىپ­پەن قوعامنىڭ ءارتۇرلى الەۋ­مەتتىك توپتارى­نا ارنالعان، لايىق­تالعان ارحيۆتىك، عىلىمي، پۋب­ليتسيستيكالىق ماتەريالداردى جۇيەلى تۇردە تاراتىپ وتىرعانىمىز ءجون.

جالپى، حح عاسىرداعى قازاق كاتاس­تروفاسىن ءبىر سوزبەن، مىسالعا، بەل­­گىلى ساياساتكەر، ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىمنىڭ ۇسىنىسى بويىن­شا «زۇلمات» نەمەسە «الا­پات-قاسىرەت» دەپ اتاعانىمىز دۇ­رىس سياقتى كورىنەدى. تۇبىرىندە ز ۇلىم­دىق ۇعىمى جاتقان بۇل ءسوز برەند­تەلىپ، «حولوكوست» دەگەن سياق­تى حا­لىقارالىق تىلدەرگە ەنە الاتىن ۇعىم­­عا اينالۋى ءتيىس دەگەن ويدامىز. «زۇلمات» ۇعىمىنا 1920-1950 جىلدار ارالىعىنداعى ەكى اشار­شى­لىق، ساياسي رەپرەسسيالار، ءجون-جو­سىق­سىز جاسالعان الەۋمەتتىك جانە ەكو­نوميكالىق ەكسپەريمەنتتەر ەنۋى ءتيىس.

بەسىنشىدەن، حح عاسىر قازاقتى ايامادى. ءبىز تاريحتى زەرتتەگەن كەزدە ونىڭ بۇگىن­گى قوعامعا قالاي اسەر ەتەتىنىن دە ەسكەر­گەنىمىز دۇرىس. تاريح، ونىڭ سا­باقتارى قازاقتى ۇلت رەتىندە «ساياسي قۇر­بان» پسيحولوگياسىنا يتەرمەلەمەۋى كەرەك. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇر­سۇلتان ءابىش ۇلى نازارباەۆ تالاي رەت ايتقانداي، ءبىز وتكەن عاسىردىڭ بارشا قيىندىعىنا ءتوزىپ، سۋىعىنا توڭىپ، مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلسەك تە جەردى، ۇلتتى ساقتاپ، تەز ارادا حالىق سانىن تولتىرىپ، تاريح ساحناسىنا قايتا شىققان، تاۋەلسىزدىگىن تۇلەتكەن جەڭىمپاز ۇلتپىز، داۋلەسكەر حالىقپىز. ارينە، تاريحي فاكتىلەر مەن ارحيۆتىك قۇجات­تاردىڭ كوپتەپ سويلەگەنى دۇرىس. الايدا ءتيىستى تەرەڭ تاريحي فيلوسوفيالىق تالداۋعا دا، ساياسي پايىمعا دا جول بەرۋ پارىز.

التىنشىدان، زوبالاڭ زۇل­مات، قازاق دراماسى مەن كا­تاس­­­تروفاسى تەك قازاقتى عانا جال­ماعان جوق. ستاليندىك توتا­ليتارلىق جۇيەنىڭ سۇمدىعىن باسقا دا حالىقتار، وزگە ۇلتتار مەن مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى دە كوردى، باسىنان وتكەردى. ەلى­مىزگە كۇشتەپ جەر اۋدارىلعان تۇتاس ەتنوستارعا قازاق قالاي قۇشاق جايسا، اشارشىلىقتان، رەپرەسسيا­لاردان باسى اۋعان جاق­قا ۇدەرە كوشكەن قازاققا دا كومەك بەرگەن ەلدەر مەن تۇلعالار جەتكىلىكتى. پاراساتتى ۇلت، كە­مەڭگەر حالىق رەتىندە ءبىز سول تا­ريحتى دا ۇمىت­پاي، باسقامەن قاتار ايتا ءجۇرۋىمىز كەرەك.

1921-1923 جىلدارداعى اشار­شىلىق كەزىندە كەڭەس حالقىنا مىڭ­داعان، ميلليونداعان الەم ازاماتتارى جىلۋ جيناپ، كومەك كورسەتكەن ەكەن. مۇنىڭ ءبىر شەتىن قازاق تا كورگەن. شىڭجاڭنان تيبەت، گيمالاي اسقان قازاق كو­شىنە شىن جانى اشىپ، بىرىككەن ۇلت­تار ۇيىمىندا بىرنەشە رەت ماسەلە كوتەرىپ، ارنايى قارار­لارىن قابىلداتىپ، كەمە مەن ۇشاق جىبەرىپ، قونىسىن انىقتاپ، تول­قۇجات بەرگەن، پانا بولعان تۇرىك باۋىرلارىمىزعا شىنايى العىسىمىزدى نەگە بۇگىن ايت­پاسقا؟ قيىن كەزدە قازاققا قول ۇشىن بەرىپ، جانىن الىپ قالعان جۇز­دەگەن ورىس، قىرعىز، وزبەك، ۇي­عىر، تۇرىكمەن، تۇرىك ازاماتتارى بولعانى – تاريحي شىندىق. ولاردىڭ اتىن اتاۋ، ولارعا قۇر­مەت كورسەتۋ زيالى، پاراساتتى ۇلتتىڭ مىندەتى ەمەس پە؟

جەتىنشىدەن، مەملەكەتتىك كو­ميس­­سيانىڭ جۇمىسى قازاق­ستان­نىڭ الەممەن بايلانىستارىن كۇ­شەي­تە ءتۇسۋى كەرەك. بۇل ساياسات پەن ديپلوماتيانىڭ قۇرالى دا بولۋى مۇمكىن. مىسالى، الماتى ماڭىنداعى جاڭالىق مەموريالىندا اتىلعان 4،5 مىڭ ازاماتتىڭ سۇيەگى جاتىر. ولاردىڭ كوپشىلىگى – بۇگىنگى الەمنىڭ قىرىققا جۋىق مەملەكەتىنىڭ ازاماتى مەن تۋماسى. ارحيۆتەردىڭ اشىلۋى سولار تۋرالى اقپاراتتاردىڭ جاريا­لانۋىنا مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك. كوميسسيانىڭ جوبالىق ءوفيسى، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمىز اتالعان ەلدەردىڭ ەلشىلىكتەرىمەن ارنايى كەلىسىمشارتتار جاساسىپ، قاتىناسقا ءتۇسۋى كەرەك. سول ەلدەردەن كەمى 2-3 جۋرناليست، تاريحشىنى قىزىق­تىرىپ، قازاققا نيەتتەس، سەرىكتەس ەتە بىلگەنىمىز ابزال. ال اتىلعانداردىڭ تۋىستارى، ۇرپاقتارى تابىلىپ جاتسا، ەلگە كەلىپ، زيارات ەتسە، قازاقستاننىڭ، قازاقتىڭ الەم ەلدەرىمەن تەك مەملەكەتتىك قانا ەمەس، ادامي، ازاماتتىق بايلانىستارى دا تەرەڭدەي تۇسەتىنى انىق.

زۇلماتتان ۇدەرە كوشىپ كەتكەندەر­دىڭ سۇيەگى ەل پەري­مەترىندە شاشىلىپ جاتىر. ەكىن­شى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن مىڭداعان ازاماتىمىز بار. ولاردى ىزدەۋ، تا­بۋ، ولارعا بەلگى ورناتۋ – ۇر­پاق پارىزى. وسى جۇمىستى دا جۇيەلى جۇرگىزىپ، باسقا مەملەكەتتەرمەن، ولاردىڭ ار­حيۆتىك قىز­مەتتەرىمەن كەلىسىمشارت جا­ساۋى­مىز قاجەت. مىسالى، وت­كەن جىلى گەرمانيا رەسەيگە كونتس­لاگەرگە تۇسكەن كەڭەس تۇت­قىندارى تۋرالى 20 مىڭنان اس­تام تسيفرلى قۇجاتتى تابىس­تاپتى. بولاشاقتا تاعى دا 500 مىڭ قۇجاتتىڭ تسيفرلى كوشىرمەلەرىن بەرمەكشى. بۇل جۇمىسقا ءبىزدىڭ ەل دە ەنشىلەس بولۋى ءتيىس. گەرمانيانىڭ تسيفرلى قۇجاتتارىن ءبىز دە الۋعا تى­رىسىپ، قاجەتتى عىلىمي قور رەتىندە ساقتاعانىمىز دۇرىس. ءوز قانىمىز بەن قانداسىمىزدى وزىمىزدەن ارتىق، جان سالىپ ەش­كىم­نىڭ ىزدەمەيتىنى انىق. گەر­ما­نيانىڭ تسيفرلى ارحيۆتەرىن الىپ جاتساق، باسقا ورتالىق ازيا ەلدەرىنە دە كومەك كورسەتە الار ەدىك.

وسى جۇمىستاردىڭ بارلىعىن اقپا­راتتىق سەنساتسيالار ىزدەمەي، جۇيەلەپ، رەتىمەن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ قىز­مەتىن اقپاراتتىق سۇيەمەلدەۋ جونىندەگى ارنايى توپتى قۇردىق. جۇمىس توبىنا جۋرناليستەر، مەديا سالاسىنداعى ماماندار، باق باسشىلارى كىردى. توپتى ءماجىلىس دەپۋتاتى، تاريحشى، سايا­ساتتانۋشى ايدوس سارىم مەن اقپارات جانە قوعامدىق دا­مۋ ۆيتسە-ءمينيسترى كەمەلبەك ويشىباەۆ باسقارۋدا.

– قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى، بۇگىنگى سۇحباتتا ەلىمىزدەگى ەڭ ىرگەلى باع­دار­لاما­نىڭ ءبىرى – «رۋحاني جاڭعىرۋ» جونىندە سۇرا­ماي كەتە المايمىز. باع­دار­لاما شەڭبەرىندە قازىر ناق­تى قانداي جۇمىستار اتقا­رىلىپ جاتىر؟

– اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ايتقان «الەمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلىنىڭ قاتارىنا ەڭ الدىمەن رۋحاني ورەدە جەتۋدى ماقسات تۇتۋى­مىز كەرەك» دەگەن ءسوزى ەسىمە ورالىپ وتىر. رۋحاني دامۋ، جاڭعىرۋ – اۋقىمى كەڭ، اياسى مول شارۋا. سوندىقتان ەلباسى ارنايى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ۇسىندى. ول سوڭعى ءتورت جىلدا كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسىپ كەلەدى. بۇگىندە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ التى باعىتى بويىنشا 16 ارنايى جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ءار جوبانىڭ ءوز مىندەتى، اۋديتورياسى بار. ءاربىر ارنايى جوباعا تۇجىرىمداما ازىرلەندى. مۇنداي كەڭ كولەمدى جۇمىستىڭ بارلىعىن ءبىر سۇحباتتىڭ شەڭبە­رىنە سىيعىزا الماسىمىز انىق. سوندىقتان اتقارىلعان جۇمىستى ەمەس، باعدارلاماعا قاتىستى الداعى جوسپارلارىمىز جايىندا ايتايىن.

2021 جىلدان باستاپ «رۋحاني جاڭ­عىرۋ» باعدارلاماسى ۇلتتىق جاڭعىرۋ كەزە­­ڭىنە كوشتى. سول بو­يىنشا ونىڭ جۇمى­سى جول كارتاسى فورماتىنا اۋىستى. جول كارتاسىندا باعدارلاما مازمۇ­نىن قوعام­نىڭ ءتۇرلى توپتارىنا ۇعى­نىقتى جەتكىزۋ ءۇشىن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جانە جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي توپتاپ، جۇيەلەپ جۇرگىزۋگە ءمان بەرى­لىپ وتى­ر. وندا ازاماتتاردىڭ ەستەتي­كالىق تالعامىن تاربيە­لەۋگە، حالىقتىڭ تسيفرلى ساۋات­تىلىعىن ارتتىرۋعا، ۇلتتىق بىرە­گەي­لىكتى ساقتاۋ باعىتى بويىنشا حالىق­تىق سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى جاڭعىر­تۋعا، تاريحي جانە مادەني جەتىستىكتەردى ناسي­حاتتاۋعا، «قوعامعا قىزمەت ەتۋ» فور­­ماتتارىن جۇرتقا كەڭىنەن تانىس­تىرۋعا باعىت­تالعان ءتۇرلى ءىس-شارالار كەشە­نىن ىسكە اسىرۋ كوزدەلگەن. سونىمەن قاتار جاس ۇرپاقتىڭ قازاق تىلىندە سويلەپ، قالىپتاسۋى – بۇگىنگى كۇن­نىڭ ەڭ وزەك­تى ماسەلەسى. قازىر­گى بالالاردىڭ ءتىلىن قا­لىپ­­تاستىراتىن قۇرال، ارينە، تەلە­ارنا­لارداعى مۋلتفيلمدەر مەن Youtube ارنالارى. بۇل رەتتە تانىمال حالىقارالىق Nickelodeon، TiJi سەكىلدى ارنالاردىڭ ونىمدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، تاراتۋ بو­يىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل – بولاشاق ءۇشىن قاي­تارىمى مول، ناتيجەسى زور جوبا بولادى دەپ سەنەمىز.

جول كارتاسى پرەزيدەنتتىڭ حا­لىق­قا جولداۋىنداعى، «تاۋەل­سىز­دىك بارىنەن قىمبات» ماقا­لاسىن­دا­عى جانە ەلىمىزدىڭ رۋحاني-مادەني دامۋىنا بايلانىستى وزگە دە ەڭبەك­تەرىندەگى ايتىلعان يدەيا­لارىمەن تولىقتىرىلدى. سونداي-اق اتالعان جول كارتاسى شەڭبەرىندە ىشكى ەڭبەك كوشى-قونىن ىنتالاندىراتىن جانە دامىتاتىن « ۇلى قونىس» جو­باسى، وتاندىق تاريح تۋرالى اكادەميالىق باسىلىمداردى ازىر­لەيتىن «ۇلت تاريحى» ارنايى جوباسى جۇزەگە اسادى. بۇدان بولەك، كەز كەلگەن قۇ­قىقبۇزۋشىلىققا مۇلدەم توزبەۋ­شىلىكتى قالىپتاستىرۋدى كوزدەيتىن «ادىلەتتى قوعام» جوباسى جانە  سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتاردى جاڭعىرتۋ، تسيفرلى، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ، پراگماتيزم، ەكولوگيالىق سانانى قالىپتاستىرۋ، قوعامنىڭ پاتريوتتىق دەڭگەيىن كوتەرۋگە باعىت­تالعان ءىس-شارالار كەشەنى اتقا­رى­لادى. قىسقاسى، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جاڭا­شا سيپاتتا، تىڭ سەرپىنمەن ىسكە اسىرۋدى كوزدەپ وتىرمىز. بۇل جۇمىستار، تاعى دا ناقتىلاپ اي­تايىن، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق جاڭ­عىرۋى جولىندا ەرەكشە كومەك بولادى دەپ ويلايمىز.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

كارىباي مۇسىرمان،

«Egemen Qazaqstan»