تەرىسكەيدىڭ سامالى

مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ارمان دەگەن ار­عىماق جەتەلەپ وتىرىپ جۋرناليستيكا فا­­كۋل­تەتىنىڭ ەسىگىن اشقىزدى دا. الايدا شەكتى مەجەگە ءبىر-ەكى باللدىڭ جەتپەي قالۋى سەبەپتى باعىتىن كەزدەيسوق ونەر سالاسىنا بۇرادى. ءسويتىپ جۋرناليستيكاعا ەمەس، پەترو­پاۆل قالاسىنداعى ونەر كوللەدجىنە وقۋعا تۇسەدى.

– مەندە اكتريسا بولۋ تۋرالى وي مۇلدەم بولعان جوق. ەس بىلگەلى جۋرناليست بولۋدى ارماندادىم. اجەم كەزىندە ءاندى وتە جاقسى ايتقان ەكەن. اكەم دە دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايدى. بىراق ول كىسىنىڭ كاسىبي ءبىلىمى بولماي، دومبىرانى ءوز بەتىمەن ۇيرەنگەن. ءوزى وقي الماعان سوڭ اكەمنىڭ ارمانى بولعان شىعار، بالالارىنىڭ ونەر سالاسىنا بارۋىنا قارسى بولمادى. كەرىسىنشە ۇنەمى قولداپ، قولپاشتاپ وتىردى. ماسەلەن، تۋعان اپكەم سىرنايشى. ال مەن جۋرناليست بولامىن دەگەنىمدە، ۇيدە ەشكىم قارسىلىق بىلدىرگەن جوق. بىراق اكەم ونەر كوللەدجىندە اكتەر ماماندىعى بويىنشا وقىتاتىن كۋرس اشىلعالى جاتقانىن ايتىپ، سوندا باعىمدى سىناپ كورۋىمدى ۇسىندى. مەن ءاۋ باستا، شىنىمدى ايتايىن، ءوزىمدى اكتريسا رەتىندە ءتىپتى دە كورە العان جوقپىن. اكتريسالاردىڭ بويى ۇزىن، تال بويىندا ءبىر ءمىنى بولمايتىنداي كورىنەتىن. ايتسە دە، جۋرناليستيكاعا وقۋعا تۇسە الماعان سوڭ، اكەمنىڭ تىلەگىن جەرگە تاس­تاعىم كەلمەي، اكتەر ماماندىعىنا وقۋ­عا قۇجات تاپسىردىم. سوندا ءجۇرىپ كاستينگكە قاتى­سىپ، رەجيسسەر سەرگەي دۆورتسەۆويدىڭ «قىز­عالداق» («تيۋلپان») فيلمىنە تۇسۋگە شاقىرۋ الدىم. بۇل – مەنىڭ كينو الەمىندەگى دەبيۋتىم بولدى. سەرگەيمەن دە العاشقى تانىستىعىم وسى فيلمنەن باستالدى، – دەيدى  سامال ەسلياموۆا.   

ءيا، «قىزعالداق» فيلمىنەن باستال­عان شى­عارماشىلىق تاندەم رەجيسسەر مەن اكتريسانى جانە ءبىر جاڭا كارتينانىڭ ءتۇسىرىلىم الاڭىندا قايتا قاۋىشتىردى. ول – قازاقتىڭ قارلىعاشتاي قاراگوز قى­زىن ايگىلى كانن كينوفەستيۆالىنىڭ تورىنە الىپ شىعىپ، اتاعىن جەر جۇزىنە جايىپ،  ءبىر-اق ساتتە جۇلدىز اتاندىرعان «ايكا» ءفيلمى بولاتىن. قوس فيلمدە دە تۇر­مىس­قا شىقپاعان بويجەتكەندى انا رولىنە بەكىت­كەن رەجيسسەردىڭ سامالعا دەگەن سەنى­مىن نىعايتقان كۇش ءتىپتى دە  اكتريسانىڭ ءومىر­بايانى ەمەس، ونەر يەسىنىڭ بويىنداعى وزگە­لەردە كوپ كەزدەسە بەرمەيتىن بىرەگەي قاسيەتتەرى ەكەن.

– اكتەرگە تۋا ءبىتتى تالانتتان بولەك، مى­نەز دە قاجەت. سامالدىڭ بويىندا قولعا العان ءىسىن سوڭىنا جەتكىزبەي تىنبايتىن قاي­سار دا وجەت مىنەز بار. سىرتتاي وتە نازىك كو­رىنگەنىمەن، ىشكى قۋاتى مىقتى. سامال جارق-جۇرقتى باستى پلانعا شىعارعان يلليۋستراتور ەمەس، شىن مانىندەگى سەزىمنىڭ اكتريساسى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىز جاقسى تۇسىنىستىك. ءفيلمنىڭ ءتۇسىرىلىم جۇمىسى ۇزاق ءارى قيىن  جولدان ءوتتى. تابيعاتتىڭ ءار قۇبىلىسىنا ساي ەپيزودتارىمىزدىڭ كوركەمدىگى مەن شىنايى شىعۋىنا ءمان بەرە وتىرىپ، جۇمىس ىستەدىك. ارينە بۇل جەردە ەڭ كوپ سالماق باس­تى رولدەگى اكتريسا سامالعا ءتۇستى. قار ارالاس جاڭبىردا، بوراندا ءتۇسىرىلىم جاسادىق. توڭۋ، اياقتان سۋ ءوتۋ سەكىلدى قيىندىقتارعا ءتوزۋ عانا ەمەس، اكتەرلىك ويىندى دا ءوز دەڭگەيىندە الىپ شىعۋ كەرەك بولدى. ونىڭ ۇستىنە ءفيلمنىڭ جانرى دا اۋىر. وسى قيىندىقتاردىڭ بار­لىعىن ەڭسەرۋ جولىندا سامال ايانباي تەر توكتى. ءتىپتى قىرعىز ءتىلىن، ءومىر ءسۇرۋ سال­تى­­ مەن جالپى ۇلتتىڭ مەنتاليتەتىن زەرتتەۋ ماق­­سا­تىندا بىرنەشە اي قىرعىزستانعا بارىپ ءومىر ءسۇرىپ كوردى. مۇنىڭ بارلىعى ۇل­­كەن ەڭبەك، – دەيدى فيلمگە اكتەر تاڭداۋ پرو­­تسەسىنەن سىر شەرتكەن رەجيسسەر سەرگەي دۆورتسەۆوي.

ءيا، فرانتسيانىڭ ايگىلى كانن كينوفەس­تي­ۆالى ساراپتاۋ القاسىنىڭ نازارىن بىردەن وزىنە بۇرعىزعان سيقىر –  باستى رولدەگى اكتريسانىڭ ەكراننان جارق ەتكەن وتتى جانارى ەدى. فيلم اتاۋىمەن اتتاس كەيىپكەردىڭ قيىن دا قايشىلىقتى تاعدىرىن كەمەلىنە كەلتىرە كەيىپتەپ، جاھان نازارىن جاۋلاعان قازاق قىزى سامال ەسلياموۆانىڭ ونەردەگى باعىن اشقان بۇل ءفيلمدى كورەرمەنى دە زور ىقىلاسپەن قابىلدادى. ويتكەنى فيلمدە ونەرمەن ەگىز ورىلگەن ناعىز ءومىر بار ەدى.

– «ايكا» ءفيلمىنىڭ تۇسىرىلىمىنە كىرىس­كەننەن-اق بارلىعىمىز تۋىن­دىنىڭ ساپاسىنا جۇمىس ىستەدىك. ويتكەنى رەجيسسەر ءۇشىن دە،  مەن ءۇشىن دە، باسقا ارىپ­تەستەرىم ءۇشىن دە تۋىندىنىڭ كوركەمدىك ساپاسى باس­تى ورىندا تۇردى. سوندىقتان بولسا كەرەك، فيلم جۇمىسى بىرنەشە جىلعا سوزىلىپ،  التى قىس قاتارىنان ۇزدىكسىز ءتۇسىرىلدى. كوڭىل كۇيدى، ىشكى قاسىرەتتى كورسەتۋدە بارىن­شا شىنايىلىققا ۇمتىلۋعا تىرىستىق. رەجيسسەر ءفيلمنىڭ ءار دەتالىن ءجىتى ويلاس­تىر­دى. ۇيقى، كۇلكىنى ۇمىتتىق.  جەتى جىل­­­عا جۋىق جانىمىز دا، ويىمىز دا وسى فيلم­دە بولدى. سوندىقتان بولسا كەرەك، دو­داعا تۇسكەننەن-اق مەن ءفيلمنىڭ ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىنەتىنىنە سەندىم. بىراق ونىڭ ىشىندە ءوزىم دارالانىپ شىعامىن دەگەن وي بولعان ەمەس. ويتكەنى كانن فەستيۆالىندە فيلم­دەر تەك ءبىر اتالىم بويىنشا عانا ماراپاتتالادى. ساحنادان مەنى فەستيۆالدىڭ ۇزدىك اكتريساسى دەپ حابارلاعاندا جىلاپ جىبەردىم. ول ەڭ اۋەلى قۋانىشتىڭ كوز جاسى بولسا دا، ەكىنشىدەن، «جۇلدەنى جالعىز  مەن ەمەس، تۇتاس فيلم الۋ كەرەك ەدى عوي» دەگەن ىشكى وكىنىشتىڭ دە كوز جاسى بولاتىن. بىراق ساراپشىلار سولاي شەشكەن ەكەن. قا­لاي دەسەك تە مەن رەجيسسەرگە وسىنداي كەسەك تە كۇردەلى بەينەنى كينو سالاسىنداعى تاجى­ريبەمنىڭ ازدىعىنا قاراماي سەنىپ تاپسىر­عانى ءۇشىن شەكسىز ريزاشىلىعىمدى بىل­دىر­گىم كەلەدى. بۇل – ۇجىمدىق  جەڭىس، – دەيدى سامال تولقىنىستى دا تاريحي ءساتتى كوز الدى­نان وتكىزىپ.

ول راس، ونەردىڭ  مۇمكىندىگى شەكسىز عوي. كەيدە كوركەمدىگىمەن، ەندى بىردە شىنايى­لىعىمەن باۋرايدى. ال «ايكادا» كينو ءتىلىنىڭ وسى ەكى ءتاسىلى قاتار سويلەيدى. رەجيس­سەر مەن اكتريسانىڭ تەرەڭنەن ۇعىسقان تان­دەمى بىردەن مەنمۇندالايدى. كينو ستسە­ناريى دە باستى رولدەگى اكتريسانىڭ بار تالانتىن اشۋعا باعىتتالىپ جازىلعانداي. سامال كەيىپكەرىنە، كەيىپكەر سامالعا  اينالىپ كەتكەن. اراسىن ءبولىپ، شەكاراسىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلى ابايشا ايتساق، اينالاسى تەپ-تەگىس جۇمىر كەلىپتى. سىرتتاي زەردەلەسەڭ دە، اڭگىمەگە تارتا كەتسەڭ دە قازاقى بيازىلىعىنان ءبىر تانبايتىن نازىك بويجەتكەن ىشكى پسيحولوگيالىق تەكەتىرەستە ادام تانىماستاي وزگەرىپ شىعا كەلەدى. بۇل، اسىرەسە كينو اكتريساسى ءۇشىن تاپتىرماس قاسيەت. سامالدىڭ فيلمدەگى ىزدەنىسى – وسىنىڭ دالەلى.  ەكراننان جارق ەتكەن تازالىق پەن مۇڭ قاتار قونعان وتتى جانار كوك پەن جەردىڭ ءبىر-بىرىنە قابىسپاس كەڭىستىگىن ءبىرتۇتاس الەمگە اينالدىرىپ جىبەرگەندەي. ونەر دەگەن وسى بولسا كەرەك.

– جالپى، مەنىڭ كينو سالاسىنداعى ءومىر­بايانىم اسا باي ەمەس. قورجىنىمدا ساناۋلى عانا فيلم بار. بىراق وعان وكىنبەيمىن. ويت­كەنى مەن ءۇشىن قاي كەزدە دە سان ەمەس، ساپا ءبى­رىنشى ورىندا تۇرادى. ماعىناسىز كوپ فيلمگە تۇسكەنشە، ءوزىمدى ەل ەسىندە قالاتىن جالعىز تۋىندىمەن تانىتقىم كەلدى. شۇكىر، «ايكا» ماعان سول مۇمكىندىكتى بەردى. «ايكا» جارىققا شىعىپ، ۇزدىك اتانعاننان كەيىن وتاندىق رەجيسسەرلەر تاراپىنان كوپتەگەن ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتىر. ولارعا ستسەناريدى وقىپ، سارالاپ العاننان كەيىن، تاڭداپ-تالعاپ تۇسكىم كەلەدى. مەن ءۇشىن مەزەتتىك اتاق ماڭىزدى ەمەس. ال قارجىلىق جاعىنان كەلسەك، ارينە اقشا بارىمىزگە دە كەرەك قوي. بىراق مەن ونەرگە اقشا ءۇشىن كەلگەن جوقپىن. مەنىڭ ماقساتىم باسقا – ەكران مەن ساحنادا ولمەس ونەر تۋدىرۋ، سول ارقىلى ءوزىمدى دالەلدەۋ، – دەپ الداعى جوسپارلارىمەن بولىسكەن سامال ءارى قاراي ءسوزىن جالعادى:  – قاراپ وتىرسام، كانن فەستيۆالىندە جۇلدەگەر اتانعان ەكى جىلدان بەرگى كەزەڭدە بار ۋاقىتىمدى نەگىزىنەن جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرۋگە ارناپپىن. ەندى وسىعان ءسال ءۇزىلىس جاساسام دەيمىن. تىلدەسكىسى كەلگەن كوپ ءجۋرناليستىڭ ۇسىنىسىنان باس تارتىپ تا ءجۇرمىن. ول ءتىپتى دە مەنسىنبەۋشىلىك ەمەس، دۇرىس تۇسىنسەڭىزدەر ەكەن. مەن ءدال قازىرگى ساتتە ۋاقىتىمنىڭ بارلىعىن شىعار­ما­شى­لىققا ارناپ، كورەرمەندەرىم سۇي­سىنە تاماشالايتىن ونەر تۋدىرعىم كەلەدى. سول ءۇشىن دە جاقىندا نۇر-سۇلتان قالا­سىنداعى جاڭادان اشىلعان مۋزىكالىق جاس كورەرمەندەر تەاترىنا اكتريسا بولىپ قىزمەتكە ورنالاستىم. ەكران عانا ەمەس، ەندى ءوزىمدى ساحنادا دا سىناپ كورگىم كەلەدى. جاڭالىعىم بولسا، مىندەتتى تۇردە وزدەرىڭىزبەن قۋانا بولىسەتىن بولامىن. ازىر­گە مەندە ازداعان شىعارماشىلىق ءۇزىلىس بول­سىن دەپ شەشتىم، –دەيدى اكتريسا سوڭعى ۋاقىت­تا سۇحبات الاڭىنان كورىنبەي كەتۋىنىڭ دە سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ.

ءيا، ونەرگە جان-تانىمەن بەرىلگەن تالانت­تى جان بۇگىندە تەاتر ساحناسىن باعىن­دىرۋعا بەل شەشە كىرىسكەن. ۇلى كەمەڭگەر اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىعى ايا­سىندا بىلتىر استانانىڭ مۋزىكالىق جاس كورەرمەندەر تەاترىندا تۇساۋى كەسىل­گەن م.اۋەزوۆتىڭ «اباي – توعجان» دراماسىندا ۇلجان بەينەسىندە كورىنىپ، كورەر­مەنىن قۋانتتى. الداعى ۋاقىتتا ونەر جان­كۇيەر­لەرىن جانە بىرنەشە رولىمەن قاۋىش­­تىرماققا قىزۋ دايىندالىپ ءجۇر. تەاتر­مەن قاتار كينونىڭ دا قايناپ جات­قان قىزۋ تىرشىلىگى اكتريسانى ءبىر ساتكە بوساتقان ەمەس.

– مەنىڭ ارمانىم – تۋعان ەلىمە قىزمەت ەتۋ. بويىمداعى بار ونەرىمدى سارقىپ بەرىپ، شىعارماشىلىق مۇمكىندىگىمدى كو­رەرمەندەرىمە دالەلدەۋ. بۇعان دەيىن ماس­كەۋدىڭ كينوگەرلەردى تاربيەلەيتىن ايگىلى گيتيس-ىندەگى  وقۋىم دەدىم، ودان كەيىن «ايكا» ءفيلمىنىڭ ءتۇسىرىلىمى دەپ ون جىلدان اسا رەسەيدى تۇراق ەتتىم. ەندى، مىنە، تۇبەگەيلى ەلگە ورالىپ، مۋزىكالىق جاس كورەرمەندەر تەاترىنداعى قىزمەتىمە قۇلشىنا كىرىستىم. ەندىگى ماقسات – وتانىما ادال قىزمەت ەتۋ، – دەيدى اكتريسا.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اققايىڭ اۋدا­نىنىڭ اياداي عانا ارالاعاش اۋىلىندا تۋىپ-ءوسىپ، ارمانىنىڭ جولىندا الىسقا قول سوزعان اكتريسانىڭ ونەردەگى جەڭىسىنىڭ باستى سىرى دا – تالانتىمەن ەگىز ورىلگەن وسى ەڭبەكقورلىعىندا، ونەرگە دەگەن شەكسىز ادالدىعىندا جاتسا كەرەك. قىزىلجاردان قانات قاعىپ ەسىمى قيانداعى كاننعا جەتكەن، ورەلى ونەرىمەن الەمدى مويىنداتقان تالانتتى جان بۇگىندە تەرىسكەيدىڭ سامالى عانا ەمەس، كۇللى قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ەندەشە، سامعاي بەر، سامال!