اباي مۇراسى زەرتتەلە بەرمەك

ابايدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ورنىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقاەۆ ءوزىنىڭ «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» دەگەن ماقالاسىندا ارنايى اتاپ كورسەتكەن بولاتىن: «العا ىلگەرىلەۋدىڭ نەگىزى ءبىلىم مەن عىلىمدا ەكەنىن انىق بىلەمىز. اباي قازاقتىڭ دامىلسىز وقىپ-ۇيرەنگەنىن بار جان-تانىمەن قالادى. «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» دەپ، ءبىلىمدى يگەرمەيىنشە، بيىكتەردىڭ باعىنا قويمايتىنىن ايتتى. ول ء«بىز عىلىمدى ساتىپ مال ىزدەمەك ەمەسپىز»، – دەپ تۇجىرىمداپ، كەرىسىنشە، ەل داۋلەتتى بولۋ ءۇشىن عىلىمدى يگەرۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋداردى. ۇلى ابايدىڭ «پايدا ويلاما، ار ويلا، تالاپ قىل ارتىق بىلۋگە» دەگەن ونەگەلى وسيەتىن دە وسى تۇرعىدان ۇعىنۋىمىز قاجەت. بۇل تۇجىرىمدار قازىر دە اسا وزەكتى. ءتىپتى بۇرىنعىدان دا زور ماڭىزعا يە بولىپ وتىر. سەبەبى ءححى عاسىرداعى عىلىمنىڭ ماقساتى - بيىككە ۇمتىلۋ، الىسقا قۇلاش سەرمەۋ ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. ال ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – وسى ىلگەرى كوشكە ىلەسىپ قانا قويماي، الدىڭعى قاتاردان ورىن الۋ.

«ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن زامانعا ساي دامىتۋىمىز كەرەك»، – دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنتتىڭ وسى ءسوزى ءبىلىم سالاسىنداعى بىزدەرگە اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ابايدىڭ دانالىعىن ناسيحاتتاۋ ءبىزدىڭ تىكەلەي پارىزىمىز. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولعان مەرەيلى جىلدى سەمەيدەگى شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتى جۇيەلى تۇردە اتاپ ءوتتى. ادامزات بالاسىنا قاۋىپ توندىرگەن پاندەميا جاعدايىنا بايلانىستى كوپتەگەن مادەني-عىلىمي، ءبىلىم-تاربيە جۇمىسىنا بايلانىستى ءىس-شارالاردى ونلاين مانەرىندە وتكىزدىك، وعان پروفەسسورلىق قۇرام، ستۋدەنتتەر بەلسەنە قاتىستى.

سونىمەن قاتار، ۋنيۆەرسيتەت جانىنان «اباي ينستيتۋتىن» اشىپ، سول ورتالىق ارقىلى اباي مۇراسىن ناسيحاتتاۋدى جولعا قويدىق. وسى جوبانىڭ اياسىندا ۋنيۆەرسيتەتتە «اباي جىلى – وقۋ جىلى» دەپ جاريالانىپ جۇيەلى شارالار ءوتتى. جيدەبايداعى كەشەننىڭ امفيتەاترىندا «ولەڭ تولقىنى» پوەزيا پلەنەرى ۇيىمداستىرىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي كىتاپحاناسىندا اشىلعان كوۆوركينگ ورتالىعىندا عالىمدار اباي شىعارماشىلىعى تۋرالى ستۋدەنتتەرگە تۇراقتى تۇردە ءدارىس وقىدى.

ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى قالامىزداعى اباي مۋزەيىمەن بىرلەسىپ اقىننىڭ 1909 جىلى جارىق كورگەن ولەڭدەر جيناعىنىڭ رەپرينتتىك باسىلىمىن، «ابايتانۋ. تاڭدامالى» 5 تومدىق جانە «اباي جانە اقىن شاكىرتتەرى مۇراسى» 4 تومدىق ەڭبەكتەرىن جارىققا شىعاردى.

ابايدىڭ ءبىلىم جولى ءبىر عاسىر بۇرىن ناسيحاتتالا باستاعان بولاتىن. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت اتىن الىپ وتىرعان شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى حاكىم ابايعا قاراتىپ بىلاي دەگەن ەدى:

كەل، جاستار، بىز بىر تۇرلى جول تابالىق،

ارام ايلا، زورلىقسىز مال تابالىق.

وشپەس ءومىر، تاۋسىلماس مال بەرەرلىك

ءبىر ءبىلىمدى دانىشپان جان تابالىق.

بارشا جاستاردى اباي بىلىمىنە ۇندەگەن، ونىڭ دانالىعىنان سۋسىنداۋعا شاقىرعان.

حاكىم ابايدىڭ ءوزى عىلىمنىڭ ورنىن ەرەكشە اتاپ ايتقان: «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى. ودان باسقا نارسەمەن وزدىم عوي دەمەكتىڭ ءبارى دە – اقىماقتىق».

جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي مەملەكەت باسشىسى ابايعا ارناپ ماقالا جازىپ ناسيحاتتاۋى سوندىقتان. ءححى ءبىلىم عاسىرىنداعى ابايدىڭ ورنىن سول ماقالاسىندا جان-جاقتى اشىپ بەرگەن.

شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتى اقىن مەرەيتويىنا وراي ءتۇرلى باعىتتا رۋحاني باس قوسۋلار، كەزدەسۋلەر مەن سەمينارلار، سايىستار وتكىزدى. اتاپ ايتقاندا، قازان ايىندا وتكەن «اباي مۇراسى جانە الەمدىك رۋحانيات» حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك ونلاين كونفەرەنتسياسىندا ابايتانۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. قازاقستان، رەسەي، نيدەرلاندى، تۇركيا ەلدەرى عالىمدارى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. اباي جىلىندا وتكەن بۇل عىلىمي باس قوسۋ ابايتانۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەردى. 

شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتتەردىڭ تۇلعالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە ەرەكشە ورىن الادى. عىلىمي، وقۋ-ادىستەمەلىك جۇمىسپەن قوسا ۋنيۆەرسيتەت جاستارىنىڭ جەتىستىكتەرى ماقتانارلىق. ۋنيۆەرسيتەتتە جۇمىس ىستەيتىن ستۋدەنتتىك تەاتر، اقىندار مەكتەبى، ستۋدەنتتەر اليانسى، «جاس وتان» جاستار كوميتەتى، ءار ءتۇرلى باعىتتاعى ۇيىرمەلەر مەن سپورت سەكتسيالارى وسىنىڭ جارقىن كورىنىسى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ جوعارىدا اتالعان ىرگەلى ماقالاسىندا: «اقىن ەل-جۇرتىن ءتۇرلى ونەردى يگەرۋگە ۇگىتتەدى. سونىڭ ءبارى ۋاقىتتىڭ تالابى ەكەنىن ول انىق اڭعارىپ، ۇلتىنا ەرتەرەك ءۇن قاتتى. ءتىپتى قازىر ايتىپ جۇرگەن ينتەللەكتۋالدى ۇلت قالىپتاستىرۋ يدەياسى ابايدان باستاۋ الدى دەۋگە بولادى. ۇلى ويشىل ءار سوزىمەن ۇلتتىڭ ورەسىن ءوسىرۋدى كوزدەدى. سوندىقتان، ابايدى تەرەڭ تانۋعا باسا ءمان بەرگەنىمىز ءجون. ابايدى تانۋ – ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋى. ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋى جانە ۇنەمى دامىپ وتىرۋى، عىلىمعا، بىلىمگە باسىمدىق بەرۋى – كەمەلدىكتىڭ كورىنىسى. ينتەللەكتۋالدى ۇلت دەگەنىمىز دە – وسى. وسىعان وراي، اباي ءسوزى ۇرپاقتىڭ باعىت الاتىن تەمىرقازىعىنا اينالۋى قاجەت»، – دەپ ءتۇيىن جاسادى.

اباي مۇراسىن تانۋ، ناسيحاتتاۋ تەك مەرەيتوي اياسىندا عانا جۇزەگە اسپايتىندىعى بەلگىلى. سوندىقتان دا، ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى ۇلى اقىننىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ ىسىندە قاشاندا الدىڭعى ورىندا بولماق. ۋنيۆەرسيتەتتە بىرنەشە جىلدان بەرى وسى ماقساتقا قىزمەت ەتىپ وتىرعان قۇرىلىمدار جاس ۇرپاقتىڭ تولىققاندى تۇلعا بولۋىنا، اباي ءسوزىن سانالارىنا تۇيۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسا بەرەتىنى انىق.

حاكىم ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى ابايتانۋدىڭ جاڭا ءبىر بەلەسى بولدى. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قازىنالى مۇراسىن زەرتتەۋ، زەردەلەۋ – ۋاقىتتىڭ بىزگە قويىپ وتىرعان تالابى بولسا، وسى باعىتتاعى جۇمىستارىمىز جاندانا بەرەدى دەپ ەسەپتەيمىز.

تەك قانا اقىن ابايدى ەمەس، جىراۋ جامبىلدى، كۇيشى قۇرمانعازىنى، جالپى قازاق ەلىن الەمگە تانىتقان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازارباەۆ سول دانالارىنىڭ ارمانى تاۋەلسىزدىك جىلدارى ورىندالا باستاعانىن ءوزىنىڭ «اباي اماناتى» دەگەن ماقالاسىندا اتاپ ايتقان بولاتىن: «اباي قانشاما تاس قاپاس زاماندا ءومىر سۇرسە دە، بولاشاققا ۇمىتپەن كوز تىكتى. ول ولەڭدەرىندە «جاڭا ءوسپىرىم، كوك ءورىم»، «تىلەۋى، ءومىرى الدىنداعى»، «كوكىرەگى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى» جاستارعا ۇلگى بەرمەك ءۇشىن عيبرات ايتتى. «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز» دەي وتىرىپ، «دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى، عىلىمعا كوڭىل بولسەڭىز» دەگەن تاعىلىمىن ۇيرەتتى. باتىس پەن شىعىستىڭ ءىلىمىن تولىق يگەرگەن ابايدىڭ ونەگەسىن ەسكەرە وتىرىپ، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ جاستارى اراسىنان حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي، ءبىلىمى مەن بىلىگى جوعارى ماماندار دايارلاۋ ماقساتىمەن «بولاشاق» پرەزيدەنتتىك ستيپەندياسىن تاعايىندادىق. سونىڭ ارقاسىندا ۇلى اقىن ءومىر سۇرگەن زاماندا «ينتەرناتتا وقىپ جۇرگەن» قازاق بالاسىنىڭ ۇرپاقتارى حح جانە ءححى عاسىرلار توعىسىندا الەمنىڭ ەڭ تاڭداۋلى ۋنيۆەرسيتتەرىندە ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى».

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ايتقان «اباي اماناتى» ءبىلىم سالاسىنداعى بىزدەرگە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىنى انىق. جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل دەگەندەي، ءبىلىم-عىلىم سالاسىنداعى بىزدەر جوعارىدا ايتىلعان دانالىق سوزدەردەن ۇلگى الىپ، بولاشاققا قىزمەت ەتكەنىمىز ابزال.

مۇحتار بايجۇمانوۆ،

سەمەي قالاسىنىڭ شاكارىم

اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ

باسقارما توراعاسى - رەكتورى م.ا.