قوعامىنا ساي ادامى

قوعام • 21 قازان، 2020

قوعامىنا ساي ادامى

25 رەت كورسەتىلدى

ءبىز ادەتتە ادامزاتتىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن ايقىنداۋ ءۇشىن ونىڭ تاريحىن قاۋىمدىق، قۇل يەلەنۋشىلىك، فەودالدىق، كاپيتاليستىك قوعامدارعا بولەمىز. بۇل قوعامداردا ادامزاتتىڭ الدىنا ءارتۇرلى ماقساتتار قويعانى، سول ماقساتتار ءۇشىن كۇرەسكەنى بايقالادى.

سۇڭعات ءالىپباي

ماسەلەن، قاۋىمدىق قۇرىلىستىڭ باستى ماقساتى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، امان قالۋ ءۇشىن كۇرەسۋ بولعان. سول ءۇشىن ادامدار باس قوسىپ بىرىگىپ، قاۋىم قۇرادى. ايتپەسە جالعىز ادام وزىنە قاراعاندا الدەقايدا قۋاتتى جىرتقىش اڭداردىڭ جەمىنە اينالۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. سول تۇستا ادامداردىڭ نەگىزگى تىرشىلىك كوزى تابيعي وسىمدىكتەر تەرۋ مەن اڭ اۋلاپ كۇن كورۋ بولدى. ادامدار اقىرىندا وزدەرىنە بەرىلگەن ەرەكشە قاسيەت – اقىل مەن سانا قۇدىرەتى ارقىلى وزدەرىنەن الدەقايدا الىپ اڭداردىڭ ءبارىن جەڭىپ شىعىپ، دۇنيەنىڭ جەكە-دارا بيلەۋشىسىنە اينالدى.

قۇل يەلەنۋشىلىك، فەودالدىق قوعامداردا (قازىر بۇلاردى اگرارلىق قوعام دەپ تە اتاپ ءجۇر) نەگىزىنەن تاماعىن اسىراۋ ءۇشىن كۇرەستى. بۇل قوعامدار ادامدى مال ۇستاپ، ەگىنشىلىك جۇرگىزۋگە ۇيرەتتى.

مىنە، وسى رەتپەن كەلگەندە كاپيتاليستىك قوعامداعى ادامداردىڭ باستى ماقساتى زات ءۇشىن كۇرەس بولىپ كەلدى دەسەك تە بولادى. بۇل قوعام ادام قىزمەتىن الدەقايدا بيىكتەرگە كوتەرىپ، سوعان ساي ادامنىڭ جاڭا قاجەتتىلىكتەرىن تۋىنداتتى. ادامدارعا نەشە ءتۇرلى زاتتار قاجەت بولا باستادى. سول زاتتاردى جينايمىن دەپ ادام دۇنيەقۇمارلىققا بوي ۇردى. قازىرگى كۇندەرى مۇنداي ۇدەرىس، اسىرەسە، كاپيتاليستىك قوعامعا كەيىنىرەك كىرگەن ءبىزدىڭ قازاق سەكىلدى حالىقتاردا بەلەڭ الىپ وتىرعانىن كورىپ وتىرمىز. ءاربىر تويعا جاڭا كويلەك تىكتىرىپ كيۋ، گاردەروبتى كيىمگە تولتىرۋدان باستاپ، نەشە ءتۇرلى اشەكەي زاتتار ساتىپ الۋ، ءۇيدىڭ ءىشىن جيھازعا تولتىرۋ – كوپتەگەن قازاق ايەلدەرىنىڭ اينالىسىپ جۇرگەن باستى شارۋالارىنىڭ ءبىرى. ەرلەر جاعى ماشينادان ماشينا اۋىستىرىپ مىنۋدە. جاعداي كەلسە، پاتەر مەن ءۇيدى دە ءجيى ايىرباستالۋدا.

ارينە، وسىنىڭ ءبارىن كاپيتاليستىك قوعامداعى ادامداردىڭ زاتتارعا كەنەلۋ پروتسەسىن كورسەتۋ ءۇشىن قاجەتتى مىسالدى الىستان ىزدەمەي-اق ءوز حالقىمىزدىڭ جاعدايىنان الىپ جازىپ وتىرمىز. ايتپەسە، حالقىمىزدى سىنايىن دەگەن ويىمىز جوق.

