«ياساۋي ىزىمەن» ەكسپەديتسياسى سوزاق وڭىرىنە ساپارلاپ، قاسيەتتى نىسانداردى ارالادى

رۋحانيات • 24 قاراشا، 2020

«ياساۋي ىزىمەن» ەكسپەديتسياسى سوزاق وڭىرىنە ساپارلاپ، قاسيەتتى نىسانداردى ارالادى

288 رەت كورسەتىلدى

تۇركى الەمىنىڭ تۇلعاسى قوجا احمەت ياساۋي تاريحىن تۇگەندەۋ جانە تولىققاندى مالىمەتتەر توپتاستىرۋ ءھام تىڭ دەرەكتەر ىزدەۋ ماقساتىندا «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى «ياساۋي ىزىمەن» اتتى ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى.

بەكەن قايرات ۇلى

سۋرەتتەردە: ىسقاق باب (بابا اتا) كەسەنەسى; تايقازاندى قۇيعان شەبەر ءابدۋلازيزدىڭ زيراتى.

ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى اۋەلگى ساپارىن سوزاق وڭىرىنەن باستادى. بۇل ءوڭىر كۇللى تۇركى جۇرتىنا تامىر جايعان تۇلعالار تاريحىنا باي. اسىرەسە قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى نىساندار مۇندا جەتەرلىك. اتاپ ايتار بولساق، پايعامبارىمىزدىڭ كۇيەۋ بالاسى، ءارى ءتورت حاليفانىڭ ءبىرى – ازىرەت ءالىنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى ىسقاق باب وسىندا جاتىر.

«قولداعى اڭىز دەرەكتەرگە قاراساق، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ءوزى ىسقاق بابتىڭ كىندىگىنەن تاراعان ۇرپاقتار ساناتىنان. شەجىرە-ناسابنامەلەردە ىسقاق باب حيجرا جىل ساناۋى بويىنشا 150 جىلدارى وسى وڭىرگە كەلىپ، قاراتاۋدىڭ تەرىسكەيىندەگى قاراكوز بۇلاعىنىڭ باسىنا قونىس تەپكەن ەكەن. وسىندا مەشىت، مەدرەسە تۇرعىزىپ بالا وقىتىپتى. ءومىرىنىڭ سوڭىندا وسىندا جەرلەنىپ، كەيىن باسىنا كەسەنە تۇرعىزىلعان. سودان بەرى جەرگىلىكتى جۇرت ۇلى شايحىنىڭ جاتقان جەرىن «باب اتا» اتاپ كەتكەن» دەيدى، سوزاق اۋداندىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى نۇرعايشا بالاۋبەكوۆا.

جەرگىلىكتى ولكەتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ىسقاق باب كەسەنەسى 1883 جىلدار شاماسىندا سالىنعان دەسە، زەرتتەۋشى ۆ.كولوسسوۆسكي 1901 جىلى ىسقاق باب كەسەنەسىنە 1025 جىل بولعانىن جازىپ قالدىرعان. سوعان قاراعاندا، كەسەنە 876 جىلى سالىنعان سياقتى. كەسەنەنىڭ كىرپىشىن كۇيدىرگەن وشاقتار مەن تاندىر پەشتەردىڭ ورنى الىگە دەيىن ساقتالعان.

جەرگىلىكتى ولكەتانۋشى بەكجان كوپجاسار ۇلى: «باب اتا كەسەنەسى ءبىرى – ۇلكەن، ەكىنشىسى – كىشى ەكى بولىكتەن تۇرادى. كىشىسىنىڭ استىندا ىسقاق بابتىڭ ءوزى جانە ايەلى، بالالارى جەرلەنگەن-مىس. كىشى كۇمبەزدىڭ ديامەترى 25 – 27 مەتر بولسا، ۇلكەنى – 36 مەتر. ىسقاق باب تۋرالى زەرتتەۋ جۇمىستارى بەلگىلى عالىمدار كولوسوۆسكي، اريستوۆ، كاستانە جانە جەرگىلىكتى قالامگەرلەر م.جامەكوۆ، د.تۇرانتەگىنىڭ ەڭبەكتەرىندە كورىنىس تاپقان» دەسە، كەسەنەنىڭ شىراقشىسى احمەت ءانۋاروۆ قاريا، كەڭەس داۋىرىندە كەسەنەنى جەرمەن-جەكسەن ەتۋدەن ساقتاۋ ءۇشىن حالىق ارنايى قويما جاساپ، استىرتىن كۇتىپ-قاراعان، دەيدى.

ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى كەلەسى كەزەكتە، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ رۋحاني پىكىرلەسى ءارى جانازاسىن وقىعان اۋليە قارابۋرا كەسەنەسىنە جانە ايگىلى قولباسشى بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ سيمۆولى بولعان، سونىمەن قاتار تۇركىستانداعى تايقازاندى قارناقتاعى شەبەرحاناسىندا قۇيعان شەبەر ءابدۋلازيزدىڭ باسىنا باردى. ولكەتانۋشى نۇرماحان سەيىتماحان ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، جەرگىلىكتى حالىق بۇل جەردى «قازانشى اۋليە قورىمى» دەپ اتايدى ەكەن.

«الداعى ۋاقىتتا سوزاق وڭىرىندەگى قوجا احمەت ياساۋي تاريحىمەن بايلانىستى زەرتتەۋلەر جالعاساتىن بولادى. شەجىرە قاريالار مەن ولكەتانۋشىلاردان جيناقتالعان مالىمەتتەر نەگىزىندە كىتاپتار جازىلىپ، دەرەكتى فيلمدەر دايارلانادى. بۇگىنگى ۇرپاق ياساۋي دەسە كوك كۇمبەزدى كەسەنەنى عانا ەلەستەتىپ قويماي، ونىڭ شىققان تەگىن، تاريحي تۇلعالارمەن بايلانىسىن بىلگەنى ابزال. ەكسپەديتسيانىڭ دا كوزدەگەنى وسى»، دەيدى «ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى نۇربولات احمەتجانوۆ مىرزا.