سالاعا سەرپىن بەرەتىن زاڭ قاجەت
قازاقستان ەكولوگيا مەن دامۋ سالالارىنداعى وتىزعا جۋىق حالىقارالىق كونۆەنتسيا مەن حاتتامالاردى راتيفيكاتسيالاعان. سوڭعى كەزەڭدەردە ەلىمىزدىڭ پاريج كەلىسىمىنە قوسىلۋى, پارلامەنت سەناتىنىڭ اقپاراتقا كىرۋى, شەشىمدەر قابىلداۋ پروتسەسىنە جۇرتشىلىقتىڭ قاتىسۋى جانە قورشاعان ورتاعا قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا سوت ادىلدىگىنە قول جەتكىزۋ تۋرالى كونۆەنتسياعا لاستاۋىشتاردىڭ شىعارىندىلارى مەن تاسىمالدارىنىڭ تىركەلىمدەرى تۋرالى حاتتامانى راتيفيكاتسيالاۋى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ۇدەرىسكە بەلسەنە قاتىسۋىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسكەنى ءسوزسىز. دەگەنمەن, ءتيىستى قۇجاتتار قابىلدانسا, سونىمەن ماسەلەنىڭ ءبارى شەشىلە قالادى دەۋ قيسىنسىز…
بۇگىندە مەملەكەت تاراپىنان ءتيىستى جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقانىمەن, ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق جاعداي ءوزىنىڭ مۇشكىل حالىنەن ارىلار ەمەس. بۇل جونىندە مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنە كىرىسۋىنە ارنالعان ۇلىقتاۋ راسىمىندە ناقتى توقتالىپ وتكەنى بەلگىلى. پرەزيدەنت سول سوزىندە: «قورشاعان ورتانىڭ قازىرگى مۇشكىل ءحالى – كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگى ماسەلە. سوندىقتان ەلىمىزگە بىرىڭعاي ەكولوگيالىق ساياسات قاجەت. قورشاعان ورتانى قورعاۋ جۇيەسىنە سەرپىن بەرەتىن جاڭا ەكولوگيالىق كودەكس قابىلداۋ كەرەك», دەگەن بولاتىن.
ارينە ەكولوگيا, قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى تۇيتكىلدەردى بىردەن شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق قوعامدى مازالاعان ماسەلەلەر قوردالانا تۇسپەۋى ءۇشىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ناقتى شارالار قابىلداپ, ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا زاڭنامالىق تۇرعىدا جاعداي جاساۋ وتە ماڭىزدى.
باسقاسىن ايتپاعاندا, بۇگىندە ەل اۋماعىنداعى پوليگونداردا 120 ملن تونناعا جۋىق قاتتى تۇرمىستىق قالدىق جيناقتالعان. سونداي-اق ءتيىستى مينيسترلىك تاراپىنان 2030 جىلى ەلىمىزدە لاستاۋشى زاتتاردىڭ ەميسسياسى 3,6 ملن تونناعا دەيىن وسەدى دەپ بولجانىپ وتىر. بۇل دەرەكتەر ەلىمىزگە ءتيىمدى شارالاردى قولعا الۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى.
قازىرگى تاڭدا ۇكىمەت تاراپىنان جاڭا ەكولوگيالىق كودەكس ازىرلەنگەنى بەلگىلى. حالىق بۇل كودەكستىڭ ۋاقىت سۇرانىسىنا ساي قولدانىسقا ەنەتىنىنە سەنىممەن قارايدى. بۇل ورايدا پارلامەنتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ايرىقشا ەكەنى داۋسىز.
ايتا كەتەيىك, جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستىڭ باستى قاعيداسى – لاستاۋشى تولەيدى, لاستاۋشى قالپىنا كەلتىرەدى. كودەكستە قورشاعان ورتاعا زيانىن تيگىزگەنى ءۇشىن ايىپپۇل تولەگەنشە كاسىپورىندارعا جاڭا تەحنولوگيالارعا قاراجات سالۋعا جاعداي جاساۋدى كوزدەيدى. سونداي-اق كودەكس جوباسىندا لاستاۋشى كاسىپورىندار شىعاراتىن زياندى زاتتار كولەمىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اۆتوماتتاندىرىلعان پلاتفورما قۇرۋ قاراستىرىلعان.
ۇسىنىستار ەسكەرىلۋگە ءتيىس
جالپى, تابيعاتتى قورعاۋ, ەكولوگيالىق تۇيتكىلدەردى ەڭسەرۋ ىسىنە وزىندىك كەدەرگىسىن كەلتىرىپ وتىرعان جايتتارعا تالداۋ جاساۋ, ولاردىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرىن انىقتاۋ وتە قاجەت. بۇل باعىتقا زاڭنامالىق تۇرعىدا قولداۋ كورسەتۋ قالىپتاسقان كەدەرگىلەردى جويۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى.
بۇگىندە, باسقاسىن بىلاي قويعاندا, ەكولوگيالىق رەتتەۋ, ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى سالاسىنداعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى جەتكىلىكتى.
وسى جىلدىڭ اقپان-ناۋرىز ايلارىندا ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ كوميتەتتەرى سالاداعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىنە قاتىستى سىرتقى تالداۋ جۇرگىزگەن-ءدى. وندا انىقتالعان سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن 2 تارماققا ءبولىپ قاراستىرعان. بۇل تاۋەكەلدەر ەكولوگيالىق زاڭنامالاردى قولدانۋدى تەكسەرۋگە جانە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كەزىندە باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى كورىنەدى.
سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى پرەۆەنتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى انار جاروۆانىڭ ايتۋىنشا, ءبىرىنشى تارماق بويىنشا, انىقتالعان بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ جانە شىعىنداردى وتەۋ جونىندە ۇيعارىم بەرۋگە ناقتى ۋاقىتتىڭ بولماۋى سىبايلاس جەمقورلىق ءۇشىن ماڭىزدى العىشارت بولىپ تابىلادى.
ماسەلەن, 2015 جىلدىڭ 21 شىلدەسىندە جامبىل وبلىسىنىڭ ەكولوگيا دەپارتامەنتى ەكولوگيالىق زاڭنامانىڭ ساقتالۋىنا بايلانىستى ءبىر جەكە كاسىپكەرگە جوسپاردان تىس تەكسەرۋ جۇرگىزىپ, ونىڭ بارىسىندا پايدالى قازبالاردى (بالشىق) زاڭسىز ءوندىرۋ فاكتىسىن انىقتايدى. شىعىن كەلتىرۋ فاكتىسى 2015 جىلدىڭ شىلدەسىندە بەلگىلى بولعانىنا قاراماستان, الگى جەكە كاسىپكەرگە ونى وتەۋ تۋرالى تالاپ 4 جىلدان كەيىن, ياعني 2019 جىلدىڭ تامىزىندا قويىلعان. ەكىنشى تارماق بويىنشا ايتار بولساق, اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋ اياسىندا سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ باپتارىندا جازانىڭ قوسىمشا تۇرلەرىن قولدانۋ نەمەسە قولدانباۋ مۇمكىندىگىمەن بايلانىستى ديسكرەتسيالىق نورمالاردىڭ بولۋىنا بايلانىستى تۋىندايدى ەكەن.
مىسالى, كودەكستىڭ 326-بابىندا ەكولوگيالىق رۇقساتتا كورسەتىلگەن تابيعاتتى پايدالانۋ شارتتارىن ورىنداماۋ – ەكولوگيالىق رۇقساتتىڭ قولدانىسىن ۋاقىتشا توقتاتۋ نەمەسە ونىڭ بولماۋىنان ايىپپۇل سالۋعا اكەلىپ سوعادى. ۇقساس نورمالار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ باسقا باپتارىندا بار (مىسالى, كودەكستىڭ 333-بابى (2-بولىگى), 399, 464).
بىزگە بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي, ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى سالاسىنداعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى نەگىزىنەن ورمان قورىن, بالىق رەسۋرستارىن قورعاۋ, اڭشىلىق سۋبەكتىلەردىڭ ينسپەكتسيالىق قىزمەتى باعىتىنداعى باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋمەن بايلانىستى.
ورمان شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى باقىلاۋ وكىلەتتىكتەرى مەن جالاقىنىڭ تومەندىگى زاڭسىز ارەكەتتەر جاساۋعا مۇمكىندىك تۋعىزباي قويمايدى. سونداي-اق ورمان الاپتارىنىڭ قاشىقتىعى دا سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي جاسايتىن وبەكتيۆتى فاكتوردىڭ ءبىرى. بۇل قوعام تاراپىنان ءتيىستى باقىلاۋدىڭ بولماۋىنا جانە وسى سالاداعى قىلمىستاردىڭ جاسىرىن قالۋىنا اكەلىپ سوعادى.
بالىق رەسۋرستارىن قورعاۋ جونىندەگى باقىلاۋ-ينسپەكتسيالىق قىزمەتتە قۇقىق بۇزۋشىلىق قۇرالىن تاركىلەۋ ءراسىمى رەتتەلمەگەن, سوعان بايلانىستى بۇل پروتسەسس تەكسەرۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا جۇرەدى, بۇل ديسكرەتسيا بولىپ تابىلادى. تەكسەرۋشىلەردە بەينەتىركەۋىشتەردىڭ, قاتاڭ ەسەپ بلانكىلەرىنىڭ (اكىمشىلىك حاتتامالاردىڭ) جانە اكىمشىلىك راسىمدەردى ەلەكتروندى فورماتتا جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولماۋى جاعدايدى كۇردەلەندىرە تۇسەدى. اڭشىلىق شارۋاشىلىعى سۋبەكتىلەرىنىڭ باقىلاۋ-ينسپەكتسيالىق قىزمەتىندە بۇرىن بەرىلگەن ۇيعارىمنىڭ ورىندالۋىن تەكسەرۋ بويىنشا جوسپاردان تىس ءىس-شارالار جۇرگىزۋ ءتارتىبى رەتتەلمەگەن.
ارينە مۇنىڭ بارلىعى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى وڭتايلى شەشۋدە انىقتالعان سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن, سونىمەن قاتار باسقا دا ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جويۋ بويىنشا ناقتى ۇسىنىستاردى تەرەڭ سارالاپ, ولاردى زاڭنامالىق قۇجاتتارعا ەنگىزۋ قاجەتتىگىن ايقىندايدى.
قورىتا ايتقاندا, ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق ساياساتىن ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە قولعا الىنعان ءىس-شارالاردى ءوز دەڭگەيىندە اتقارۋعا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن بارلىق كەدەرگىلەرگە تالداۋ جاسالىپ, ونى جويۋ ىسىنە نازار اۋدارىلۋى ءتيىس.