تاعى ءبىر قىزىعى، ءبىز ازىرگە بۇل زاتتاردىڭ كوبىن ءوندىرۋشى حالىق ەمەسپىز. نەگىزىنەن تۇتىنۋشى حالىقپىز. ءوندىرۋشى ەمەس، تۇتىنۋشى حالىق بولعان سوڭ، ول زاتتاردى ءوزىڭ شىعارا الماي وتىرعان سوڭ ونى ۇنەمدەپ پايدالانۋ يدەولوگياسى جولعا قويىلسا كەرەك-ءتى. ويتكەنى كاپيتاليزمنىڭ ءبىز سەكىلدى دامۋشى حالىقتارعا ۇسىناتىن تاعى ءبىر قاعيداسى – ورىنسىز ىسىراپشىلدىقتان باس تارتۋ بولسا، بۇل قاعيدانىڭ بىزدە جۇزەگە اسىپ جاتقانى شامالى. قازاقتىڭ تويشىلدىعى مەن ىسىراپشىلدىعى ءتىپتى انەكدوتتارعا دا اينالىپ بارا جاتىر ەدى، كوروناۆيرۋس قورقىنىشى ازىرگە وسىعان تۇساۋ سالعانداي بولىپ وتىر.

كاپيتاليزم كەزەڭىنە العاشقىلار قاتارىندا ەنىپ، ابدەن دامىپ العان ەلدەردە ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋ، ۇنەمدەۋ ماسەلەسىنىڭ ادامداردىڭ قانىنا دەيىن ءسىڭىپ كەتكەندىگىن بايقاۋعا بولادى. ولاردا كيىم مەن زاتتى ءجيى ايىرباستاۋ ماقسات ەمەس. ماسەلەن، الەمدەگى ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرى گەرمانيانى بيلەپ تۇرعان انگەلا مەركەلدى تەلەديداردان كورگەنىمىزدە ۇنەمى ءبىر كيىممەن جۇرەتىنىن بايقايمىز. وسىدان ون جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن بريۋسسەلدە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءىس-تاجىريبەسىنە ارنالعان بىرنەشە كۇندىك حالىقارالىق سەمينار ۇيىمداستىرىلىپ، بۇل شارا بەلگيا سەناتىندا وتكەن ەدى. سوندا وسى مارتەبەلى مەكەمەنىڭ باسشىسى انن-ماري ليزين حانىم دا بىرنەشە كۇن بويى ءبىر سۆيتەرمەن ءجۇردى. نەگە؟ سەبەبى بۇل ەلدەردە ادامداردىڭ ساناسى زاتتان جوعارى تۇر. ولار باسقا ماسەلەلەرگە (ەل ارالاۋ، جەر كورۋ، دۇنيەنى تانۋ، ءوزىن جەتىلدىرۋ، ماماندىق يگەرۋ، رۋحاني ءلاززات الۋ، دەنساۋلىقتى كۇتۋ، ت.ب) كوبىرەك كوڭىل بولەدى ەكەن.

ادامزات تاريحىنداعى قوعامداردىڭ اۋىسۋ سەبەپتەرىن ادامداردىڭ قانداي كۇشتەرمەن باسەكەلەستىككە تۇسكەنىنە قاراپ تا اڭعارۋعا بولاتىنداي. ماسەلەن، قاۋىمدىق قۇرىلىس كەزىندە ادامداردىڭ باستى جاۋى جىرتقىش اڭدار بولعانى بەلگىلى. مۇنان كەيىنگى قوعامداردا ادامدار وزدەرىمەن وزدەرى باسەكەلەستىككە ءتۇستى. وسىعان وراي ەجەلگى گرەك زامانىندا «ادام ادامعا – قاسقىر» دەگەن ۇعىم پايدا بولسا، كەڭەس وداعى كەزىندە بۇل ءسوز «ادام ادامعا – دوس، جولداس جانە باۋىر» دەپ تۇزەتىلدى.

ال ەندى ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ادامنىڭ باستى باسەكەلەسى «جاساندى ينتەللەكتىمەن» قارۋلانعان ماشينالار بولاتىنى بەلگىلى بولۋدا. مۇنىڭ ءوزى ەندى زاتتار قوعامىنىڭ ارتتا قالىپ، ادامدار ماشينالارعا توتەپ بەرۋ ءۇشىن وزدەرىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋمەن اينالىساتىنىن، ءبىلىم مەن مەديتسينا جانە سپورتتىڭ العا شىعاتىندىعىن بىلدىرەدى.

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز