وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن پەتروپاۆل قالاسىنداعى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ورىس دراما تەاترىنىڭ عيماراتىندا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ تاقىرىبىندا ءوڭىر اكتيۆىنىڭ جينالىسى وتكەنى جادىمدا.

مىنبەرگە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ شىققان جاسى ۇلكەن، تاجىريبەسى مول، بەدەلى زور شارۋاشىلىق باسشىسى: «قازىر اۋىلدا مەحانيزاتور تابۋ پروبلەماعا اينالدى. زەينەت دەمالىسىنا شىققانداردىڭ ورنىن باساتىن كادر ىزدەپ اۋرەمىز. جاستار تراكتورعا جولاعىلارى كەلمەيدى. كوپشىلىگى وڭاي جۇمىس ىزدەپ، قالاعا قاشىپ جاتىر. اۋىلدا قالعاندارى سەلەڭدەپ بوس جۇرەدى. اتا-انالارىنىڭ زەينەتاقىسىنا تاماق اسىرايدى. بۇل قالپىمىزبەن اۋىل شارۋاشىلىعىن قالاي كوتەرەمىز؟ ۇكىمەت وسىنى نەگە ويلامايدى؟!» دەپ، قارا اسپاندى ءتوندىردى. وسى سارىنداعى اڭگىمەنى تاعى بىرنەشە «شتاتتاعى شەشەن» جالعاستىرىپ، «بالەنشەكەڭ دۇرىس ايتادى، اۋىلداعى جاستاردىڭ جۇمىس ىستەگىلەرى كەلمەيدى» دەپ جارىسا «جىلاپ» جاتتى. سودان سوڭ ءسوز كەزەگى تايىنشا اۋدانىنداعى كەيىنگى كەزدە جاقسى جەتىستىكتەرىمەن اتى شىعا باستاعان «ستەم» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى سەرگەي زۆولسكيگە ءتيدى.
«مەن جاستار جۇمىس ىستەگىلەرى كەلمەيدى دەگەن پىكىر ايتقان ارىپتەستەرىممەن كەلىسە المايمىن. سىزدەر ءوز شارۋاشىلىقتارىڭىزداعى مەحانيزاتورلارعا قانشا جالاقى تولەيتىندەرىڭىزدى نەگە ايتپايسىزدار؟ ارينە، ۋاقتىلى جەر جىرتۋ، تۇقىم سەبۋ، ەگىندى ارامشوپتەرگە قارسى وڭدەۋ، استىقتى جاۋىن-شاشىنعا ۇرىندىرماي جيناپ الۋ ءۇشىن جانتالاساتىن كۇردەلى جۇمىستى 30-45 مىڭ تەڭگەگە (ول كەزدە 200-300 اقش دوللارى – ك.م.) كىم ىستەگىسى كەلەدى؟! ال قازىرگىدەن بەس-التى ەسە كوپ جالاقى تولەسەڭىزدەر، ديقان بولامىن دەيتىن جاس جىگىتتەر تابىلاتىندىعىنا كەپىلدىك بەرەمىن. مىسالى، ءبىز ءوز شارۋاشىلىعىمىزدا ماسەلەنى وسىلاي شەشتىك. سوندىقتان بىزدە ەشقانداي كادر تاپشىلىعى جوق. جاستارىمىزدىڭ كوبى ەشقايدا كەتپەي، تۋىپ-وسكەن اۋىلدارىندا قالىپ، جەرمەن جۇمىس ىستەپ، تابىس تاۋىپ، وتباسى قۇرىپ، باقۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر»، دەدى سەرگەي اداموۆيچ.
كەيىن كەزدەسىپ، سول جيىندى ەسكە تۇسىرگەنىمىزدە ول: «بۇل اڭگىمەنىڭ ءسىز بىلمەيتىن جالعاسى بار، – دەپ كۇلدى. – جينالىس اياقتالعان سوڭ «جاستار جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى» دەپ كەيىنگى ۇرپاققا كىنا تاققان قادىرمەندى اعامىز مەنى ءوزى ىزدەپ كەلىپ، كوزىن ەجىرەيتىپ: «بالاقاي، سەن ەندىگارى مەنىڭ ءسوزىمدى بەكەرگە شىعارۋشى بولما! سەن مەنىڭ قاسىمدا كىمسىڭ؟ ءتۇسىندىڭ بە؟» دەپ جەكىدى. مىنە، وسىلاي قوعامداعى «اۋا رايىن» جاسايتىن، ياعني تەرىس پىكىر تۋعىزاتىن «كوكەمىز» بار...».
ول «كوكەنى» مەن جاقسى ءبىلۋشى ەدىم. كەيىنگى كەزدە كەۋدەسىنە «نان ءپىسىپ»: «مەن – بۇگىنگى پومەششيكپىن» دەپ، ماقتانۋدى ۇناتاتىندىعىن بايقاعانمىن...
ارادا قىرۋار ۋاقىت ءوتىپ، ءساتى تۇسكەندە وبلىس اكىمى قۇمار اقساقالوۆقا «اۋىلدىق جەرلەردە جالاقى نەگە تومەن؟ جاستاردىڭ اۋىلدا تۇراقتاماۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى ەمەس پە؟» دەگەن ساۋال قويدىق. ول: «جالعىز ءبىزدىڭ وڭىردە عانا ەمەس، رەسپۋبليكا بويىنشا دا اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ورتاشا جالاقى دەڭگەيى تومەن بولىپ تۇر عوي. مۇنىڭ سەبەبى – ءبىزدىڭ، ياعني بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ قولىندا اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارىنداعى جالاقىنى كوتەرۋگە ىقپال ەتەتىن زاڭدى تەتىك جوق. قولىمىزدان كەلەتىنى – شارۋاشىلىق باسشىلارىن جيناپ الىپ، وسى جونىندە ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋ عانا. مەنىڭشە، قولدانىستاعى زاڭناماعا تۇزەتۋ ەنگىزىپ، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن كوبەيتۋ قاجەت. ايتپەسە، مەملەكەتتەن ونداعان ميلليونداعان تەڭگە سۋبسيديا الىپ وتىرعان كەيبىر ءىرى شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ وزدەرى دە جۇمىسكەرلەرگە 28 مىڭ تەڭگەدەن كەم ەمەس جالاقى تولەسەك بولدى دەگەن پىكىردى ۇستانادى. ارينە، سالىقتى كوپ تولەمەۋ ءۇشىن بۋحگالتەريا ارقىلى وسىنداي ماردىمسىز جالاقى مولشەرىن عانا كورسەتىپ، جۇمىسكەرلەرىنە قوسىمشا جالاقىنى كونۆەرتكە سالىپ بەرەتىن قۋلار دا تابىلادى. قالاي دەگەنمەن دە، ەلدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن قايتا قاراماي بولمايدى»، دەگەن ەدى.
ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى 2019 جىلدان باستاپ 1،5 ەسە ۇلعايتىلىپ، 42 500 تەڭگە بولىپ بەلگىلەندى. سونىڭ ناتيجەسىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ورتاشا جالاقى دەڭگەيى دە ءبىرشاما ءوستى. الايدا ەلدەگى ينفلياتسيا توقتاماي، تاۋار باعاسى دا ۇدايى ءوسىپ وتىرعان قازىرگى كەزدە بۇل سومانىڭ دا قۇنى كەمىگەندىگى، ياعني جەتكىلىكسىز ەكەندىگى انىق. سول سەبەپتى جۋىردا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتى ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، وندا بىلتىر ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرىنىڭ ىشىندە بەلارۋستە – 6،7 پايىزعا، رەسەيدە 5،5 پايىزعا وسكەندىگىن اتاپ كورسەتكەن. ۇكىمەتتىڭ دەپۋتاتتارعا بەرگەن رەسمي جاۋابىندا جالاقىنىڭ تومەنگى مولشەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ارنايى جول كارتاسى ازىرلەنەتىندىگى، بۇل ماسەلە ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعدايعا جانە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ ناقتى مۇمكىندىكتەرىنە قاراي قارالاتىندىعى ايتىلعان.
دەگەنمەن، وتكەن جىلى ەلىمىزدەگى ورتاشا ايلىق جالاقى دەڭگەيى جەلتوقسان ايىندا 233 مىڭ تەڭگەدەن اسقانىن، ال اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا 147 مىڭ تەڭگەگە ارەڭ جەتكەندىگىن ەسكەرسەك، وسى كوكەيكەستى ماسەلە توڭىرەگىندە مىقتاپ ويلانۋ كەرەك سياقتى. ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەل قازىناسىنىڭ مولايۋىن كۇتىپ، قول قۋسىرىپ وتىرا بەرسەك، اۋىل ەڭبەككەرلەرىنىڭ ءال-اۋقاتى جاقىن ارادا جاقسارا قويۋى ەكىتالاي. سوندىقتان دا حالىقتى اسىراۋشى سالادا قالىپتاسقان كەمشىن جاعدايدى جان-جاقتى زەرتتەپ، ونى جاقسارتۋدىڭ سونى تاسىلدەرى مەن ۇتىمدى جولدارىن ويلاستىرعان ابزال.
ويتكەنى، قازىر اۋىلدارداعى ءارتۇرلى مەنشىك نىسانىنداعى شارۋاشىلىقتاردىڭ باسشىلارىنىڭ ىشىندە وزدەرىن «بۇگىنگى پومەششيكتەرمىز» دەپ سانايتىندار از ەمەس. وندايلار «مەن – بايمىن، مەن – قۇدايمىن» دەگەندەي سىڭاي تانىتىپ، مەيماناسى تاسىپ، جۇرتقا مۇرنىن شۇيىرە قارايتىن، ءتىپتى بيۋدجەتىندەگى قارجىسى شامالى بولعاندىقتان، ءىرىلى-ۇساقتى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرگە جالىنىپ-جالپايىپ جۇرەتىن اۋىل اكىمى تۇگىل، قولدارىندا قىرۋار بيلىك بار اۋدان مەن وبلىس اكىمدەرىنىڭ سوزدەرىنە دە ونشا قۇلاق اسا قويمايتىن جاعدايعا جەتكەن. «بۇگىنگى پومەششيكتەر» وندىرىلگەن ءونىمدى ساتۋدان تۇسكەن تابىستىڭ قانشا ەكەندىگىن سەرىكتەستىككە م ۇلىكتىك پايلارى مەن جەر ۇلەستەرىن بەرگەن تۇرعىندارعا جانە شارۋاشىلىقتىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جۇمىسكەرلەرگە جاريالاپ، ءادىل بولىسكە سالۋدى ۇمىتقالى قاشان؟! ەسەسىنە وزدەرى «ارىستاننىڭ ۇلەسىن» الىپ، تالايى دوللارلىق ميلليونەرگە اينالعان. وندايلار كۇزدە اۋىلداعى ءار وتباسىعا ءبىر-ەكى قاپ ۇن نەمەسە مال جەمدەيتىن شامالى استىق بەرىپ، «جارىلقاعان» كەيىپ تانىتادى. جىل قورىتىندىسى بويىنشا جۇمىسكەرلەرگە – سىياقى، پاي مەن جەر ۇلەسى يەلەرىنە ديۆيدەند تولەيتىن شارۋاشىلىق باسشىلارى نەكەن-ساياق.
وسى ورايدا ەلىمىزدەگى دەموكراتيالاندىرۋ پروتسەسى بيلىككە عانا ەمەس، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارىنا دا قاتىستى بولۋعا تيىستىلىگىن ەستەن شىعارىپ العان سياقتىمىز. اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردەگى اكتسيونەرلىك قوعامدار مەن ءارتۇرلى سەرىكتەستىكتەردىڭ جارعىلارىندا جازىلعان تالاپتاردىڭ، جۇمىسكەرلەرمەن جاسالعان شارتتاردىڭ، ەڭبەك ۇجىمدارىمەن جانە كاسىپوداق ۇيىمدارىمەن جاسالعان كەلىسىمدەردىڭ ورىندالۋىنا جۇيەلى باقىلاۋ جاساپ وتىرعان كىم بار؟ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ادىلەتتى قوعام قۇرۋ ماقساتىن العا قويىپ وتىرعان قازىرگى ۋاقىتتا پارلامەنت دەپۋتاتتارى مەن ۇكىمەت مۇشەلەرى التىن بەسىك – اۋىلداعى وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەرگە جەتە نازار اۋدارىپ، وڭىرلەردەگى اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارىنىڭ قولىندا باردا قونىشىنان باسىپ جۇرگەن باسشىلارىنىڭ جۇگەنسىزدىكتەرىن تىيۋ، اۋىل ەڭبەككەرلەرىنە – لايىقتى جالاقى، تۇرعىندارعا جەر ۇلەستەرى مەن م ۇلىكتىك پايلارىنا سايكەس ءادىل ديۆيدەند تولەۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان پارمەندى شارالار مەن زاڭنامالىق وزگەرىستەردى قاراستىرعانى ءجون ەمەس پە؟
جالپى، بىزدەگى كوپتەگەن كاسىپكەردىڭ، سونىڭ ىشىندە «بۇگىنگى پومەششيكتەردىڭ» دە جۇمىسكەرلەرگە ماردىمدى جالاقى تولەمەيتىندىگىنىڭ ءبىر سەبەبى – ولاردىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى قازاقستاننان الدەقايدا تومەن ەلدەردەن جىل سايىن كۇنكورىس كوزىن ىزدەپ كەلەتىن ونداعان مىڭ، ال تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى جۇزدەگەن مىڭ ەڭبەك ميگرانتتارىن ارزانعا جالدايتىندىعىندا. ءوز ەلىندە ايىنا ءارى سالعاندا 100 اقش دوللارىنا تەڭ سوماداعى جالاقىنى ارەڭ تاباتىن ولار ءۇشىن ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر ۇسىناتىن 200-250 دوللار مولشەرىندەگى تابىس – ايتارلىقتاي ناپاقا. دەمەك، ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋدى ويلاساق، شەتەلدەردەن اعىلىپ كەلىپ جاتقان ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ سانىن بارىنشا شەكتەۋدى جانە جۇمىسسىز جۇرگەن ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىن، اسىرەسە، جاستارىمىزدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋدىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن ويلاستىراتىن كەز جەتكەن سياقتى. ويتكەنى، قازىر ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدار سانى 450 مىڭنان اسىپ وتىر.
راس، جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر ۇسىناتىن جالاقىنى ازسىناتىندىعى بەلگىلى. بىراق ولاردى سول ءۇشىن «جاستار جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى» دەپ سوگۋگە بولا ما؟ ويتكەنى، بۇگىندە ءبىر عانا وڭتۇستىك كورەيادا 10 مىڭنان استام قازاقستاندىق جاس جىگىتتەر مەن قىز-كەلىنشەكتەر زاڭسىز جولمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەندىگى بەلگىلى. ولار «ازيا جولبارىسى» اتانعان، ەكونوميكاسى جوعارى دامىعان ەلدە جەرگىلىكتى تۇرعىندار ىستەگىسى كەلمەيتىن ەڭ قيىن قارا جۇمىستارعا جالدانىپ، اي سايىن ورتا ەسەپپەن 2 مىڭ دوللارداي جالاقى الادى. ارالارىندا تاۋلىگىنە 8 ساعات ەمەس، 12 ساعات جۇمىس ىستەپ، قوسىمشا 1 مىڭ دوللار تابىس تابۋدى ۇيعارعان جانكەشتىلەر دە بار كورىنەدى. مىنە، وسىلايشا ءوز جاعدايىن عانا ەمەس، ەلدە قالدىرىپ كەتكەن وتباسىسىنىڭ قامىن دا ويلاپ جۇرگەن جاستارىمىزدى جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىن جالقاۋ، ارامتاماق دەپ كىنالاۋعا بولادى ما؟!
قارىمتا كەزدەسۋدە قاۋقار كورسەتە الار ما ەكەن؟
سپورت • كەشە
جۇرت كوڭىلىن اۋلاعان مەكتەپ جارمەڭكەسى
قوعام • كەشە
الەم • كەشە
ەلەكتروندى شىلىمعا شىرمالعاندار
قوعام • كەشە
الەم • كەشە
رۋحانيات • كەشە
تۇركيا-رەسەي: گاز ماسەلەسىندە كەلىسىمگە كەلدى
الەم • كەشە
قوعام • كەشە
رۋحانيات • كەشە
رۋحانيات • كەشە
رۋحانيات • كەشە
سپورت • كەشە
قوعام • كەشە
رۋحانيات • كەشە
قازاقستان • كەشە
قازاقستان • كەشە
«استانا وپەرا»: تاڭعالدىراتىن دۇكەندەر اشادى
ەلوردا • كەشە
تانىم • كەشە
بىرنەشە وڭىردە اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
قازاقستان • كەشە
وسكەمەن تۇرعىنىنان ەسىرتكى تاركىلەندى
وقيعا • كەشە
ريناتا سۇلتانوۆا تۇركيادا تاعى ءبىر التىن يەلەندى
سپورت • كەشە
يزرايل ارمياسى گازانى اتقىلاپ جاتىر
الەم • كەشە
اقتاۋلىق بالا جاعالاۋداعى شۇڭقىرعا قۇلاپ كەتتى
وقيعا • كەشە
قازاقستاندىق كاسىپقوي بوكسشىلاردىڭ رەيتينگىسى جاڭاردى
كاسىپقوي بوكس • كەشە
جالعان قۇجاتپەن قوعامدىق كولىكتى باسقارعان جۇرگىزۋشى ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
شىمكەنتتە 9 جاستاعى بالا توققا ءتۇسىپ قالدى
وقيعا • كەشە
كۋبانىڭ مۇناي ساقتاۋ قويماسىندا جويقىن جارىلىس بولدى
وقيعا • كەشە
ەلوردادا بەس اۆتوبۋستىڭ باعىتى وزگەردى
ەلوردا • كەشە
ىستىقكولدە جوعالىپ كەتكەن سپورتشى تابىلدى
وقيعا • كەشە
7 تامىزعا ارنالعان ۆاليۋتا باعامى
قارجى • كەشە
2652 ادام كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنان جازىلىپ شىقتى
مەديتسينا • كەشە
كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان 9 پاتسيەنتتىڭ جاعدايى ناشار
كوروناۆيرۋس • كەشە
پاۆلوداردا ساموكات تەپكەن بالانى كولىك قاعىپ كەتتى
وقيعا • كەشە
ورالدا ستاديوننان ادامنىڭ دەنەسى تابىلدى
وقيعا • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار