ءاپ-ادەمى ءىستى اكىمقارالار قور قىلماسىن...

بۇل ەكى ماسەلەنىڭ دە ستراتەگيالىق ماڭىزى بار. وعان كەزەكتى ناۋقان رەتىندە قاراۋعا بولمايدى. جەرگىلىكتى بيلىك مۇنداي جۇمىستاردى جوعارىعا كوپىرگەن اقپار بەرۋ ءۇشىن ەمەس، مەملەكەتتىك مۇددە جانە اعايىنعا شىنايى جاناشىرلىق تۇرعىسىنان جاساۋعا ءتيىس»، دەپ جازىپ، ەلىمىزدەگى ىشكى-سىرتقى كوشى-قون ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋداردى.

بۇل ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان شەتەلدەردەن اتاجۇرتقا ورالعان قانداستاردى قابىلداۋ جانە جۇمىس كۇشى ارتىق وڭىرلەردىڭ تۇرعىندارىن جۇمىس كۇشى تاپشى وڭىرلەرگە ەرىكتى قونىس اۋدارۋ ءىسىنىڭ بارىسىن بۇگىنگى الماعايىپ زامان تالابى تۇرعىسىنان جان-جاقتى ءارى تەرەڭ تالداۋ ناتيجەسىندە جاسالعان سىندارلى دا وتە ماڭىزدى تۇجىرىم ەكەندىگى انىق. ويتكەنى وسى باعىتتا ەل تاۋەلسىزدىگى جىلدارىندا قىرۋار جۇمىس تىندىرىلعانىمەن، كورشىلەس رەسەيمەن جانە قىتايمەن شەكارالاس سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەردەگى دەموگرافيالىق احۋال ءالى دە ءماز ەمەس. اسىرەسە، سولتۇستىك قازاقستان جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا تۇرعىندار سانىنىڭ ازايۋ ءۇردىسى توقتاتىلماي، كوشىپ كەلۋشىلەردەن كوشىپ كەتۋشىلەر كوپ بولىپ وتىر.

مۇنىڭ سەبەبىنە ۇڭىلسەك، پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، جەرگىلىكتى بيلىك باسىنداعى شەنەۋنىكتەر شەكارالاس ايماقتارداعى تۇرعىندار سانىن كوبەيتۋدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىنا جەتە ءمان بەرمەي، بۇعان كەزەكتى ناۋقان رەتىندە قاراپ، قونىس اۋدارۋشىلار مەن قانداستاردى مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك قابىلداۋعا اسا قۇلشىنىس تانىتپايتىندىعى، ءتىپتى ولاردىڭ تاراپىنان كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا شىنايى جاناشىرلىق جەتىسپەي جاتاتىندىعى كوگە ۇرادى.

 ماسەلەن، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ 2021 جىلعى 13 اقپانداعى بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن بيىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتا بويىنشا نەبارى 1426 قانداس پەن 6039 قونىس اۋدارۋشىنى قابىلداۋ جوسپارلانعان ەكەن. ال وسى كۆوتا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن جانە قولدانىستاعى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ باسقا دا شارالارىن ۇسىنۋدى ەسكەرە وتىرىپ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ ۇسىنىستارى نەگىزىندە قالىپتاستىرىلاتىندىعىن ايتقان ءجون. وتكەن جىلى ەلىمىزگە شەتەلدەردەن 13 مىڭنان استام ەتنوستىق قازاق كوشىپ كەلىپ، قانداس مارتەبەسىن العان بولسا، ولاردىڭ 1378-ءى عانا وڭىرلىك قابىلداۋ كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەن. بۇل سونشا قانداسىمىز عانا جۇمىس كۇشى جەتىسپەيتىن وبلىستارعا اكىمدىكتەردىڭ شاقىرۋىمەن سول جاقتارعا قونىستانىپ، مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىمەن قامتىلدى، ال الىستان كەلگەن اعايىنداردىڭ 12 مىڭعا جۋىعى ونسىز دا حالىق تىعىز ورنالاسقان، جۇمىس كۇشى كوپ وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەرگە، سونداي-اق ءۇش مەگاپوليسكە ات باسىن تىرەدى دەگەن ءسوز.

وسىعان وراي، جۋىردا ماجىلىسمەندەر ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەرىندەگى دەموگرافيالىق احۋالعا الاڭداۋشىلىق بىلدىرە وتىرىپ، كوشى-قون سالاسىندا قالىپتاسقان پراكتيكانى ورىندى سىناپ، قانداستاردى قابىلداۋعا بولىنەتىن كۆوتانىڭ سانىن كوبەيتۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. وعان بەرىلگەن رەسمي جاۋاپتا: Nur Otan پارتياسىنىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى «وزگەرىستەر جولى: ءاربىر ازاماتقا لايىقتى ءومىر» سايلاۋالدى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جول كارتاسىنا سايكەس 2025 جىلعا دەيىن 80 مىڭ قانداستىڭ، ونىڭ ىشىندە 2021 جىلى 12 مىڭ قانداستىڭ قايتا ورالۋىنا جاردەمدەسۋ جوسپارلانۋدا. وسىعان بايلانىستى، شەتەلدەن كەلەتىن قانداستار سانىنىڭ ۇلعايۋىن ەسكەرە وتىرىپ (جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار وتىنىمدەرىنىڭ نەگىزىندە)، قانداستاردى قابىلداۋ كۆوتاسى قايتا قارالاتىن بولادى»، دەلىنىپتى. تەك قانداستاردى تۇراقتى جۇمىس ورىندارىمەن جانە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدى قيىنسىناتىن اكىمدەر بيىلعا بەرىپ قويعان وتىنىمدەرىن قايتا قاراپ جارىتا قويار ما ەكەن؟

باسقا ءوڭىردى ايتپاعاندا، دەموگرافيالىق جاعدايىنىڭ كۇردەلىلىگى ەسكەرىلىپ، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قارجىسى ەسەبىنەن قونىس اۋدارۋشىلاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا قاناتقاقتى جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ وزىندە كەيبىر جەرگىلىكتى باسشىلار كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا جاناشىرلىق كورسەتىپ جاتقانى شامالى. اتاپ ايتقاندا، اققايىڭ، ايىرتاۋ جانە قىزىلجار اۋداندارىنىڭ اكىمقارالارى قونىس اۋدارۋشىلار ءۇشىن سالىنعان تۇرعىن ۇيلەردى كورگەندە كوڭىل بۇزىلاتىن كەمشىلىكتەرىنە كوزدەرىن جۇمىپ قاراعاندىقتارى انىقتالدى. تەك ولار كوشى-قون سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا سابوتاج جاساعانمەن پارا-پار كوزبوياۋشىلىقتارى ءۇشىن «سوگىس»، «قىزمەتىنە تولىق ساي ەمەس» دەگەن، ادەتتە شەنەۋنىكتەر شىبىن شاققان قۇرلى كورمەيتىن تارتىپتىك جازالاردى ارقالاپ، وڭاي قۇتىلىپتى.

ال دەموگرافيالىق جاعدايى جاقسارتۋدى تىلەيتىن شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى گلۋبوكوە جانە ۇلان اۋداندارىندا جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەردىڭ ديرەكتورلارى قونىس اۋدارۋشىلاردى كوشىرىپ اكەلىپ، جۇمىسقا قابىلداعاندىقتارى جونىندە جالعان قۇجات تولتىرىپ، 20 ميلليون تەڭگەدەن استام بيۋدجەت قاراجاتىن جىمقىرعانىن اشكەرەلەپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. الاياقتىق جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلعان باسشىلار ۇسىنعان قاعازدا جازىلعاننىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزبەي، سونشاما قارجىنى بانك ارقىلى اۋدارا سالعان جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەردىڭ «سەنىمپازدىعىنا» قالاي يلانارسىڭ؟

 جالپى، وڭىرلەردەگى وسى تاقىلەتتى بىلىق-شىلىقتاردىڭ اشىلماعانى قانشا ەكەنىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن. بۇدان تۇيەر وي: ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قون سالاسىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى ارتىپ وتىرعان قازىرگى ۋاقىتتا ءبىر كەزدە ۇكىمەت جانىندا بولعان كوشى-قون جانە دەموگرافيا اگەنتتىگىن قايتادان قۇرۋ كەرەك سياقتى. سەبەبى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتى ءوزىنىڭ اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، «ەكى كەمەنىڭ قۇيرىعىن ۇستاعانداي» جاعدايدا بولعاندىقتان، كوشى-قون ماسەلەلەرىمەن ءاتۇستى اينالىسادى.

وسى ورايدا تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جايت: جاقىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى وڭتۇستىك كورەيادا زاڭسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەن 10 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەسىن كوتەردى. ونى شەشۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتى مەن كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىندا ەكىجاقتى كەلىسىم جاسالۋى قاجەت. كەزىندە كورەيا تاراپى اتالعان كەلىسىمدى جاساۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ جانىندا كوشى-قون ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن ارنايى ۋاكىلەتتى ورگان بولۋى جونىندە شارت قويعان بولاتىن. سول شارت ورىندالماعاندىقتان، ودان ءارى كەلىسسوز جۇرگىزۋدەن باس تارتقان. ال سول تالاپقا ۋاقتىلى قۇلاق اسىپ، كوشى-قون اگەنتتىكتەرىن قۇرىپ، ءتيىستى كەلىسىمگە قول قويعان كورشىلەس قىرعىزستان مەن وزبەكستاننىڭ كوپتەگەن ازاماتى قازىر «ازيا جولبارىسى» اتانعان وزىق ەلدە زاڭدى نەگىزدە جۇمىس ىستەپ ءجۇر. وسى تۇرعىدان العاندا دا ءبىزدىڭ ەلدە دە كوشى-قون جانە دەموگرافيا اگەنتتىگىن قۇرۋ قاجەتتىلىگى بار.

ء«اپ-ادەمى ءان ەدى، پۇشىق شىركىن قور قىلدى» دەيدى حالىق ماتەلى. سول سەكىلدى، ەلباسىمىز باستاعان، پرەزيدەنتىمىز قوستاعان ءاپ-ادەمى ءىستى وڭىرلەردەگى اكىمقارالار قور قىلماسا بولدى، ايتەۋىر...