«100 جاڭا وقۋلىق»: ۇلتتىق اۋدارما مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولدى

«جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى – ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. اتالعان جوبا اياسىندا بىرنەشە جىلدا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ ۇزدىك دەگەن ۋنيۆەرسيتەت وقۋلىقتارىن ءتۇرلى تىلدەردەن قازاق تىلىنە اۋدارۋ مىندەتى جۇكتەلدى. بۇل جۇمىس ۇكىمەتتىك ەمەس جانە كوممەرتسيالىق ەمەس «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ نەگىزىندە ۇيىمداستىرىلدى. قازاق تىلىنە اۋدارىلعان وقۋلىقتار ەلىمىزدەگى 130 جوو-عا تاراتىلدى. جوباعا جالپى 300-دەن اسا مامان اتسالىستى. ءبىز جوبا قاتىسۋشىلارىنىڭ ءبىرى، ونەر باعىتىنداعى ەڭبەكتەردىڭ عىلىمي رەداكتورى امانگەلدى مۇقاننان جوبا تۋرالى سۇرادىق.

ونەرتانۋ كانديداتى، م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى تەاتر ونەرى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى امانگەلدى مۇقان: «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا كەلگەن ءارى وتە قاجەت جوبا دەپ ايتۋعا بولادى. بۇعان دەيىن سىرتقى مازمۇندى تولىقتاي ورىس تىلىنەن الىپ كەلدىك. بۇل جولى اعىلشىن تىلىنەن قازاق تىلىنە تىكەلەي اۋدارما جاساۋ ءىسى جۇزەگە اسىرىلدى.  

بىرىنشىدەن، بۇل جوبا ەلىمىزدەگى ۇلتتىق اۋدارما مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولدى. جوعارى دەڭگەيدەگى مامانداردىڭ باسى ءبىر ورتاعا بىرىكتى. كەڭەستىك كەڭىستىكتەن تولىقتاي شىعا الماي جاتقان ۋاقىتتا اۋدارما ءىسىنىڭ بەرەرى مول. الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنىڭ سوڭعى جەتىستىكتەرىن قازاق تىلىندە وقۋ ماڭىزدى، سەبەبى وسىلايشا ءتىلىمىزدىڭ زاماناۋي ءارى عىلىمي مۇمكىندىكتەرىن كورسەتە الامىز. اۋدارما ارقىلى تىلىمىزگە جاڭا ۇعىمدار ەندى، كوپ تەرميندەردىڭ قازاقى نۇسقاسى پايدا بولدى. ارينە، كەيبىر اۋدارماعا ۇيرەنىسۋ، ونى بىرەن قولدانىسقا ەنگىزۋ قيىن. بىراق بۇل قازاق ءتىلىنىڭ وزگەلەرمەن تەڭ قادام باسىپ، جاڭا زامانعا لايىق مازمۇنمەن تولىعۋى ءۇشىن كەرەك.

مەن «تەاترتانۋعا كىرىسپە» (ك. بالم)، «ونەر فيلوسوفياسىنا كىرىسپە» (ر. ەلديردج) دەپ اتالاتىن ەكى كىتاپتىڭ عىلىمي رەداكتورى بولدىم. ەكەۋى دە ونەر سالاسىنا قاتىستى تۋىندىلار. «تەاترتانۋعا كىرىسپە» كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى ۇزدىك وقۋلىقتارىنىڭ قاتارىندا. كىتاپتىڭ تەرمينولوگيالىق قورى وتە باي. تەاتردىڭ سالالىق اتاۋلارى مەن ۇعىمدارى مولىنان قامتىلعان. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر وقىپ، قاجەتىن الادى، ويىنا وي قوسادى دەگەن ۇمىتتەمىن. «ونەر فيلوسوفياسىنىڭ» مازمۇنى اۋقىمدى. ونەرگە، ونەر فيلوسوفياسىنا بايلانىستى تەرميندەر، فيلوسوفتاردىڭ ونەر تۋرالى ماسەلەلەرى، دايەكتەرى، ءبارى كەڭىنەن تۇسىندىرىلگەن.

ارينە، بۇعان دەيىن ورىس تىلىنەن اۋدارىلعان وقۋلىقتاردى قولدانىپ كەلدىك. جاقسى وقۋلىقتار جەتەرلىك. الايدا، عىلىمي زەرتتەۋ، عىلىمي كونتەنت بويىنشا تەك ورىس ءتىلىنىڭ ىقپالىندا قالىپ قويۋ دۇرىس ەمەس. باتىستىڭ زەرتتەۋشىلەرىن تولعاندىرعان ماسەلەلەر، تەاترتانۋ توڭىرەگىندە ولاردىڭ قاراستىراتىن ماسەلەلەرىن ءبىلۋ بىزگە ءتۇرلى زەرتتەۋلەردى سالىستىرىپ، جاقسى وي تۇيۋگە جول اشادى.

ءبىز ورىس تىلىنەن اۋدارىلعان تەرميندەردى قولدانىپ ۇيرەنىپ قالىپپىز. باستاپقىدا كەيبىر سوزدەردىڭ اۋدارماسىنا قۇلاق ۇيرەنبەي، ۇناتپاعان ەدىم. بيۋرو ماماندارى سينگارمونيزم زاڭدىلىقتارىن ەسكەرىپ، ءتول ءتىلىمىزدىڭ تابيعاتىنا ساي اۋدارۋ تۋرالى باستامالارىن نەگىزدەپ بەرگەندە ولاردىڭ ويىمەن تولىقتاي كەلىستىم. 

بۇل جۇمىستاعى كاسىبيلىكتىڭ ءبىر مىسالىن ايتا كەتسەم. مۇندا ءاربىر ماماننىڭ ايتقان پىكىرى ەسكەرىلەدى. تالقىلاۋلار توقتامايدى. اۋدارماشى مەن رەداكتور اراسىنداعى تالقىلاۋلار ارقىلى جاقسى ناتيجەگە جەتتىك. جالپى بۇل تاجىريبە بارىمىزگە پايدالى بولدى.