– COVID-19 پاندەمياسى رەسەي ەكونوميكاسىنا دا كەرى اسەرىن تيگىزدى. ءوز كەزەگىندە  حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا دا، اقپارات قابىل­داۋ ۇردىسىنە دە وزگەرىس ەنگىزدى. وسى جونىندە نە ايتاسىز؟

– پاندەميا كەزىندە تسيفرلى مەديا­كوممۋنيكاتسياعا سۇرانىس ارتا ءتۇستى.  مۇنى COVID-19 ىندەتى مەن ۆيرۋستىڭ سالدارىنا قاتىستى اق­پاراتقا دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ تۋىن­داۋى­مەن بايلانىستىرۋعا بولادى. وعان قوسا وسى ۋاقىت ارالىعىندا رەسەي­لىكتەردىڭ «بوس ۋاقىت جانە كوڭىل كوتەرۋ يندۋسترياسى» نارىعىنا سۇرا­نىسى ءوستى. تەك تەلەديدار عانا ەمەس، سونداي-اق ونلاين قىزمەتتەر، ۆيدەو­حوستينگ، ونلاين كينوتەاترلاردى قولدانۋشىلاردىڭ ارتقانى بايقالدى. مەدياسكوپتىڭ مالىمەتىنشە، كارانتين كەزىندە تەلەباعدارلامالاردىڭ رەيتينگى دە جوعارى بولعان. اتاپ ايتار بولساق، 55-64 جاس ارالىعىنداعى كورەرمەندەر 27%-عا، ال 12-17 جاستاعى جاسوسپىرىمدەر 49%-عا ۇلعايدى. ءتىپتى ەفيردى تولتىرۋ ءتاسىلى دە وزگەرگەن. ماسەلەن، قازىر Skype نەمەسە Zoom ارقىلى تەلەارنالارعا سۇحبات بەرۋ قالىپتى جاعدايعا اينالعان. 

رەسەي جۋرناليستيكاسىنا جاڭا مىندەت جۇكتەلدى. ەندىگى كەزەكتە مەديا الەمدى الاڭداتقان ماسەلەلەرگە ساراپتامالىق تۇسىنىك بەرىپ، اۋديتوريانى پاندەميا جاعدايىندا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتۋدى ءوز ميسسياسىنىڭ قاتارىنا قوستى. پاندەميا تۋرالى سەنىمدى، ناقتى ءارى قولجەتىمدى اقپارات تاراتۋ ۆيرۋس جۇقتىرۋ قاۋپىن ازاي̆تۋ، حالىقتى ابىگەرگە سالاتىن دەزينفورماتسيادان قورعاۋ ءۇشىن ماڭىزدى. قوعام ۇكىمەتتىڭ پاندەميامەن كۇرەسۋ ءۇشىن نە ىستەپ جاتقانىنان حاباردار بولسا، سەنىمى نىعاي̆ىپ، ينستيتۋتتارمەن ءوزارا ديالوگ ورناتادى. ناتيجەسىندە، قوعامنىڭ كوڭىل كۇيى  جاقسارادى. بۇل اسا ماڭىزدى. سەبەبى ءجۇرىپ-تۇرۋ، توپ بولىپ جينالۋدى، قوعامدىق ءىس-شارالاردى شەكتەۋ بوي̆ىنشا قابىلدانعان قاتاڭ شارالار ناقتى جانە ۋاقتىلى تۇسىندىرىلمەگەن جاعداي̆دا كوپشىلىك ولاردى ءتيىستى دەڭگەيدە قابىلداي قويماي̆دى.

– وسى تۇستا ساراپشىلار بۇقارا­­لىق اقپارات قۇرالدارى دا زارداپ شەككەن سالالار تىزىمىندە ەكەنىن العا تارتادى. بۇل پىكىر قانشا­لىقتى شىندىققا جاناسادى؟

– ەڭ الدىمەن، بۇقارالىق اقپا­رات قۇرالدارى كوروناۆيرۋستىق ينفەك­تسيانىڭ تارالۋى ناتيجەسىندە ەڭ كوپ زارداپ شەككەن سالالاردىڭ قاتارىنا ەنگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. سەبەبى رەسەيدىڭ مەديا سالاسى، راسىمەن-اق، قيىن جاعدايعا تاپ بولدى. بيىلعى جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، مەديابيزنەس شىعىنى 100 ملرد ءرۋبلدى قۇراعان.

وسى ورايدا رەسەي جۋرناليستەر وداعى پاندەمياعا بايلانىستى ايماق­تىق باق الدىندا تۇرعان ماسەلە­لەردى انىقتاۋ ماقساتىندا اۋقىم­دى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. وعان رەسەيدىڭ  بارلىق سۋبەكتىسىنەن ايماقتىق، اۋداندىق جانە جەرگىلىكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ 85 وكىلى قاتىستى. سولاردىڭ ىشىندە مەرزىمدى باسىلىمدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇلەسى – 66،4%. ولاردىڭ 37،5%-ى پاندەميا كەزىندە تارالىم مەن ەفير سانىنىڭ قىسقارتىلعانىن العا تارتتى. كوپ رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن تومەندەتۋگە ءماجبۇر بولدى، 19،2%-ى قىزمەتكەرلەر شتاتىن قىسقارتتى. بۇل رەتتە ساۋالناماعا قاتىسۋشىلاردىڭ 25،4%-ى بۇرىنعى رەجىمدە جۇمىس ىستەۋدى جالعاستىرۋدا. رەداكتسيالاردىڭ 38،4%-ى جالاقىنى 20%-عا تومەندەتتى.

مەدياداعى ماڭىزدى باعىتتار­دىڭ ءبىرى – جارنامالىق كىرىستەر اي­تار­لىق­تاي تومەندەدى. بۇقارالىق اق­پارات قۇرالدارىنىڭ كوبى جارناما بەرۋشىلەردىڭ ءبىر بولىگى سەرىكتەس­تىكتى توقتاتاتىنىن مالىمدەدى. زەرت­تەۋ ناتيجەسى بۇقارالىق اقپا­رات قۇرالدارىن COVID-19 كوروناۆي­رۋستىق پاندەمياسىنا بايلانىستى ەڭ كوپ زارداپ شەككەن سالالار تىزىمىنە قوسۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتىپ وتىر.

– الەم 2022 جىلعا دەيىن پاندەميامەن كۇرەسەدى دەگەن بولجام بار. وسى كەزەڭدە باق سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولۋى مۇمكىن؟

– جالپى، قازىرگى جاعدايدا الەمدىك باق الدىندا تۇرعان ماڭىز­دى مىندەت­تەردىڭ ءبىرى – جالعان اقپارات­پەن كۇرەسۋ. قوعامدىق كوممۋ­نيكا­تورلاردىڭ ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، رەسەيلىك جۋرناليستەر كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا تۋرالى جالعان اقپارات اعىمىنا قارسى تۇرا ءبىلدى. وسى ورايدا ينفودەميانى جەڭۋدە كاسىبي جۋرناليستىك ەتيكا قاعيدالارىن ساقتاۋ ۇلكەن ءرول اتقارۋى ءتيىس. اسىرەسە، جۋرناليست ءۇشىن جاڭالىقتاردى تەكسەرۋ (فاكتچەكينگ)، دەرەككوزدەرمەن جۇمىس ىستەۋ، اشىق ويلاۋ، ءماتىننىڭ اسەرىن ءتۇسىنۋ سياقتى كاسىبي ستاندارتتار پاندەميا جاعدايىندا اسا ماڭىزدى بولعانىن بايقادىق.

پاندەميا مەن ينفودەميا جاع­دايىندا ءداستۇرلى باق پەن جاڭا مەدياعا سۇرانىس رەيتينگى جوعارى بو­لاتىنى ءسوزسىز. دەگەنمەن ءبىز ينفو­­دەميانىڭ پاندەميا كەزىندە ساقتا­لاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت.

سونىمەن قاتار باق بيزنەس رەتىندە قۇلدىراۋى مۇمكىن. جالپى، قازىرگى تاڭدا بيزنەس-مودەلدى وزگەرتۋ ماسەلەسى وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. داعدارىستىڭ قانشالىقتى ۇزاققا سوزىلاتىنىن جانە COVID-19 ىندەتىنىڭ ءالى قانشا تولقىنى بولاتىنىن ەشكىم دە بىلمەيدى. سوندىقتان ەكونوميستەر مەدياەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ءارتۇرلى جولدارىن ۇسىنۋدا. اسىرەسە، تەلەمەديتسينا دامۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتادى ماماندار. بۇل ءبىزدىڭ دارىگەرگە جەكە كەلۋگە نەمەسە ونىمەن ونلاين رەجىمدە سويلەسۋگە دەگەن نيەتىمىزگە بايلانىس­تى. وسىنداي قيىن كەزەڭدە شەشىم ىزدەگەندە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلادى. مەدياحولدينگتەردىڭ ءبىر بولىگى ونلاين رەجىمگە كوشىپ، قاشىقتان جۇمىس ىستەي الاتىنىن دالەلدەدى. بۇل تەندەنتسيا ساقتالاتىنىنا كۇما­نىم جوق. وسىلايشا، عيماراتتىڭ  جال­گەر­لىك اقىسىنان قۇتىلىپ، قاراجات ۇنەمدەۋگە بولادى. Twitter-ءدىڭ شەشىمى تۋرالى ءبارى ەستىگەن شىعار: كومپانيا ءوزىنىڭ قىزمەتكەرلەرى الداعى ۋاقىتتا قاشىقتان جۇمىس ىستەيتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار Goldman Sachs ساراپشىلارى بارلىق ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر مەن كونفەرەنتسيالار ونلاين رەجىمدە قالسا، بۇل مۇناي تۇتىنۋدى تاۋلىگىنە 2-3 ميلليون باررەلگە ازايتاتىنىن حابارلادى. سايىپ كەلگەندە، ىندەت ءبىزدىڭ قاتىپ قالعان قاعيدالاردى بۇزۋعا كومەكتەسەتىن ءتۇرى بار...

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

دانا سۇلەيمەنوۆا،

ارنايى «Egemen Qazaqstan» ءۇشىن