ايدار ءارىپحانوۆ: «بايتەرەك» بالاماسى جوق بىرەگەي ينستيتۋتقا اينالدى

– ايدار ابدىرازاق ۇلى، 2020 جىل الەم­دىك ەكونوميكانى تىعىرىققا تىرەدى. بۇل جاعداي قازاقستاندى دا اينالىپ وت­پەدى. ەكونوميكانى تەڭسەلتكەن كورونا­ۆيرۋس پان­دەمياسىنىڭ باستالعانىنا دا جىل­عا جۋىق­تاپتى. قاۋىپتى ۆيرۋسقا باي­لا­نىس­تى قالىپتاسقان داعدارىس «بايتە­رەك­تىڭ» جۇمىسىنا قانشالىقتى اسەر ەتتى؟

– شىنىمەن دە، وتكەن جىل قيىن كەزەڭ بول­دى. كوروناۆيرۋس داعدارىسى ەكونو­مي­كانىڭ بارلىق سالاسىنا ءوز تۇزەتۋىن ەن­گىزدى. دەسە دە، پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت بۇل داع­دا­رىستىڭ سالقىنىن اسا سەزدىرمەۋگە تى­رىس­تى. ونى تولىقتاي جويۋ ءۇشىن جەدەل ارەكەت ەتتى. ءوز كەزەگىندە «بايتەرەك» حول­­دينگى دە ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى قۇ­را­لى رەتىندە ءتيىمدى جۇمىس ىستەدى. ءبىز بيز­نەستى، تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ادامداردى قول­داۋدى توقتاتقان جوقپىز. ءتىپتى ين­فەك­تسيا تارالعان كەزەڭدە كليەنتتەردىڭ دەن­ساۋ­لىعىنا قاۋىپ توندىرمەس ءۇشىن قول­داۋ شارالارىن قاشىقتان ۇسىنىپ، راسىم­دەردىڭ ۋاقىتىن بارىنشا قىسقارت­تىق. جاسىراتىنى جوق، كەيبىر كورسەتكىش­تەر بو­يىنشا شىن مانىندە تومەندەۋ باي­قال­دى. بىراق جاعىمسىز كورىنىسكە جول بەر­مە­دىك. وسىلايشا، 2020 جىلى حولدينگ­تىڭ اكتيۆتەرى 1،4 ترلن تەڭگەگە ۇلعايدى. ءوسىم حولدينگ قىزمەتى كولەمىنىڭ، اتاپ ايتقاندا قارجىلاندىرۋ كولەمىنىڭ ۇلعايۋى ەسەبىنەن قالىپتاستى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە تازا تابىس وڭ ديناميكا كورسەتىپ، توتەنشە جاعداي ۋاقىتىندا تۇرعىندار مەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن سىياقىنى ەسەپتەۋدىڭ جانە تولەمدەردى توقتاتقان كەزدەگى حولدينگتىڭ جوسپارلى شىعىندارىنىڭ ورنىن تولتىردى. جەدەل دەرەكتەر بويىنشا، بىلتىرعى جىلدىڭ تازا تابىسى شامامەن 49 ملرد تەڭگەگە باعالانىپ وتىر. بۇل 2019 جىلعى كورسەتكىشپەن شامالاس – 51،5 ملرد تەڭگە.

– ۇلتتىق حولدينگ اكتيۆتەرىنىڭ نەنىڭ ەسەبىنەن وسكەنىن تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز...

– وتكەن جىلى پرەزيدەنتتىڭ داعدارىسقا قارسى ماڭىزدى باستامالارىن جۇزەگە اسىردىق. ءبىز «قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىق قورىنان» «نۇرلى جەر – 2025» جانە «جۇ­مىس­پەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى» مەم­لە­كەت­­تىك باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋعا 1 ترلن تەڭگەدەن استام قاراجات تارتتىق. ەن­­شىلەس ۇيىمدارىمىز – «دامۋ» قورى، KazakhExport جانە «قازاقستان دامۋ بانكىنىڭ» جارعىلىق كاپيتالىن 117 ملرد تەڭگەگە ۇلعايتتىق. قاراجات شاعىن جانە ورتا بيزنەستى، قازاقستاندىق ەكسپورتتاۋشىلاردى قولداۋعا جۇمسالدى.

– پرەزيدەنتتىڭ قوس قۇرىلىمدى – «بايتەرەك» پەن «قازاگرونى» بىرىكتىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەنىنە دە جارتى جىلداي ۋاقىت بولدى. قازىر بۇل باعىتتا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ بىرىكتىرۋ پروتسەسى قاشان اياقتالادى؟

– حولدينگتەردى بىرىكتىرۋ جۇمىسى قار­قىندى ءجۇرىپ جاتىر جانە ونى 2021 جىلعى ناۋرىزدا اياقتايمىز. سودان كەيىن بىرىڭعاي ينستيتۋتتىڭ جاڭا دامۋ ستراتەگياسىن قابىلدايمىز. بۇل قۇجات تا ازىرلەنۋدە. وندا قىزمەتتىڭ بارلىق باعىتى مەن سالالىق تاجىريبەنى، سونداي-اق مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ تاسىلدەرىن ەسكەرەتىن بولامىز.

اگروونەركاسىپتىك كەشەننىڭ ستراتەگيا­لىق ماڭىزى زور. سوندىقتان «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» حولدينگ قۇرامىنداعى جەكە ەنشىلەس ۇيىم بولادى. ونىڭ جار­عىلىق قىزمەتىنە تىكەلەي شاعىن بيزنەسكە نەسيە بەرۋ جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعىن ساقتاندىرۋ فۋنكتسيونالى قوسىلادى. «اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورىنىڭ» نەسيەلەرگە كەپىلدىك بەرۋ فۋنكتسياسى «دامۋ» قورىنا بەرىلەدى دە، كەيىن ءبىرىنشىسى تاراتىلادى.

قاتارىمىزعا قوسىلاتىن «قازاگرونىڭ» ەنشىلەس ۇيىمدارىن قايتا ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى بىرىكتىرۋ اياقتالعاننان كەيىن جالعاسادى. ونى 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءتامامداۋ جوس­پارلانىپ وتىر.

بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ بىرىڭعاي وپەراتورىن قۇرۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداپ، ءۇش ەنشىلەس ۇيىمدى ءبىر كومپانياعا بىرىكتىردىك. كومپانيا جاقىندا عانا تىركەۋدەن ءوتىپ، «قازاقستان تۇرعىن ءۇي كومپانياسى» اق دەگەن جاڭا اتاۋعا يە بولدى. بۇل جاڭادان قۇرىلعان ۇيىم ەمەس. ول ەنشىلەس ۇيىمىمىز «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اق نەگىزىندە قۇرىلدى.

بيىل باسقا دا ەنشىلەس ۇيىمداردى وڭتايلاندىرۋ جۇمىسىن جالعاستىرامىز.

– «قازاگروعا» قاتىستى ماسەلەلەردىڭ ءتۇرلى مىنبەردەن بىرنەشە رەت ايتىلعانىن بىلەمىز. ەندى ونىڭ پروبلەمالىق اكتيۆتەرىنىڭ ەداۋىر بولىگى سىزدەرگە اۋىسادى. بۇل «بايتەرەكتىڭ» قارىزدارىنان 5 ەسە اسىپ تۇسپەك. حولدينگ پروبلەمالىق اكتيۆتەردى قالاي وتەيدى؟ «قازاگرونىڭ» شتات سانىندا وزگەرىس بولا ما؟

– البەتتە، «قازاگرونىڭ» پروبلەمالىق اكتيۆتەرى بىزگە وتەدى. حولدينگ بۇل اكتيۆپەن ءوز قىزمەتى شەڭبەرىندە جۇمىس جۇرگىزەتىن بولادى. بۇگىندە «قازاگرو» اكتيۆتەرىن تۇگەندەۋ جۇمىسى شەڭبەرىندە حولدينگ پروبلەمالىق اكتيۆپەن بايلانىستى قۇجاتتار مەن م ۇلىكتەردى زەردەلەۋدە. تۇگەندەۋ 2021 جىلعى 20 اقپاندا اياقتالادى. 26 اقپاندا حولدينگ باسشىلارى تاپسىرۋ اكتىسىنە قول قويادى.

