اۋىل اكىمىن سايلارمىز-اۋ... تەك كىمدى جانە قالاي سايلايمىز؟

اۋىل • 05 اقپان، 2021

اۋىل اكىمىن سايلارمىز-اۋ... تەك كىمدى جانە قالاي سايلايمىز؟

539 رەت كورسەتىلدى

وسىدان التى جىل بۇرىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ شال اقىن اۋدانىنا قاراستى قاراتال اۋىلىندا بولىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن كەزدەسكەنىمدە، ولار ءبىر كەلەڭسىزدىك جايلى قىنجىلا ايتقان ەدى. كوپتىڭ كوكەيىندەگى ءسوزدى ءبىر اقساقال: «اۋىلدىڭ شەتىندەگى سۋ تولتىراتىن مۇنارانى كوزىڭىز شالعان شىعار؟ وعان التى شاقىرىمداعى اۋدان ورتالىعىنان سۋ قۇبىرى تارتىلعان. بەس-التى جىلدان بەرى بوسقا تۇر. وعان قازىنانىڭ ميلليونداعان تەڭگەسى تەككە شىعىن بولدى. نەگە دەيسىز بە؟ اۋىلىمىزدىڭ بىردە-ءبىر تۇرعىنى وعان كەلىپ تۇرعان اۋىز سۋدى قالتاسىنان اقشا شىعارىپ، ساتىپ العىسى كەلمەيدى. سەبەبى ءبارى ءوز ءۇيىنىڭ جانىنان قۇدىق قازىپ العان. بىزدەن وسى سۋ قۇبىرى كەرەك پە، ونىمەن كەلەتىن اۋىز سۋدى ساتىپ الۋعا قارسى ەمەسسىزدەر مە دەپ سۇراعان نە اۋىلدىڭ، نە اۋداننىڭ اكىمى بولعان جوق. ەندى، مىنە، ول بوسقا ءشىرىپ تۇر. مەملەكەت قارجىسىن بۇلاي دالاعا شاشۋعا بولا ما؟» دەپ كۇيىنە جەتكىزگەن ەدى.

كارىباي مۇسىرمان

سول جولى «ەگەر اۋىل مەن اۋدان اكىمدەرىن تۇرعىنداردىڭ وزدەرى سايلاپ، وعان تالاپ قويا الاتىن بولسا، مۇنداي كەلەڭسىزدىككە جول بەرىلمەس ەدى-اۋ...» دەگەن وي سانامدى شاباقتاپ وتكەن.

«تاڭ اتايىن دەمەيدى – كۇن قويمايدى» دەمەكشى، ول دا العا باسقان زامان ەنشىسىندەگى وزگەرىس ەكەن. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بىلتىرعى «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» جولداۋىنا سايكەس بيىل ەلىمىزدە اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋ ەنگىزىلمەكشى. ودان كەيىن كەزەك اۋدان اكىمدەرىنە كەلمەكشى. مۇنىڭ ءوزى دەموكراتيالىق دامۋ جولىنا تۇسكەن قازاقستاندىق قوعام ءۇشىن ماڭىزدى قادام بولماق. اتاپ ايتقاندا، اۋىل اكىمدەرىنىڭ سايلانبالىلىعى جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى جەتىلدىرىپ، اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋدە جاريالىلىق پەن ادىلدىك قاعيداتتارىنىڭ ۇستەمدىك قۇرۋىنا جول اشارى انىق. ەندى جۇرت كەلەكەلەپ «جەڭدەر» دەپ اتاپ كەتكەن تەندەردى ورىندى-ورىنسىز وتكىزىپ، تويىمسىز قۇلقىنىنىڭ قامى ءۇشىن عانا ميلليونداعان تەڭگەنى جەلگە شاشىپ جۇرگەن اكىمقارالاردىڭ ايىلدارىن جيماسقا امالى قالمايدى. بۇل – «مەدالدىڭ» ءبىر جاعى.

بىراق ونىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. بۇعان مىسالدى دا تىم ارىگە بارماي-اق، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى رەفورمالار تۇسىندا ورىن العان كەيبىر ولقىلىقتاردان كەلتىرۋگە بولادى. ناقتى ايتقاندا، وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىندا بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋى سەبەپتى، شارۋاشىلىق بايلانىستاردىڭ ۇزىلۋىنەن بولعان ەكونوميكالىق داعدارىس كەزەڭىندە تاراتىلعان كەڭشارلاردىڭ نەگىزىندە جەر-جەردە وندىرىستىك كووپەراتيۆتەر (وك) قۇرىلىپ، ولاردىڭ باسشىلارى كوپشىلىكتىڭ قالاۋىمەن سايلانىپ قويىلعان بولاتىن. سوندا قىزىلجار ءوڭىرىنىڭ ءبىر اۋىلىنداعى اعايىندار ءوزارا اقىلداسا كەلە، وك توراعالىعىنا ورتا ءبىلىمى عانا بولعانىمەن، ءوز شارۋاسىنا وتە پىسىق، اۋقاتتى جىگىتتى سايلاپتى. الايدا ول ءشۇۋ دەگەندە اۋىلداستارىنىڭ وزىنە ارتقان سەنىمىن اقتاپ، وك جۇمىسىن ورگە باستىرۋعا تىرىسقانىمەن، كەيىن نيەتى نىلدەي بۇزىلىپ، «تابەت تاماق ىشكەندە كەلەدى» دەگەندەي، جۇرت ەسەبىنەن «جەۋگە» دانىگىپ قانا قويماي، ابدەن قۇنىعىپ كەتىپتى. اقىرى اۋىلداستارى وزىنە سەنىپ تاپسىرعان شارۋاشىلىقتى تاقىرعا وتىرعىزىپ تىنعان. بالكىم، ونىڭ ءوز ءۇيىنىڭ شاعىن شارۋاسىن دوڭگەلەتۋگە جەتكەن شەكتەۋلى ءبىلىمى مەن ىسكەرلىك قابىلەتى ۇلكەن شارۋاشىلىقتى مەڭگەرىپ، نارىقتىڭ جاڭا تالاپتارىنا ساي دامىتۋعا ازدىق ەتكەن دە بولار.

ال تاعى ءبىر اۋىلداعى اعايىندار وك توراعاسىن سايلاعاندا اتا-اتاعا ءبولىنىپ، اقىرى داۋىسقا سالعاندا سانى كوپ اتالاستار ءوز تۋىستارىن ورىنتاققا وتىرعىزىپتى. كەيىن ول اتقارىلعان جۇمىستان تۇسكەن تابىستى ءبولۋ كەزىندە اۋىلداستارىن الالاپ، ءوز اتالاستارىنا بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىندى شىعارىپتى. مۇنىڭ اياعى ەڭبەك ۇجىمى ىشىندە داۋ-داماي تۋعىزىپ، سونىڭ سالدارىنان وك-ءنىڭ ۇساق شارۋا قوجالىقتارىنا ءبولىنىپ كەتۋىنە اكەلگەن. ودان ۇتقان ەشكىم جوق. اۋىل ادامدارى ايعاي-شۋ شىعارا ءجۇرىپ، ءوزارا ءبولىسىپ العان، ابدەن توزىعى جەتكەن تراكتورلارى مەن كومبايندارىن جاڭا تەحنيكاعا اۋىستىرۋعا ەشقايسىسىنىڭ قارجىسى جەتپەي، جۇمىستارى ماندىماپتى.

ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحىنداعى وسىنداي جاعىمسىز جاعدايلار اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋ كەزىندە جان-جاقتى ەسكەرىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. جەرگىلىكتى بيلىك باسىنا كەزدەيسوق بىرەۋلەردىڭ ەمەس، ءبىلىمدى دە بىلىكتى، حالىق مۇددەسىن قارا باسىنىڭ قامىنان جوعارى قوياتىن، پاراسات-پايىمى بيىك، ادامگەرشىلىگى مول، ابىروي-بەدەلى زور ازاماتتاردىڭ كەلۋ تەتىگىن مۇقيات قاراستىرعان ءجون بولار. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەمەكشى، ەل ىشىندە رۋعا، اتاعا بولىنۋشىلىك بارىن دا جوققا شىعارماي، جەتە ەسكەرىپ، جاڭادان ەنگىزىلەتىن اكىم سايلاۋ ۇدەرىسى اۋىلداعى اعايىننىڭ ىنتىماق-بىرلىگىنە سىزات تۇسىرمەۋىن دە وسى باستان ويلاستىرعان ابزال.

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز