عالىمدار شىلىم شەگۋدىڭ وكپە اۋرۋلارى بار ناۋقاستارعا اسەرى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزدى

بۇل زەرتتەۋ الەمدە ءبىرىنشى بولىپ ءوسوا بار  پاتسيەنتتەردىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن قىزدىرىلاتىن تەمەكى ونىمدەرىن كۇندەلىكتى قولدانۋدىڭ ۇزاق مەرزىمدى اسەرىن سيپاتتايدى.

ءوسوا - الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋداعى باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جاقىندا بۇل اۋرۋ ءولىم سەبەپتەرىنىڭ اراسىندا الەمدە ءتورتىنشى ورىنعا يە بولعان، الايدا ددۇ مالىمەتتەرى بويىنشا 2019 جىلى جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى جانە ينسۋلت سياقتى اۋرۋلاردان كەيىن ءۇشىنشى ورىنعا يە بولدى. اۋرۋدىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى اۋانىڭ لاستانۋى جانە تەمەكى شەگۋ بولىپ تابىلادى. يتالياندىق عالىمداردىڭ زەرتتەۋى اۋرۋدىڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - تەمەكى شەگۋ مەن اۋرۋدىڭ دامۋىن باسەڭدەتۋگە كومەكتەسەتىن ادىستەردى زەرتتەۋدى قامتىدى.

3 جىل ىشىندە كاتانيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تىنىس الۋ اۋرۋلارى جانە كلينيكالىق يممۋنولوگيا مامانى، پروفەسسور ريككاردو پولوزو باستاعان عالىمدار ءوسوا پاتسيەنتتەرىنىڭ دەنساۋلىق كورسەتكىشتەرىن بايقادى، ولار تەمەكى تۇتىنۋدى ەداۋىر قىسقارتتى نەمەسە تولىعىمەن توقتاتتى جانە قىزدىرىلاتىن تەمەكىگە كوشتى. زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، تەمەكى قىزدىرۋ جۇيەسىنە تولىعىمەن نەمەسە دەرلىك تولىقتاي كوشكەن ءوسوا-مەن اۋىراتىن ناۋقاستاردا وكپەنىڭ ناشارلاۋى بايقالمادى، ءورشۋ از بولدى جانە سات (COPD Assessment Test - ءوسوا باعالاۋ تەستى) جانە فيزيكالىق بەلسەندىلىك تەستى جاقساردى. ءوسوا-مەن اۋىراتىن ناۋقاستار ءداستۇرلى تەمەكىدەن تەمەكى قىزدىرۋ جۇيەلەرىنە اۋىسقاننان كەيىن تىنىس الۋ بەلگىلەرىنىڭ جاقسارعانى تۋرالى حابارلادى.

زەرتتەۋ بارىسىندا پاتسيەنتتەر ەكى توپقا ءبولىندى - ولاردىڭ ءبىرى تەمەكى شەگۋدى جالعاستىردى، ەكىنشىسى قىزدىرىلاتىن تەمەكى ونىمدەرىن پايدالانۋعا كوشتى. ءوز كەزەگىندە، قىزدىرىلاتىن تەمەكىگە وتكەندەر تەمەكىدەن جانە «ارالاس» تۇتىنۋشىلاردان تولىعىمەن باس تارتقاندارعا ءبولىندى. عالىمدار زەرتتەۋدىڭ باسىندا جانە 12، 24 جانە 36 ايدان كەيىن ناۋقاستاردىڭ جاعدايىن سالىستىردى. ولار سپيرومەتريالىق كورسەتكىشتەردى (تىنىس الۋ كولەمى مەن جىلدامدىعى) ولشەپ، ءوسوا (CAT) باعالاۋ تەستىن قولداندى. سونىمەن قاتار، فيزيكالىق بەلسەندىلىك پەن كۇنىنە شەگىلەتىن تەمەكىلەر سانى ەسكەرىلدى.

تەمەكىنى قىزدىرۋ جۇيەسىنە تولىعىمەن نەمەسە دەرلىك تولىقتاي كوشكەندەردە وكپەنىڭ ناشارلاۋى بايقالمادى، ءورشۋ از بولدى، CAT كورسەتكىشتەرى جانە فيزيكالىق بەلسەندىلىك تەستى جاقساردى. تەمەكى شەگۋدەن باس تارتۋ جانە قىزدىرىلاتىن تەمەكى ونىمدەرىن پايدالانۋعا كوشۋ كوپتەگەن پاتسيەنتتەرگە اۋرۋ اعىمىنىڭ اۋىرلىعىن GOLD كلاسسيفيكاتسياسىنا سايكەس اۋىردان جەڭىلگە وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل رەتتە، ءتىپتى «ارالاس» توپتا دا كۇن سايىن شەگىلەتىن تەمەكى كولەمى كەم دەگەندە 70%-عا قىسقاردى. مۇنداي ناۋقاستاردا تىنىس الۋ پارامەترلەرىنىڭ دايەكتى جاقسارۋى جانە ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ جوعارىلاۋى بايقالدى.

ماڭىزدى قورىتىندى زەرتتەۋ بارىسىندا ءوسوا-نىڭ ءورشۋى شامامەن 40% - عا بىرتىندەپ تومەندەدى، ولار قىزدىرىلاتىن تەمەكىگە اۋىسقاننان كەيىن تەمەكى شەگۋدى توقتاتتى نەمەسە ايتارلىقتاي ازايتتى. بۇل پاتسيەنتتەردە ءوسوا-نىڭ الدىن الا ءورشۋىنىڭ ۇلەسى كلينيكالىق مانگە يە جانە ستاندارتتى دارىلىك پرەپاراتتاردى قولدانۋ كەزىندە بايقالاتىنعا ۇقساس.

قىزدىرىلاتىن تەمەكىگە تولىعىمەن وتكەن نەمەسە جانبايتىن بالامامەن الماستىرۋ ارقىلى تەمەكى تۇتىنۋدى ەداۋىر قىسقارتقان ءوسوا بار پاتسيەنتتەردىڭ جالپى دەنساۋلىعى مەن فيزيكالىق بەلسەندىلىگىندە دايەكتى جاقسارۋلار بايقالدى. وسى زەرتتەۋدە بايقالعان سات تەستىنىڭ جانە فيزيكالىق ءماتىننىڭ وزگەرىستەرى ءوسوا-مەن اۋىراتىن ناۋقاستاردا قارقىندى قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلامالارىنان وتەتىندەرگە ۇقساس.

«وسى زەرتتەۋ بارىسىندا ىرىكتەمەنىڭ سالىستىرمالى تۇردە شاعىن مولشەرىنە قاراماستان، ونىڭ ناتيجەلەرى تەمەكىنى قىزدىرۋ جۇيەلەرىن ۇزاق مەرزىمدى قولدانۋ ءوسوا-مەن اۋىراتىن پاتسيەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىنا ەلەۋلى ماسەلەلەر تۋعىزبايتىندىعىن الدىن الا كۋالاندىرادى. مۇنداي زەرتتەۋ العاش رەت جۇرگىزىلگەنىمەن، ونىڭ ناتيجەلەرى كۇتپەگەندەي بولدى. قورىتىندى تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ حيميالىق قۇرامى جانە سوڭعى 30-40 جىلداعى ءوسوا پاتوگەنەزى تۋرالى بىلەتىنىمىزگە سايكەس كەلەدى. ءبىز ءداستۇرلى تەمەكىلەردى نيكوتيننىڭ جانبايتىن كوزدەرىمەن، اتاپ ايتقاندا تەمەكى قىزدىرۋ جۇيەلەرىمەن جانە ۆەيپتەرمەن الماستىرۋ ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا اكەلەتىنىنە سەنىمدىمىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى پروفەسسور ريككاردو پولوزو.

يتالياندىق عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە تۇسىنىكتەمە بەرە وتىرىپ، «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى باقىت تۇمەنوۆا شىلىم شەگۋدەن باس تارتۋ ءوسوا-نىڭ ءورشۋىنىڭ الدىن الۋدا باسىم بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. بىراق بارلىعى تەمەكى شەگۋدى جالعاستىرۋدىڭ قاۋىپتى سالدارىن بىلە تۇرا، زياندى ادەتتەن باس تارتۋعا دايىن ەمەس ەكەندىگىن ەسكەرۋ قاجەت. سوندىقتان تەمەكىنى تەمەكى قىزدىرۋ جۇيەسىنە اۋىستىرۋ تۋرالى وسى زەرتتەۋ تەمەكى شەگۋشىلەر اراسىندا اۋرۋدىڭ ءورشۋىنىڭ الدىن الۋدا پەرسپەكتيۆالى جانە ماڭىزدى باعىت اشادى.

«تەمەكىنىڭ جانۋ ونىمدەرى بىرقاتار اۋرۋلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە وكپە قاتەرلى ىسىگى، ءوسوا سياقتى قاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولا وتىرىپ، دەنساۋلىققا وراسان زور زيان كەلتىرەدى. ءداستۇرلى تەمەكىنى قولدانعان كەزدە تەمەكى شەگۋشى نيكوتيندى عانا ەمەس، تەمەكىنى جاعۋ كەزىندە پايدا بولاتىن شامامەن 6-8 مىڭ ءتۇرلى حيميالىق قوسىلىستاردى، ونىڭ ىشىندە دەنساۋلىققا وتە قاۋىپتى قوسىلىستاردىڭ 100-دەن استام ءتۇرىن جۇتادى. بۇل زەرتتەۋ ادامنىڭ وكپەسىنە زيان كەلتىرەتىن نەگىزگى فاكتور جانۋ كەزىندە پايدا بولاتىن تەمەكى ءتۇتىنى ەكەنىن تاعى ءبىر رەت راستادى. ول قىزدىرىلاتىن تەمەكىسى بار جۇيەلەرگە وتكەن پاتسيەنتتەر نيكوتين الۋدى جالعاستىرسا دا، اۋرۋ اعىمىندا ايتارلىقتاي جاقسارعانىن كورسەتتى»، - دەپ ءتۇسىندىردى باقىت تۇمەنوۆا.

قازاقستاندا ءوسوا اۋرۋى رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس 100 مىڭ ەرەسەك ادامعا شاققاندا 360-500 جاعدايدى قۇرايدى. بىراق 2013-2015 جىلدارى تمد ەلدەرىندە CORE (Chronic Obstructive Respiratory diseases) تاۋەلسىز ەپيدەميولوگيالىق زەرتتەۋى جۇرگىزىلدى، ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا ءوسوا اۋرۋى رەسمي دەرەكتەردەن 17 ەسە ارتىق. ياعني قازاقستاندا وسوا–مەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ سانى 1،3-1،5 ملن.ادامعا جەتۋى مۇمكىن.