«بايتەرەك» اكتيۆتەردى دە، مىندەتتە­مەلەردى دە قابىلداپ الادى. تيىسىنشە، مىندەتتەمەلەردى وتەۋمەن دە اينالىسادى. شتات سانى دا قىسقارادى. بۇل جۇمىس تاپسىرۋ اكتىسىن بەكىتۋ قورىتىندىلارى بويىنشا 2021 جىلعى 15 ناۋرىزدان كەشىكتىرىلمەي اياقتالۋى كەرەك.

«بايتەرەك» پروبلەمالىق اكتيۆتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە جانە ولاردى داعدارىستان شىعارۋ بويىنشا تاجىريبەسى مول، كاسىبي باسقارۋشى حولدينگ ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. العاش قۇرىلعان كەزدە بىزگە بەرىلگەن ەنشىلەس ۇيىمداردىڭ بارلىعىندا دەرلىك قانداي دا ءبىر قارجىلىق پروبلەمالار، ونىڭ ىشىندە پروبلەمالىق اكتيۆتەر بولدى. ال بۇگىندە ولار وتاندىق ەكونوميكانى العا سۇيرەپ وتىرعان تابىستى كومپانياعا اينالدى. باسقارۋداعى كاسىبي شەبەرلىك ەنشىلەس ۇيىمداردىڭ نەگىزگى ستراتەگيالىق جانە قارجىلىق كورسەتكىشتەرىن جاقسارتۋعا ىقپال ەتتى. سوندىقتان الداعى جۇمىس وڭاي بولمايتىنىن بىلەمىن. بىراق ءبىز قيىندىقتان قاشپايمىز.

– اڭگىمە اۋانىن بيزنەسكە قاراي اۋىستىرساق. بىلتىر حولدينگ وتاندىق بيزنەسكە قانداي قولداۋ كورسەتتى؟ پاندەميا قانشالىقتى اسەر ەتتى؟

– وتاندىق بيزنەستى قولداۋ ءۇشىن حولدينگ­تىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارى تەگىس جۇمىل­دىرىلدى. ماسەلەن، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردە تەڭگەمەن ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋ بولماعان كەزدە، ەنشىلەس ۇيىمىمىز – «قازاقستان دامۋ بانكى» ەكونوميكانىڭ شيكى­زاتتىق ەمەس سەكتورىنا ءار ەكىنشى تەڭ­گەنى ۇسىنا وتىرىپ، ۇزاقمەرزىمدى كرەديت بەرۋدىڭ كوشباسشىسىنا اينالدى. اتال­عان نارىقتاعى حولدينگتىڭ ۇلەسى 49،5 پايىزعا تەڭ. بۇگىندە «قازاقستان دامۋ بانكىنىڭ» قورجىنىندا جالپى قۇنى 7،1 ترلن تەڭگە بولاتىن 61 ينۆەستيتسيالىق جوبا مەن 16 ەكسپورت الدىنداعى وپەراتسيا بار. قيىن جاعدايعا قاراماستان، وتكەن جىلى «قازاق­ستان دامۋ بانكى» جەلىسى بويىنشا 342،9 ملرد تەڭگەگە 18 ينۆەستيتسيالىق جو­با قارجىلاندىرىلدى. سونىمەن قاتار جال­پى سوماسى 195،4 ملرد تەڭگەگە تەڭ 8 ينۆەس­تيتسيالىق جوبا مەن 4 ەكسپورتتىق وپەراتسيانى قارجىلاندىرۋ ماقۇلداندى. بۇدان بولەك، 143،3 ملرد تەڭگەگە 16 جوبانى ەكسپورت الدىنداعى قارجىلاندىرۋ ۇسىنىلدى.

ءبىز «قازاقستان دامۋ بانكىمەن» بىرگە ەلىمىزدە سينديكاتتالعان كرەديت بەرۋدى دامىتۋدامىز. وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ءتيىستى زاڭنامالىق تۇزەتۋلەر قابىلداندى. كرەديتتىڭ بۇل ءتۇرى ءىرى جوبالار ءۇشىن قاراجاتتى قولجەتىمدى ەتپەك. وسى باعىتتا تاجىريبەسى مول رەسەيلىك ۆەب.رف حولدينگى ءبىزدىڭ سەرىكتەسىمىز اتاندى.

شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋدى بەلسەندى تۇردە جالعاستىرىپ كەلەمىز. «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى وتان­دىق كاسىپكەرلەرگە ءتۇرلى قۇرالداردى ۇسىنىپ وتىر. 2020 جىلدىڭ 11 ايىنىڭ قورىتىن­دىسى بويىنشا «دامۋ» قورى 1،6 ترلن تەڭگە كولەمىندەگى 32،5 مىڭ جوباعا قولداۋ كورسەتتى. ناتيجەسىندە، 2020 جىلى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە بەرىلگەن كرەديت كولەمىندەگى حولدينگتىڭ ۇلەسى 43 پايىزدى قۇرادى.

قازاقستاندىق ەكسپورتتاۋشىلاردى «KazakhExport» ۇلتتىق كومپانياسى ارقى­لى قولداپ وتىرمىز. ينتەگراتسيا جانە ساۋدا مينيسترلىگى مەن KazakhExport ەكسپورتقا باعدارلانعان وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدا ەرەكشە ۇيلەسىم تاۋىپ كەلەدى. 2020 جىلى 91 ەكسپورتتاۋشىعا 134،6 ملرد تەڭگەگە ساقتاندىرۋ قولداۋى كورسەتىلدى. 16،1 ملرد تەڭگەگە ساۋدانى قارجىلاندىرۋ جانە 13،5 ملرد تەڭگەگە ەكسپورت الدىنداعى قارجى­لاندىرۋ جۇزەگە اسىرىلدى.

جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، بىلتىر «بايتەرەك» حولدينگى ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى ءتيىمدى قۇرالى رەتىندە ءوز مىندەتىن ويداعىداي اتقاردى. ءبىز لوكداۋن كەزىندە دە قولداۋ كورسەتۋدى جالعاستىردىق. پاندەميا بيزنەس ءۇشىن قيىن كەزەڭگە اينالدى. ءۇش اي بويى كوپتەگەن كاسىپورىن كوروناۆيرۋستى جۇقتىرۋ قاۋپىن ازايتۋ ءۇشىن جۇمىستى ۋاقىتشا توقتاۋعا ءماجبۇر بولدى. قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن بيزنەس سانيتارلىق تالاپتاردى ساقتاي وتىرىپ، جۇمىس ىستەدى. ەنشىلەس ۇيىمدارىمىز قاشىقتان قىزمەت كورسەتۋ رەجىمىنە جەدەل كوشە ءبىلدى. وتىنىمدەر مەن قۇجاتتار ونلاين رەجىمدە جىبەرىلدى. ۇسىنىلاتىن قۇجاتتاردىڭ سانى مەن وتىنىمدەردى قاراۋ مەرزىمىن قىسقارتتىق. كليەنتتەرىمىزدىڭ كرەديتىن قايتا قۇرىلىمدادىق. ماسەلەن، «قازاقستان دامۋ بانكى» 2020 جىلى ينۆەس­تيتسيالىق جوبالار بويىنشا كرەديتتەردى قايتا قۇرىلىمداپ، يگەرىلگەن قارىز ۆاليۋتاسىن ايىرباستادى، تولەمدەر مەرزىمىن اۋىستىردى. بۇل مۇمكىندىكتى 12 قارىز الۋشى پايدالاندى. سونىمەن قاتار ەكسپ­ورت­تىق وپەراتسيالار بويىنشا 4 قارىز الۋ­شىنىڭ كرەديتى قايتا قۇرىلىمدالدى، ياعني مولشەرلەمە تومەندەتىلىپ، كرەديت جەلىسىنىڭ مەرزىمى ۇزارتىلدى.

بۇدان بولەك، وتكەن جىلدىڭ 16 ناۋ­رىزى مەن 31 جەلتوقسانى ارالىعىندا «دامۋ» قورىنىڭ «سۋبسيديالاۋ» قۇرالى بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 4 179 جوباسى قايتا قۇرىلىمداۋدان ءوتتى. وسى كەزەڭدە قور «كەپىلدىك بەرۋ» قۇرالى بو­يىنشا 3 291 جوباعا قايتا قۇرىلىمداۋدى ۇسىنۋعا كەلىسىم بەكىتتى. «دامۋ» قورى ءوزىنىڭ قارجىلىق ونىمدەرى شەڭبەرىندە قارجىلاي قولداۋ الاتىن كاسىپكەرلەردىڭ جوباسىن سۇيەمەلدەۋمەن دە اينالىسادى. بىلتىر مۇنداي كاسىپكەرلەردىڭ 9 984 جوباسى سۇيەمەلدەندى. بۇل 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 19 پايىزعا ارتىق.

توتەنشە جاعداي كەزىندە KazakhExport شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورداعى 26 قازاقستان­دىق ەكسپورتتاۋشىعا، ياعني 17 ءىرى، 4 ورتا، 5 شاعىن كاسىپورىنعا 6 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا قولداۋ كورسەتتى.

جالپى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قول­داۋعا قاتىستى مەملەكەت تاراپىنان با­تىل قادامدار جاسالعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. مىسالى، ۇلتتىق ەكونوميكا مي­نيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2025» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا جاڭاشىلدىقتار ەنگىزۋ بويىنشا جاقسى جۇمىس جۇرگىزدىك. اتاپ ايتقاندا، شاعىن جانە ميكروبيزنەستى قولداۋ بويىنشا جاڭا باعىت ەنگىزىلدى. ەندى قارجىلاندىرۋ سۋبسيديالاۋ ەسەبىنەن 6 پايىزدان اسپايتىن مولشەرلەمە بويىنشا قولجەتىمدى. اينالىم قاراجاتىن تولىقتىرۋعا – 5 ملن تەڭگەگە دەيىن، ينۆەستيتسيالىق ماقساتتارعا 20 ملن تەڭگەگە دەيىن بەرىلەدى. كەپىل ماسەلەسى قارىز سوماسىنىڭ 85 پايىزىنا دەيىنگى مولشەردە «دامۋ» قورىنىڭ كەپىلدىك بەرۋى ارقىلى شەشىلەدى.

2020 جىلى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2025» اياسىندا سۋبسيديالاۋ قۇرالى بويىنشا جالپى كرەديت مولشەرى 411،5 ملرد تەڭگە بولاتىن 5 808 جوباعا قولداۋ كورسەتىلدى. بۇل رەتتە 35،1 ملرد تەڭگەگە جۋىق سۋبسيديا تولەندى. كرەديتتەردىڭ جالپى مولشەرى 214،8 ملرد تەڭگە بولاتىن 6 782 جوبا كەپىل­دىك بەرۋ قۇرالى بويىنشا قولداۋ تاپتى. بەرىل­گەن كەپىلدىكتەردىڭ جالپى مولشەرى 81 ملرد تەڭگە بولدى.

2020 جىلدىڭ قازان ايىندا COVID-19 پاندەمياسى كەزىندە ەكونوميكانىڭ ەڭ كوپ زارداپ شەككەن سالالارىندا جۇمىس ىستەگەن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە سۋبسيديا بەرۋ باعدارلاماسى قابىلداندى. وندا ەكونوميكانىڭ 29 سەكتورى قامتىلدى. 8 454 جوباعا قولداۋ كورسەتىلىپ، كرەديت پورتفەلىنىڭ جالپى كولەمى 426،8 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. وسى باستاما شەڭبەرىندە سۋبسيديالار 2020 جىلعى 16 ناۋرىز بەن 2021 جىلعى 15 ناۋرىز ارالىعىنا بەرىلەدى.

– ايدار ابدىرازاق ۇلى، «بايتەرەكتىڭ» اۋقىمدى اكتيۆتەرىنىڭ ءبىرى – «وتباسى بانك». «تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا بانككە ۋاكى­لەتتى ورگاننىڭ وپەراتسيالاردى ليتسەنزيا­سىز جۇزەگە اسىرۋعا رۇقسات بەرەتىن ەرەك­شە قۇ­قىق بەكىتىلەتىنى ايتىلعان. ساراپ­شى­لار بۇل جاي عانا بانك ەمەس، ۇلتتىق دامۋ ينس­تيتۋتى بولادى دەگەن پىكىردى العا تار­تۋدا. بۇل تۋرالى ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

– ءيا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بيىل مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي الۋ ءۇشىن كەزەككە تۇرۋدىڭ قولدانىستاعى جۇيەسى اكىمدىكتەردەن الىنىپ، «وتباسى بانكىنە» بەرىلەدى. بۇل ءۇشىن زاڭناماعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. مەملەكەتتىك ورگاندارمەن وسى باعىتتا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. وپەراتسيالاردى ليتسەنزيا­سىز جۇرگىزۋدى قوسا العاندا، «وتباسى بانكى­نە» بەكىتىلەتىن ەرەكشە قۇقىقتىق رەجىم تۇرعىن ءۇيدى ەسەپكە الۋدى، كەزەككە قويۋ­­دى جانە مۇقتاجدارعا ءبولۋدى ءبىر ورتا­لىق­تان جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەت. بۇل جاڭا تۇرعىن ءۇي ساياساتىنىڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولادى. ايتا كەتۋ كەرەك، «وتباسى بانك» ەشقاشان ادەتتەگى بانك بولعان ەمەس. ول – ءوز قىزمەتىن ء«بىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا ۇسىناتىن تۇرعىن ءۇي-جيناق الەۋمەتتىك ينستيتۋتى.

– «وتباسى بانكىنەن» بولەك، حولدينگ تۇر­عىن ءۇيدىڭ قارجىلىق تۇرعىدان قول­جەتىمدىلىگىن قالاي قامتاماسىز ەتۋدە؟

– «بايتەرەك» حولدينگى ەلدەگى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعدارلامالارىنىڭ نەگىزگى وپەراتورى ەكەنى بەلگىلى. بۇل رەتتە، وتكەن جىلى اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزىلدى. ەندى حول­دينگتىڭ قۇرامىندا تۇرعىن ءۇي سەكتورى بويىنشا ەكى ەنشىلەس ۇيىم عانا جۇمىس ىستەيدى. پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى بۇرىنعى فۋنكتسيالارىنىڭ بارلىعىن ساقتاي وتىرىپ، «وتباسى بانكى» دەپ اتاۋىن وزگەرتتى. بانك حالىقتىڭ ۇزاقمەرزىمدى تەڭگەدەگى سالىمدارى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا تۇر. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بانك 609 ملرد تەڭگە قارىز بەردى.

جالپى، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 281،2 ملرد تەڭگەگە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ باعالى قاعازدارى ساتىپ الىندى. جوسپارلانعانى دا سول كولەم ەدى. ۇلەستىك قۇرىلىستىڭ اياقتالۋىنا 121،9 ملرد تەڭگە سوماسىندا كەپىلدىك بەرىل­دى. «ساتىپ الۋ قۇقىعىمەن جالعا بەرىلەتىن تۇر­عىن ءۇي» باعىتى بويىنشا 1،5 مىڭ پاتەر­دىڭ ساتىپ الۋ شارتىنا قول قويىلدى. بۇل دە­گەنى­مىز – 92،6 مىڭ شارشى مەتر. جالپى، 2015-2020 جىلدارى سالىنعان جانە ساتىپ الىنعان جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدىڭ جالپى قورى 1،1 ملن شارشى مەتردى نەمەسە

19 368 پاتەردى قۇرادى. ياعني باعدارلامانى ىس­كە اسىرۋ كەزەڭىندە 19 مىڭ وتباسى جالدامالى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتىلدى.

كوممەرتسيالىق كرەديتتەردىڭ قۇنىن ارزانداتۋ ماقساتىندا 2020 جىلى 23 ملرد تەڭگەگە جەكە قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ جوبالارى سۋبسيديالاندى. جوسپار 20 ملرد تەڭگە بولاتىن. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداي وتىرىپ، حالىقتى قولداۋ ماقساتىندا، «وتباسى بانك» پەن «قا­زاق­­ستان يپوتەكالىق كومپانياسى» ايىپ­­پۇل­دار مەن ءوسىمپۇلداردى ەسەپتەمەي، جىل­­جى­مايتىن م ۇلىك وبەكتىلەرىن كەيىن سا­تىپ الۋمەن جالداۋ/ساتىپ الۋ-ساتۋ ما­مىلە­لەرى بويىنشا نەگىزگى بورىش پەن سىياقى تولەمدەرىن 90 كۇنگە كەيىنگە شەگەرۋگە مۇم­كىندىك بەردى. 34،7 مىڭ كليەنتتىڭ تولە­مى كەيىنگە شەگەرىلدى. سونداي-اق جەكە كاسىپ­كەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن «قازاقستان يپوتە­كالىق كومپانياسىنىڭ» مەنشىگىندەگى جىل­جى­مايتىن م ۇلىك نىساندارىن جالداۋ اقى­سىن 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن توقتاتتى.

– «باقىتتى وتباسى» جانە «شاڭى­راق» باعدارلامالارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋ بارىسى قالاي؟

– «باقىتتى وتباسى» – كوپ بالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلارعا جەڭىلدەتىلگەن يپوتە­كالىق كرەديت بەرۋ باعدارلاماسى. 2020 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وعان رەسپۋب­ليكالىق بيۋدجەتتەن 49 ملرد تەڭگە ءبولىندى. «وتباسى بانك» 47 ملرد تەڭگە قارىز بەردى. قوسىمشا 2 ملرد تەڭگەگە وتىنىمدەر ماقۇل­داندى. بيىل 100 ملرد تەڭگەگە 10 مىڭ ءوتىنىمدى ماقۇلداۋدى جوسپارلاپ وتىر.

«شاڭىراق» باعدارلاماسىنا اكىمدىكتە كەزەكتە تۇرعان، تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ازاماتتار قاتىسا الادى. ول مىناداي شارتپەن بەرىلەدى: جىلدىق مولشەرلەمە – 5 پايىز، باستاپقى جارنا – 10 پايىز، وتەۋ مەرزىمى – 20 جىل. «وتباسى بانك» 90 ملرد تەڭگە كولە­مىن­دەگى ءبىرىنشى ترانشتى الدى. ونىڭ 62،6 ملرد تەڭگەسىنە 5،5 مىڭ قارىز بەردى. قوسىم­شا 81 ملرد تەڭگەگە 6،2 مىڭ قارىز ماقۇلداندى.

سونداي-اق ءبىز پرەزيدەنت جولداۋىنداعى تاپسىرما بويىنشا دا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. بۇل جەردەگى اڭگىمە اكىمدىكتەردە كەزەكتە تۇرعان، تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن ازاماتتاردىڭ تۇرعىن ءۇيدى جالداۋ شىعىندارىن سۋبسيديالاۋ تۋرالى. قازىرگى ۋاقىتتا يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، جىلجىمايتىن م ۇلىكتىڭ جەكە الەۋمەتتىك قورلارىن قۇرۋ تەتىگى ازىرلەنۋدە. تەتىكتى ىسكە قوسۋ ءۇشىن 2021 جىلى زاڭناماعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى.

– «بايتەرەكتىڭ» 2021 جىلعا ارنالعان جوسپارى قانداي؟

– بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزگە – 30 جىل. سون­دىقتان «بايتەرەك» حولدينگى ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدى كوزدەيتىن، بۇرىنعىدان دا قۋاتتى ۇلتتىق دامۋ ينستيتۋتى رەتىندەگى جۇ­مىسىن ودان ءارى جالعاس­تىرادى. ەلىمىزدىڭ ين­دۋستريالىق-يننو­ۆاتسيالىق دامۋىنا ۇلەس قوسىپ، شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى ىلگە­رى­لەتۋگە كۇش سالامىز. شاعىن جانە ورتا كا­سىپ­كەرلىكتى دامىتىپ، تۇرعىن ءۇي-قۇرىلىس سەك­تورىنداعى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرامىز. بۇدان بولەك، ەلدىڭ اگروونەركاسىپتىك كە­­شەن­ىن قولداۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيمىز. بۇ­­گىن­دە «بايتەرەك» حولدينگى الەمدە بالا­ما­­سى جوق بىرەگەي دامۋ ينستيتۋتىنا اينالدى.

وسى جىلى ءبىزدىڭ حولدينگ ءىرى بيزنەس جوبا­لارىن 460،8 ملرد تەڭگەگە قارجى­لان­دىرۋدى، سونداي-اق قۇنى 1 ترلن 32 ملرد تەڭگە بولاتىن 11 جوبانى ىسكە قوسۋدى كوز­دەپ وتىر. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 36 مىڭ جوباسىنا قولداۋ كورسەتەمىز. ەكسپورت­تاۋشىلارعا 200 ملرد تەڭگە كولەمىندە كەشەندى قولداۋ كورسەتۋ جوسپارلانۋدا.

ءبىز تۇرعىن ءۇيدىڭ قارجىلىق تۇرعىدان قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋدى جالعاستىرامىز. ماسەلەن، 613 ملرد تەڭگەگە تۇرعىن ءۇي قارى­زىن بەرۋ، 109،6 ملرد تەڭگەگە جەرگىلىكتى ات­قا­رۋشى ورگانداردىڭ وبليگاتسياسىن ساتىپ الۋ، 100 ملرد تەڭگەگە ۇلەستىك قۇرى­لىس­­قا كەپىلدىك بەرۋ، سونداي-اق قۇرىلىس سالۋ­­شى­لاردىڭ كرەديتىن 20 ملرد تەڭگەگە سۋب­­سي­ديالاۋ جوسپارلانىپ وتىر. بيىل قازاق­­­ستان­­دىقتارعا جەتكىلىكتى شەكتەن اسقان زەي­نەت­اقى جيناعىن تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاق­­سار­تۋ ءۇشىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرە­تىن پرەزيدەنتتىڭ بىرەگەي باستاماسىن ىسكە قوستىق. جاقىندا جيناقتى ەمدەلۋ ءۇشىن دە قولدانۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بۇل باسپاناسى جوق قازاقستاندىقتار ءۇشىن – پاتەر الۋدىڭ، ال يپوتەكاسى بار ازاماتتار ءۇشىن – قارجىلىق جۇكتەمەنى ازايتۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاعى ءبىر تاپسىر­ماسىنا توقتالعىم كەلەدى. ۇكىمەت وتىرى­سىندا پرەزيدەنت ۇكىمەتكە تۇرعىن ءۇي سايا­­ساتىن جەتىلدىرۋ بويىنشا جاڭا ۇسى­نىس­­تار ەنگىزۋدى تاپسىردى. قازىرگى ۋاقىتتا «باي­­تەرەك» حولدينگى مەملەكەتتىك ورگاندا­ر­مەن بىر­لەسىپ، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى نارى­عىن دا­مىتۋ جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپ­تارىن قولجەتىمدى تۇرعىن ۇيمەن قامتا­ماسىز ەتۋ بويىنشا قوسىمشا شارالار ازىرلەۋدە.

بىلتىر 2025 جىلعا دەيىن ىسكە اسىرىلاتىن ءۇش جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلامانى بىردەن باستادىق. بۇلار – يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، «نۇرلى جەر» جانە «بيزنەس­تىڭ جول كارتاسى». بيىل ولاردى جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرامىز جانە جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزەمىز دەگەن ويدامىز.

اڭگىمەلەسكەن فارحات قايرات ۇلى،

«Egemen Qazaqstan»