بىلتىرمەن سالىستىرساق 835،4 ملرد تەڭگەگە كوپ. 90 كۇننەن اساتىن مەرزىمدە تولەنبەگەن نەسيە دەڭگەيى (NPL) ءبىر جىلدا 151،8 ملرد تەڭگەگە ازايىپ، 1،06 ترلن تەڭگە بولىپ تۇر. كوردىڭىز بە؟! بوكس تىلىمەن سۋرەتتەر بولساق، بانك سالاسى ءاۋ باستا اۋىر نوكداۋن العان، ونىمەن قويماي تاعى ءبىر-ەكى سوققى وتكىزگەن، سوسىن جەدەل ەس جيعان، ارتىنشا قورعانىستان شابۋىلعا ۇمتىلعان، ءتىپتى سوڭىنا قاراي جىلدامدىعى مەن جۇدىرىعىن ەكپىندەتە تۇسكەن، اقىر سوڭىندا قارسىلاسىن ۇپاي سانىمەن جەڭىپ كەتكەن بوكسشىنى ەلەستەتەدى.

2020 جىلدىڭ سوڭى، 2021 جىلدىڭ باسىندا بىرنەشە بانك نارىقتان سىپىرىلا كوشتى. ولارعا پاندەميانىڭ اسەرى بولدى دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن. ءسىرا، قوردالانعان پروبلەمالارى اقىرى جالماپ تىنعان سياقتى. ال وزگە ينستيتۋتتار ءبىزدىڭ قيال­داعى بوكسشىمىز سياقتى ەتەك-جەڭىن جيىپ، قازىر شارشى الاڭدا (نارىقتا) شي­راق تۇر. ارينە، بانكتەر ءبىرشاما قيىن­دىقپەن بەتپە-بەت كەلدى. ءتىپتى كەي­بىر كريتەري بويىنشا ۇتىلىستا. پان­دە­ميا تۋدىرعان زارداپتى كادەسىنە جاراتىپ كەتكەن دە، ءالى كۇنگە شارۋاسى اقساپ تۇرعان بانكتەر دە بار.

وسى ورايدا وتكەن جىلدى قورىتىپ، الداعى كۇنگە بار­لاۋ جاساپ، بىرنەشە ساۋال ازىرلەدىك. سول ماقساتتا تولىق تالداۋ جاسالعان ماتە­ريالىمىزعا كومەكتەسۋگە كەلىسكەن بانكتەردىڭ باسشىلىعىمەن تىكەلەي سۇحبات قۇردىق: پاندەميا بانك سەكتورىنا قانشالىقتى كەرى اسەرىن تيگىزدى؟ كۇتپەگەن بۇرىلىسقا ولار دايىن بولدى ما؟ ءبىر جىلدا قارجىلىق احۋال قالاي قۇبىلدى؟ بانككە ءدال قازىر قانشا قازاقستاندىق سەنىم ارتادى؟ وزگە قارجى ينستيتۋتىمەن بىرىگۋ جوسپارى بار ما؟ شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا قاتىستى نە دەيدى؟ ونلاين قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرا الدى ما؟ ساراپاتامامىزدا وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەدىك.

«نەسيە كانيكۋلى»
نەسىمەن ءتيىمدى؟

«سبەربانك» اق 2008، 2014 جىلدارداعى اۋىر داعدارىسقا دا توتەپ بەرگەنىن، ەل نارىعىندا ون بە­سىنشى جىل قاتارىنان جۇمىس ىستەپ جات­قاندىقتان وسى جولعى قيىندىقتى دا وڭاي ەڭسەرگەندەرىن ايتادى. ياعني پاندەميا كەزىندە نەسيەلەۋدى توقتاتقان جوق. كوپتەگەن زاڭدى تۇلعاعا دەر كەزىندە كومەك كورسەتتى. سونىمەن قاتار 90 كۇنگە دەيىنگى نەسيە مىندەتتەمەسىن ورىنداۋ بويىنشا تولەمدى كەيىنگە قالدىرۋ كومەگىن ۇسىندى. 55 مىڭنان استام جەكە تۇلعا «نەسيە كانيكۋلىن» پايدالاندى. بانك قيىن ساتتە قىزمەتكەرلەردى قارجىلىق تۇرعىدا قامتاماسىز ەتىپ، ولاردىڭ دەن­ساۋ­لىعىنا قامقورلىق جاساۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى.

جۇمىس فورماتىنا قارا­ماستان، قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى تولىق كولەمدە بەرىلدى. بلوك-بەكەتتەرگە بايلانىستى قالا اۋماعىنا كىرە الماي قال­عان قىزمەتكەرلەرگە دە جالاقىنىڭ كوپ بولىگى تولەندى. قىزمەتكەرلەردىڭ تولىق شتا­تىن ساقتاپ قالدى.
ال «بانك تسەنتركرەديت» اق كارانتين­گە دەيىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا ارنالعان ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى تسيفر­لى سەرۆيستى دامىتىپ، سونىڭ ناتي­جەسىندە پاندەميا كەزىندە كليەنتتەر مەن قىز­مەتكەرلەر ءۇشىن قولايلى ورتا قالىپ­تاستىرا العانىن ايتادى.

Jusan Bank پاندەميا داۋىلى سوق­قان ساتتە وڭ-سولىن ايىرۋعا ءبىراز كۇش جۇم­ساعانىن مويىندايدى. قار­جى ينس­تيتۋتى قىسقا مەرزىمدە قىزمەت­تەر­دى قا­شىقتان باسقارۋعا كوشۋدى ۇيىم­داس­تىر­عان. «ەلدە توتەنشە جاعداي جانە كارانتين جاريالانعان سوڭ Jusan Bank كومان­داسى شۇعىل رەجىمدە بىرقاتار ىشكى جانە سىرتقى پروتسەستەردى جەدەل قالپىنا كەلتىرۋ جانە ءتىپتى جاڭادان تىڭ پروتسەستەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگىنە تاپ بولدى.

ءبىر اپتاداعى جۇمىس ناتيجەسىندە بيزنەس-كليەنتتەردى دە، جەكە تۇلعالاردى دا بانكپەن قاشىق­تان بايلانىسۋ كانالىنا اۋىستىردىق. جاڭا­دان بانك ونىمدەرىن جاساۋعا كۇش سالدىق جانە بۇرىننان بار ونىمدەردى ونلاينعا كوشىردىك. وسى جۇمىستىڭ ءبارى بانك بولىمشەسىنە تۇسەتىن جۇكتى ازايتتى. تيىسىنشە، كليەنتتەرىمىزگە تونگەن تا­ۋەكەلدەر دە تومەندەدى»، دەيدى بانك.

بانك تج العاشقى كۇندەرىندە-اق نەسيە تولەمىن كەيىنگە شەگەرۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنىپ، جە­ڭىلدىكتى 6 مىڭنان استام جەكە تۇلعا مەن تج جانە كارانتين سالدارىنان قارجىلىق جاعدايى تومەندەگەن ءاربىر ەكىنشى شوب سۋبەكتىسى پايدالانعان. Jusan Bank بۇدان بولەك، زايمداردى قايتا قۇرىلىمداۋ، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە باعدارلاماسىن ۇسىنۋ جانە سىياقى مولشەرلەمەسىن مەملەكەتتىك سۋبسيديالاۋ سياقتى قولداۋ تۇرلەرىن دە كليەنتتەرگە ۇسىنعان.

ۆتب بانك (قازاقستان) تىعىرىقتان شى­عۋدىڭ نەگىزگى ءۇش قادامىن ازىرلەۋ ار­قىلى جۇمىستى ءبىرشاما جەڭىلدەتە العان. «بۇرىن ءبىزدىڭ بانك ءۇشىن ونلاين سەرۆيس پەن ونلاين ساتىلىم تەك قوسىمشا فاكتورلار بولسا، كارانتين بارلىق تالاپتاردى وزگەرتىپ جىبەردى – تسيفرلى فورماتتا قىزمەت كورسەتۋ باسىمدىققا اينالدى. ناتيجەسىندە بانك بيزنەستى جىلدام ترانسفورماتسيالاۋ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. ءبىز نەگىزگى ءۇش قادامدى بەلگىلەدىك: ءبىرىنشىسى – ىشكى پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋ جانە شىعىنداردى قىس­قارتۋ; ەكىنشىسى – ماكسيمالدى تابىس اكە­لەتىن ونىمدەر مەن قىزمەتتەرگە ءمان بەرۋ; ءۇشىنشىسى – ساتۋدىڭ جاڭا، ءمو­بيل­دى جانە يكەمدى مودەلىنە كوشۋ. وسى­نىڭ ءبارى بارلىق ىشكى جانە سىرت­قى اۆتوماتتاندىرىلعان سەرۆيستەردى دامىتۋ جاعدايىندا ءوربىدى. جوسپاردى جىلدام ءارى ساپالى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى 2020 جىلدى تابىستى اياقتاپ، نەسيە جانە دەپوزيت پورتفەلىن ۇلعايتا الدىق»، دەيدى بانكتىڭ باسقارما توراعاسى دميتري زابەللو.

قارجىلىق احۋال
قالاي وزگەردى؟

«بانك تسەنتركرەديت» اق قارجىلىق جاعدايىنىڭ ءبىرشاما جاقسارعانىن، ءبىر جىل بۇرىن كاپيتال كورسەتكىشى 9،3 پايىز بولسا، قازىر كوەففيتسيەنت 11،7 پايىزدى قۇرايتىنىن مالىمدەدى. ء«وتىمدى اكتيۆتەر ۇلەسى 23-تەن 33 پايىزعا كوبەيدى. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تازا تابىس مولشەرى 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 6 ەسە ءوسىپ، 8،6 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. 2020 جىلدىڭ مامىرىندا جانە 2021 جىلدىڭ ناۋرىزىندا اكتسيونەرلەر بانكتىڭ كاپيتالىن 6،6 ملرد تەڭگەگە ۇلعايتتى. COVID-19-دىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا تيگىز­گەن كەرى اسەرىنە قاراماستان، بانك قارىز پورتفەلىنىڭ ساپاسىن بىلتىرعى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرا الدى. NPL دەڭگەيى 6،17-دەن 6،30 پايىزعا ءوستى» دەيدى.

«سبەربانك» وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، قازىر بانك 10 مىڭنان استام كورپوراتيۆتىك كليەنت پەن ميلليونداعان جەكە تۇلعاعا قىزمەت كورسەتەدى. 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتا­رىنداعى جاعداي بويىنشا NPL دەڭگەيى جالپى قارىز پورتفەلىنىڭ 7،79 پايىزىن قۇراعان. بۇل ەلىمىزدەگى ەكىنشى دەڭ­گەيلى بانكتەر اراسىنداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى. 2020 جىلى NPL ۇلەسى 0،19 پايىزعا تومەندەپتى.

د.زابەللو 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا NPL دەڭگەيى 7 پايىزعا جۋىق­تايتىنىن، ءتىپتى قاتاڭ لوكداۋن كەزىندە دە وسى كورسەتكىش ءوسىمىن ۇستاپ تۇرا العان­دارىن ايتادى. «2020 جىلدىڭ قورى­تىندىسى بويىنشا كليەنتتەردىڭ سالىمدارى مەن بانكتىك شوتتار كولەمى 2 ەسە ءوسىپ، 230 ملرد تەڭگەدەن استام سومانى قۇرادى. پاندەميا كەزىندە جوعارى نەسيە رەيتينگى ءبىزدىڭ كليەنتتەر ءۇشىن تۇراقتىلىق كەپىلى بولا ءبىلدى»، دەيدى ۆتب بانك (قازاقستان) باسقارما توراعاسى.

باسقامەن بىرىگۋ جوسپاردا بار ما؟

«ەلىمىزدەگى ەرەكشە قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرىمىز. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بو­يىنشا ەلدەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ بەستىگىنە ەندىك. بانك وزگە قارجى ينستيتۋتتارىمەن بىرىگۋدى جوسپارلاپ وتىرعان جوق» دەلىن­گەن «بانك تسەنتركرەديت» اق-تىڭ بىزگە بەر­گەن جاۋابىندا.

ۆتب بانك تە وسىعان ۇقساس ۇستانىمدا. «قازىرگى تاڭدا ۆتب بانك (قازاقستان) قازاقستاندىق بانك سەكتورىنداعى قانداي دا ءبىر ويىنشىمەن بىرىگۋدىڭ نەمەسە قوسى­لۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كورىپ تۇرعان جوق. ۇشجىلدىق ستراتەگيامىز كليەنت بازاسى مەن ساتىلىم ءوسىمى ارقىلى قول جەتكىزە الاتىن ورگانيكالىق وسۋگە نەگىزدەلگەن» دەيدى ولار.
وزدەرىنىڭ وڭ ناتيجەلى كورسەتكىشتەرىن تىلگە تيەك ەتكەن «سبەربانك» اق-تا ازىرگە نارىقتا جەكە-دارا قىزمەت كورسەتۋگە نيەتتى.

«بانكتىڭ ورنىقتىلىق جانە قار­جى­لىق الەۋەتى جەتكىلىكتى دارەجەدە جوعارى. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءبىز اكتيۆتەر (+44 پايىز) مەن نەسيە (+24 پايىز) ءوسىمى بويىنشا كوش­باسشى اتانىپ، توپ-5 بانك قاتارىنا كىردىك. كليەنتتەردىڭ باسىم بولىگى سەنىم ارتادى: بىلتىر بانكتەگى دەپوزيت كولەمى 36 پايىزعا كوبەيدى. بۇل ءىرى بانكتەر ارا­سىنداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش. قانداي دا ءبىر قارجى ينستيتۋتىمەن بىرىگۋدى جوس­پارلاپ وتىرعان جوقپىز»، دەلىنەدى بانك وكىلىنىڭ سۇحباتىندا.
Jusan Bank – بىرىگۋدىڭ تيىمدىلىگىن سە­زىنىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر قارجى ينستيتۋتى.

بانك 2020 جىلدىڭ 2 قاراشاسىندا اتف بانكتىڭ 99،77 پايىز اكتسياسىن ساتىپ الۋ تۋرالى الدىن الا كەلىسىم جاساسىپ، 30 جەلتوقساندا قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى بۇل پروتسەسكە رۇقسات بەرگەن ەدى. ءسويتىپ اتف بانك Jusan توبىنىڭ بولىگى اتاندى. وزى­نە اتف بانكتى قوسقاننان كەيىن Jusan Bank اكتيۆ جانە كاپيتال كولەمى بويىنشا قازاقستانداعى ءىرى بانكتەردىڭ ۇشتىگىنە كىردى. «بىرىگۋ اياقتالعاننان كە­يىن بانك اكتيۆىنىڭ كولەمى 3 ترلن تەڭگەگە جۋىقتادى. بانكتىڭ بانكومات جەلىلەرىنىڭ سانى 1،1 مىڭ بىرلىكتەن اسادى جانە ەل بو­يىنشا 180 بولىمشەسى بار. Jusan Bank پەن اتف بانكتى بىرىكتىرۋ پروتسەسى جىل سوڭىنا دەيىن اياقتالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر»، دەيدى بانك.

شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ

ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ شوب-تى قولداۋى وتە نازىك ماسەلە بولىپ تۇر­عانى جاسىرىن ەمەس. الايدا بىزبەن سۇح­باتتاسقان ءتورت بىردەي قارجى ينستيتۋتى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى بەلسەندى نەسيەلەندىرگەنىن جانە بۇل شارۋانى ءالى دە جالعاستىرا بەرەتىندەرىن جەتكىزدى. ارينە، ءاربىرىنىڭ ۇسىنىپ وتىرعان قىزمەت كولەمى مەن ساپاسى ءار الۋان.

«قازىر ءبىزدىڭ بانكپەن قازاقستان بو­يىنشا 68 مىڭنان استام شوب كليەنتى جۇمىس ىستەيدى. كارتانى بەلسەندى پايدالانۋشىلار سانى 250 مىڭنان استى. Jusan ءموبيلدى قوسىمشاسىن 450 مىڭنان استام ادام پايدالانادى. بانك نەسيەلەۋدىڭ ىڭعايلى ساياساتىن جۇرگىزەدى جانە ءوز نەسيە پورتفەلىنىڭ ساپاسىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. Jusan Bank بارلىق پرۋدەنتسيالدى تالاپتاردى قاتاڭ ساقتاپ، ءوزىنىڭ تۇراقتىلىعىن جوعارى دەڭگەيدە قالىپتاستىرا الدى» دەيدى Jusan Bank. ەكىنشى دەڭگەيلى بانك شوب سەگمەنتىندەگى كليەنتتەر مەن جەكە كليەنتتەردى قولداۋدى 2021 جىلى دا جال­عاستىرماق. «بيزنەس-سەگمەنت ءۇشىن Jusan Business ءموبيلدى قوسىمشاسى بار. ونىڭ فۋنكتسيونالدىعى قازىرگى كەزدە بيزنەستى قارجىلىق باسقارۋداعى نەگىزگى مىندەتتەردى قامتيدى جانە بولا­شاقتا ۇنەمى جاڭا مۇمكىندىكتەرمەن تولىق­تىرىلاتىن بولادى»، دەيدى بانك وكىلى.

ءوز كەزەگىندە ۆتب بانك (قازاقستان) باسشىسى د.زابەللو كاسىپكەرلىكتى قول­داۋعا جانە دامىتۋعا باعىتتالعان 13 مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ قاتىسۋشىسى ەكەنىن جاريا ەتتى. «كارانتين شەكتەۋ­لەرىنەن زارداپ شەككەن جەكە تۇلعالار مەن بيزنەستى قولدايتىن بارلىق داعدارىسقا قارسى باعدارلامالارعا قاتىسۋعا شەشىم قابىلدادىق. بانك ءار كەز كليەنتپەن بايلانىسىپ، قيىن جاعدايدا ونى قولداۋعا دايىن. البەتتە، ولار دا ءوز بيزنەسىن ساقتاپ قالۋعا ۇمتىلىپ، بانكپەن ىنتىماقتاسۋعا دايىن بولسا. سونداي-اق نەسيە تاريحىن بۇزعىسى كەلمەيتىن جەكە تۇلعالاردى دا قولداۋعا دايىنبىز. ەگەر بانك پەن كليەنت سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستى ساقتاپ قالۋعا قاتار نيەت بىلدىرسە، وندا ءپوزيتيۆتى ناتيجەگە قول جەتكىزەتىنىمىز ءسوزسىز»، دەيدى باسقارما توراعاسى.

«سبەربانك» وكىلىنىڭ جاۋابىنشا، قازىر بانك قازاقستانداعى ەكىنشى دەڭ­گەيلى شەتەلدىك بانكتەر اراسىندا قارجى­لاندىرۋ كولەمى بويىنشا ءبىرىن­شى ورىندا. «قىزمەتتەردىڭ كەڭ سپەك­ترىن ۇسىنا وتىرىپ كورپوراتيۆتى كليەنت­تەرىمىز ءۇشىن بارىنشا پايدالى ءارى ىڭعايلى بولعىمىز كەلەدى. پان­دەميا كەزىندە 90 كۇنگە دەيىنگى نەسيەلەر بويىنشا مىندەتتەمەنى ورىنداۋعا قاتىستى ءبىرشاما كەيىنگە شەگەرۋ كومەگىن ۇسىندىق. شاعىن جانە ورتا بيزنەس كليەنت­تەرىنە ارناپ 1،8 مىڭنان استام قايتا قۇرى­لىمداۋ جاسالدى. بيزنەستى قول­داۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باع­دار­لامالار ارقىلى نەسيە جۇكتەمەسىن ازايتۋ ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن شارتتار ۇسى­نىلدى. كوپتەگەن كليەنتىمىزدىڭ داع­دارىستان سوڭ قايتا قالپىنا كەلىپ جاتقانى قۋانتادى» دەلىنگەن بانك جاۋابىندا.

ولاردىڭ ايتۋىنشا، بانك كورپوراتيۆتى نەسيەلەۋدى دامىتا وتىرىپ نەگىزىنەن ەكسپورتتىق جوبالار­عا كوڭىل بولمەك. سەبەبى قازاقستاندىق ونىم­دەر­دىڭ رەسەيگە ەكسپورتتالۋ مۇمكىندىگىنىڭ كەڭەيۋى بانك جۇمىسىن دا شيراتا تۇسەدى.

ونلاين قىزمەت جانە 2021-گە دايىندىق

پاندەميا قاۋپى ءالى سەيىلە قويعان جوق. وسى ورايدا بانكتەردىڭ الدا بولۋى مۇمكىن قاتاڭ كارانتين شەكتەۋلەرى مەن لوك­داۋندارعا دايىندىعى تۋرالى دا سۇرادىق.

«2020 جىلى كوكتەمدەگى قيىن جاعداي كەزىندە ءبىز بيىل دا بولۋى مۇمكىن قاتاڭ لوكداۋندارعا دايىندىق ستسەناريىن ازىرلەدىك. الايدا سولاي ەكەن دەپ ارقا­نى دا كەڭگە سالمايمىز. بىلتىرعى تاجى­ريبەنى ەسكەرە وتىرىپ كارانتين رە­جىمىندە جۇمىس ىستەۋگە دايىندالدىق. ەندى كليەنتتەرىمىزدىڭ الدا بولۋى مۇمكىن كارانتين مەن وقشاۋلانۋ پروتسەستەرىنە الاڭداۋدىڭ رەتى جوق. ويتكەنى ولار ءجيى تۇتىناتىن سەرۆيستەر مەن ونىمدەردى ونلاينعا اۋىستىردىق، سونىڭ ناتيجەسىندە ازاماتتار بانك بولىمشەلەرىنە كەلمەي-اق كەز كەلگەن قىزمەتىمىزدى ونلاين تۇردە جانە وتە قولايلى جاعدايدا پايدالانا الادى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتتىك. يننوۆاتسيا مەن تەحنولوگياعا ەرەك­شە كۇش سالۋىمىزدىڭ ناتيجەسىندە بارلىق تەحنيكالىق ماسەلەلەر جىلدام شەشىلدى. سول سەبەپتى ونلاين جۇمىس رە­جىمىنە كو­شۋىمىز قيىندىق تۋدىرعان جوق. قازىر قىز­مەتكەرلەرىمىزدىڭ كوبى كەڭسەدەن تىس جۇمىس ىستەيدى. ءبىز ولارعا دا كليەنتتەرىمىزگە قام­قورلىق جاساعانداي جاناشىرلىقپەن قا­رايمىز»، دەيدى «سبەربانك».

«بانك تسەنتركرەديت» ءوز قىزمەتتەرىن ونلاينعا اۋىستىرۋ بويىنشا بىرقاتار جاڭالىق ەنگىزدى. «ەلىمىزدە تج ەنگىزىلىپ، بانك بولىمشەلەرى 100 پايىز جابىلعان سوڭ مەملەكەتتىك جاردەماقى ەسەپتەلەتىن الەۋمەتتىك كارتالاردى ونلاين اشۋدى جەدەل ۇيىمداستىردىق. قازىر بانكتىڭ 90 پايىز قىزمەتىن قاشىقتان الۋعا بولادى. ونىڭ ىشىندە كارتا مەن دەپوزيتتى ونلاين اشۋ، اقشا اۋدارىمدارىن جاساۋ، سونىڭ ىشىندە Western Union اشۋ، ساتىپ الۋ مەن قىزمەتتەرگە اقى تولەۋ، ۆاليۋتانى كونۆەرتاتسيالاۋ جانە تاعى باسقا كوپتەگەن قىزمەت بار. كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءموبيلدى قوسىمشا نەمەسە ينتەرنەت-بانكينگ ارقىلى شوت اشۋدان باستاپ بارلىق قىزمەتتەر ونلاين رەجىمدە قولجەتىمدى. نەسيە بويىنشا شە­شىم قابىلداۋ دا كليەنتتىڭ قاتىسۋىن­سىز جانە نەسيە كوميتەتىن جيناماي-اق، كليەنتتىڭ سكورينگتىك كارتاسى نەگىزىندە قابىلدانادى. بۇل جەردە جىلدامدىق پەن ىڭعايلىلىقتى بىلاي قويعاندا، ونلاين قىزمەت الاياقتىقتىڭ دا جولىن كەسەدى» دەيدى بانك وكىلى.

ۆتب بانك تە وتكەن جىلدان اجەپ­تاۋىر تاجىريبە جيناعانىن، قازىر نارىق قا­­تىسۋشىلارى قاداعالاۋشىمەن بىر­گە سترەسس-ستسەناري ازىرلەپ، ەپيدەميا­لىق احۋالدىڭ ءارى قارايعى دامۋ نۇسقا­لارىنا دا­يىندالىپ جاتقانىن ايتادى.

Jusan Bank-تە كوروناۆيرۋسپەن ارپالىسا ءجۇرىپ قىزمەتتەردى قاشىقتان باسقارۋعا ىڭعايلى ەتكەندەر قاتارىندا. قازىر بۇل بانكتىڭ دە سەرۆيستەرى مەن ونىمدەرىن ونلاين فورماتتا تۇتىنۋعا بولادى. «Jusan ءموبيلدى قوسىمشاسىندا جەكە تۇلعالارعا تەك بانك ونىمدەرى عانا ەمەس، تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ كەڭ اۋقىمدى اسسورتيمەنتىن جانە ساقتان­دىرۋ، ينۆەستيتسيالاۋ قىزمەتىن ۇسىناتىن Jmart ماركەتپلەيسى قولجەتىمدى. ءوز كليەنت­تەرىنە ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن بانك كلاسسيكالىق قىزمەت كورسەتۋ اياسىنان شىعىپ، كليەنتتەرگە ارناپ سەرۆيستەردىڭ كولەمدى ەكوجۇيەسىن قۇرۋدا» دەيدى بانك.

سىرتقى كوزقاراس  

قارجىگەر راسۋل رىسمامبەتوۆ ەل­دەگى بانك سەكتورىنىڭ احۋالىنا باسقا قىرىنان قارايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءدال قازىر بانك سالاسى قيىن جاعدايدا.

«مەملەكەت نەسيە بەرۋ ارقىلى بانك­تەردى بەلسەندى تۇردە الماستىرىپ جاتىر. بۇل جاڭا پروتسەسس ەمەس، ەكونوميكالىق ادەبيەتتە جازىلعانداي – crowding out (ىعىستىرۋ) دەپ اتالادى. بۇل – ارزان مەم­لەكەتتىك اقشا مەن مەملەكەتتىك كا­پي­تا­ليزمنىڭ ەكىنشى جاعى. ەگەر مەملە­كەت ەكونوميكادان كەتپەيتىن بولسا، ون­دا بانكتەر قۇلدىراي بەرەدى. ويتكەنى ولار­دىڭ وزىندىك نارىعى بولمايدى. ال قيراعان نارىقتىڭ ۇستىنە شەتەلدىك بانك­تەر كەلەدى.

پاندەميا IT-يننوۆاتسياعا كوڭىل ءبولىپ، الدىن الا دايىن بولعان بانكتەرگە پايدالى بولدى. دەگەنمەن بۇل شارۋانى 2020 جىلدىڭ سوڭىندا باستاعان قارجى ينستيتۋتتارى دا ءوز نارىقتارىن كەڭەيتىپ ۇلگەردى. سەبەبى وتە قاراپايىم – ادامدار قولما-قول اقشا ۇستاۋدان باس تارتىپ، ەلەكتروندى جۇيە ناعىز كۇرەس جاعدايىندا تەستىلەۋدەن ءوتتى. ءسوزسىز، قازىر كوپتەگەن بانكتە ونلاين پروتسەسس جاقسى دامىعان» دەيدى ساراپشى.

بىزگە پىكىر بىلدىرگەن بانكتەردىڭ بار­لىعى دەرلىك NPL دەڭگەيىنىڭ قالىپتى ءھام قاۋىپسىز دەڭگەيدە ەكەنىن ايتادى. الايدا كوپتەگەن زاڭدى تۇلعا مەن جەكە تۇلعانىڭ پاندەميا كەزىندە نەسيە تولەمدەرىن جاپپاي كەيىنگە شەگەرگەنىن ەسكەرسەك، قارىز پورتفەلىنىڭ شىنايى كارتيناسى باسقاشا بولىپ شىعۋى دا مۇمكىن عوي. ساراپشى دا قازىرگى NPL دەرەگىن ادەكۆاتتى دەپ قاراستىرۋ قيىن دەيدى.

«بۇرىن ءبىزدىڭ بانكتەر پروبلەما­لىق نەسيەلەردى قايتا قارجىلاندىرىپ كەلدى جانە قايتا قارجىلاندىرىلعان نەسيەلەردى پروبلەمالىق نەسيە دەپ ەسەپ­تەمەدى. نەگىزى ەرەجە بويىنشا سولاي ەتۋى كەرەك ەدى. سوندىقتان پاندەميا­دان كەيىن بىرقاتار بانكتە پروبلەمالىق نەسيەلەر ەكى دۇركىن ءوسىم كورسەتسە تاڭعالۋعا بولمايدى. تولەنبەي تۇرعان نەسيە كورسەتكىشى وسە بەرسە، بانك ونىمەن كۇرەسە الماسا، وندا ءبىز نارىقتا وتىمدىلىك تاپشىلىعىن سەزىنەمىز. سول كەزدە مەملەكەت ولارعا تاعى دا كومەكتەسەدى، بالكىم سولاي ىستەۋ دۇرىس تا شىعار. ەگەر بانك راسىمەن پاندەميا كەسىرىنەن زارداپ شەككەنىن دالەلدەسە وندا وعان ءسوزسىز كومەك كەرەك. ءبىر جاعىنان بانكتەرگە قايتا-قايتا كومەكتەسە بەرۋ دە جاقسى ءۇردىس ەمەس»، دەيدى ر.رىسمامبەتوۆ.

بىرەر اي بۇرىن بانكتەردىڭ سەنىمدىلىگى تۋرالى حالىقارالىق رەيتينگ جاريالانىپ، وندا قازاقستان 141 ەلدىڭ ىشىنەن 121-ورىن العان ەدى. ءبىزدىڭ بانكتەردىڭ سەنىمدىلىگىنە 3،8 بالل (ەڭ جوعارى – 10 بالل) بەرىلگەن. EXANTE حالىقارالىق ينۆەستيتسيالىق كومپانياسىنىڭ ساراپشىسى اندرەي چەبوتاريوۆ: «وتاندىق بانك سەكتورىنىڭ تۇراقتىلىعىن جوعارى باعا­لايمىن، الايدا حالىقارالىق تالاپ بويىنشا نارىق ەركىن بولۋى ءتيىس. بىزدە بانك نارىعى تىم قاتتى قاداعالانادى. ءبارى قۇتقارىلادى. سوڭعى جىلداردا بىردە-ءبىر ءىرى بانك بانكروتقا ۇشىراعان جوق. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ قايتا-قايتا قولداۋ جاساۋىنان ساپانى باعالاۋدىڭ تومەنگى دەڭگەيىندە تۇرمىز. باتىس اناليتيكتەرى مەملەكەتتىڭ بانك سەكتو­رىن قولداۋىن ناشار ارەكەت دەپ باعالايدى. ماسەلەن، «وتباسى بانك» قازىر يپوتەكالىق نەسيەلەردىڭ 99 پايىزىن قاداعالاپ وتىر. ال بۇل بۇكىل الەمدەگى كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ باستى ونىمدەرىنىڭ ءبىرى. كوممەرتسيالىق بانكتەرىمىز بۇل ءونىمدى ۇسىنۋعا دايىن ەمەس. سوندىقتان مەملەكەت اقشاسى ەسەبىنەن تومەنگى ستاۆكامەن بەرىپ وتىر. بانكتەر جاعدايى قيىنداي باستاسا قارجىلىق قاداعالاۋشىعا بارادى. ولار بەرگەن وبليگاتسيالاردى ساتىپ الىپ، كۇنىن كورە بەرەدى. قىسقاسى، بانك سەكتورىنىڭ بىزدەگى احۋالى نارىق تۇرعىسىنان ءتيىمسىز، تۇتىنۋشىلار تۇرعىسىنان العاندا ءتيىمدى. ويتكەنى بانك نارىقتان شىعىپ قالسا دا سالىمشىلار قارجىسىنان ايىرىلمايدى. بىزدەگى سەنىمدىلىك كريتەريى مىناداي: مەملەكەت قانشالىقتى سەنىمدى بولسا، بانك سەكتورى دا سونشالىقتى سەنىمدى»، دەيدى.

ءساۋىردىڭ سوڭىندا Fitch Ratings حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىگى قازاقستانداعى بانك سەكتورى بويىنشا بولجامىن «نەگاتيۆتى» مارتەبەسىنەن «تۇراقتىعا» اۋىستىردى.

EMEA Fitch Ratings بانك سەكتورىنىڭ ديرەكتورى دميتري ۆاسيلەۆ Fitch Ratings ۆەبينارىندا 2020 جىلى وتاندىق بانكتەردىڭ تابىستىلىق دەڭگەيىن ساقتاپ قالىپ، تاۋەكەل قۇنىن نەبارى 0،5 پايىزعا وسىرگەنىن ايتتى.

– وتاندىق بانكتەردىڭ تابىستىلىعى سەكتوردىڭ مارتەبەسىن «تۇراقتى» ەتۋگە ۇلەسىن قوستى. پاندەمياعا قاراماستان، ءبىزدىڭ بانكتەر كوميسسيالىق جانە پايىزدىق تابىستىڭ جوعارى دەڭگەيىن ساقتاپ قالدى. تاۋەكەل قۇنى 2019 جىلعى 1،5 پايىزدان 2020 جىلى 2 پايىزعا ارتتى. تۇسكەن تابىس تاۋەكەل قۇنىن جابا الاتىندىقتان، بانكتەر پاندەمياعا دەيىنگى جىلداردىڭ دەڭگەيىندەي تازا تابىس كورسەتتى. ياعني پاندەميا بانكتەردىڭ تازا تابىسىنا ەش كەرى اسەرىن تيگىزگەن جوق. 2021 جىلى دا پاندەميانىڭ اكتيۆتەر ساپاسىنا قىسىم كورسەتۋى جالعاسادى. بىراق بانكتەردىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى تابىستىلىعى ونداي پروبلەمالاردىڭ ءوزىن «جۇتىپ قويۋى» مۇمكىن، – دەيدى ۆاسيلەۆ.

قىسقاسى، ءبىزدىڭ بانك سەكتورىندا تابىس تا بار، تۇيتكىل دە كوپ. 2020 جىل اينا ىسپەتتى بولدى. قارجى ينستيتۋت­تارى ءوز-وزدەرىمەن بەتپە-بەت كەلدى. كەم-كە­تىگىن كوردى. 2021 جىلدىڭ قانداي توسىن­سىيلارعا تولى بولارىن ۋاقىت كورسەتپەك.