ابايعا تاعزىم: قاللەكي تەاترى جاڭا ماۋسىمىنىڭ شىمىلدىعىن ءتۇردى

جاڭا ماۋسىم –جاڭا جاۋاپكەرشىلىك

ق.قۋانىشباەۆ تەاترى ۇجىمى ءۇشىن بيىلعى ماۋسىمنىڭ ءجونى دە، جولى دا بولەك. كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتىپ، سۇبەلى شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرگە جەتەلەيتىن ساۋلەلى سەبەپتەرى دە جەتەرلىك. اۋەلگىسى – جاڭا ماۋسىم جۇمىسى مەملەكەت باس­شىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تىكە­لەي تاپسىرماسىمەن كەلەر جىلى حالىقارالىق دەڭگەيدە اتالىپ ءوتىلۋى جوسپارلانعان ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىمەن تۇسپا-تۇس كەلسە، ەكىنشى ەلەۋلى سەبەپ – ۇجىم الداعى ححح مەرەي­تويلىق ماۋسىمىن جاڭا ەڭسەلى عيمارات تورىندە قارسى الماق.

ودان بولەك، قاللەكيلىكتەردىڭ اباي تاقىرىبىنا ايالاي قاراۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى – تەاترعا ەسىمى بەرىلگەن تۇڭ­عىش قازاق تەاترىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى اكتەرلەردىڭ ءبىرى قاليبەك قۋانىشباەۆ – حاكىم بەينەسىن ەڭ العاش ساحناعا شىعارعان اكتەر. وتكەن عاسىردىڭ 40-جىلى رەجيسسەر اسقار توقپانوۆتىڭ قولتاڭباسىندا ساحنا كورگەن تراگەديانىڭ قازاق تەاتر ونەرى تاريحىنداعى ورنى ايرىقشا. اسىرەسە قاليبەك قۋانىشباەۆ نۇسقالاعان ابايدىڭ اڭىز بەينەسى ىشكى تەرەڭدىگىمەن ونەرسۇيەر قاۋىمدى ايرىق­شا ءتانتى ەتكەن ەدى.

«قاليبەكتەن كەيىن ابايدى تالاي دارىندى اكتەرلەرىمىز وينادى، بى­راق قاليبەك – اباي بىرەۋ-اق! ول – ءحان­تا­ڭىرىنىڭ بيىك شوقىسىندا وقشاۋ تۇرعان بەينە». اسقار توقپانوۆتىڭ ۇلى قاللەكي ويىنىنا بەرگەن بۇل باعاسى تالانت تابيعاتىنا تارازى بولاتىنداي.

– بۇگىن شىنىمەن دە تولعاندىراتىن، ادامعا كوپ وي سالاتىن، ماماندىعىنا تەرەڭ ۇڭىلەتىن، «مەن وسى ءارتىسپىن بە، كيەلى ساحنادا جۇرۋگە قانشالىقتى قۇقىم بار؟»، دەگەن ساۋالدارعا ءار اكتەردىڭ ءوزىنىڭ ىشتەي جاۋاپ بەرەتىن كۇنى. ءبىزدىڭ كيەلى قاراشاڭىراق قازاق ساحناسىنىڭ قارا نارى قاليبەك قۋانىشباەۆتىڭ ەسىمىن يەلەنگەن. ەندەشە، وسى اتقا لايىق ادال قىزمەت ەتۋگە ءتيىسپىز. «ساحنا – مەنىڭ ءومىرىم، ساحنا – مەنىڭ تاعدىرىم، ساحنا – مەنىڭ ءتاڭىرىم»، دەپ ونەر الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەر بولساق، سوندا ءبىز بابانىڭ جولىن ۇستايمىز، تۋىن قۇلاتپايمىز. ءبىزدىڭ ۇجىم وعان ابدەن لايىق، – دەدى ماۋسىمنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا تەاتردىڭ ارداگەر اكتريساسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجان اسپەتوۆا.

قازاق تەاترى قۇت بولا ما؟!

شىمىلدىعىن ەرەكشە شابىتپەن تۇرگەن ۇجىم ءۇشىن كەزەكتى تەاتر ماۋسىمى زور جاۋاپكەرشىلىككە دە تولى بولماق. ونى ساناۋلى كۇن بۇرىن عانا تەاتردىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندالىپ، جەمىستى جۇمىسىن باستاپ كەتكەن قازاق­ستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، رەجيسسەر، PhD دوكتورى اسحات ماەميروۆ ايرىقشا اتاپ ءوتتى.

– كەلەر جىلى ۇجىمىمىز ءۇشىن ايتۋلى وقيعالارمەن ايشىقتالار جەمىستى دە جاۋاپتى ماۋسىم بولادى دەپ كۇتىلۋدە. ويتكەنى كەزەكتى تەاتر ماۋسىمىن كوپتەن كۇتكەن ءتول عيماراتىمىزدىڭ تورىندە قارسى الماقپىز. ارحيتەكتۋرالىق ءھام تەحنيكالىق مۇمكىندىك تۇرعىسىنان ەۋرازيا كەڭىستىگىندە انالوگى جوق ساۋ­لەتتى عيمارات قۇرىلىسى تەاتر ۇجى­مىنان دا سول دەڭگەيدەگى ىرگەلى ىزدە­نىستى تالاپ ەتەرى ءسوزسىز. جاڭا عيما­راتتىڭ تابالدىرىعىن اتتاۋعا بارلىق جاعىنان دايىن بولۋىمىز كەرەك. ول ەڭ اۋەلى ترۋپپانىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىنە بايلانىستى. سوندىقتان دا قازىردەن باس­تاپ تەاتر رەپەرتۋارىنىڭ مازمۇندىق ءھام ساپالىق دەڭگەيىنە قاتار نازار اۋدارىپ، سول جولداعى ىزدەنىس جۇمىستارىنا ءجىتى ءمان بەرىپ وتىرمىز. ودان بولەك، تاعى ءبىر قۋانىشتى جاڭالىق – الداعى ححح مەرەيتويلىق ماۋسىمىمىزدى ۇلتتىق مارتەبەگە يە مەرەيلى تەاتر تورىندە قارسى الماق نيەتىمىز بار. ۇسىنىس تاستالدى. ەندى ناتيجەسىن كۇتۋدەمىز. بۇيىرسا، كەلەسى ماۋسىمدا ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەاترىنا، ياعني قىسقاشا ايتقاندا قۇت-قا كەلەسىزدەر، – دەدى تەاتر ديرەكتورى.

تالانتتار تاندەمى

ءيا، راسىمەن دە بۇل – كۇن تەاتر ۇجىمى ءۇشىن ەرەكشە تولقىنىستى ءسات. شيرەك عاسىردان اسا ۋاقىت شالقار شابىتىن شاعىن ساحناعا سىيدىرىپ كەلگەن ترۋپپا، ەندى مىنە، 30 جىل دەگەندە كوپتەن كۇتكەن ءتول تەاترىنىڭ تابال­دىرىعىن اتتاماق. جىل باسىندا باستالعان عيمارات قۇرىلىسىن ءجىتى قاداعالاپ، تاعاتسىزدانا كۇتكەن ونەر مايتالماندارىنىڭ بۇل ورەكپۋىنىڭ استارىندا كيەلى تەاتر ونەرىنە دەگەن شەكسىز ماحابباتتىڭ جاتقانى انىق.

– ۇجىمىمىزداعى ءاربىر اكتەر ءۇشىن بۇل كۇننىڭ ورنى ايرىقشا. كوڭىلىمىزدە قۋانىشپەن بىرگە قيماستىق سەزىمى قاتار قاتتالىپ تۇرعان جايى بار. ويتكەنى 28 جىل قۇتتى مەكەن بولعان شاعىن دا بولسا شاتتىقتى عيماراتتاعى سوڭعى شىعار­ماشىلىق ماۋسىمىمىزدى قارسى الىپ وتىرمىز. ءبىز بۇل كۇندى كوپ كۇتتىك. اللا ءساتىن سالىپ، تەاتر قۇرىلىسى قار­قىندى ءجۇرىپ جاتىر. جاڭا عيماراتتا ترۋپپانىڭ جاڭاشا شىعارماشىلىق تىنىسى اشىلادى دەپ سەنەمىز، – دەدى جاڭا ماۋسىمنىڭ اشىلۋىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىندا ءسوز العان تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى تالعات تەمەنوۆ.

تەاتر باسشىسى اتاپ وتكەندەي، قاللەكي تەاترىنىڭ ەلوردانىڭ رۋحاني-مادەني ومىرىندە الاتىن ورنى ايرىقشا. وسىدان تۋرا 28 جىل بۇرىن رەجيسسەر، قايراتكەر تۇلعا جاقىپ وماروۆتىڭ باستاماسىمەن باس شاھار تورىنە تۋ تىككەن مادەني وشاق بۇگىندە شىعارماشىلىق قاناتىن كەڭگە جايىپ، ونەردىڭ ۇلكەن ورداسىنا اينالدى. مۇندا قازاق تەاتر ونەرى رەجيسسۋراسىنىڭ رەفورماتورى، كسرو حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، حالىق قاھارمانى ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قادىر جەتپىسباەۆتىڭ ءىزى سايراپ جاتىر. ۇلت تەاترىنىڭ ابىز اقساقالى قاليبەك قۋانىشباەۆتاي اڭىز اكتەردىڭ اياۋلى ەسىمى ءھام تاعىلىمدى جولى مەنمۇندالاپ شاقىرادى ءار كورەرمەنىن. بۇل جەردە ارعىسى – ءشامىل ءجۇنىس، رىمكەش ومارحانوۆا، گۇلجان اسپەتوۆا، تىلەكتەس مەيراموۆ، تۇيمەحان اتىمتاەۆا، جانات شايكينا، جۇماگۇل مەيراموۆا، كەڭەس نۇرلانوۆ، بەرگىسى – نۇركەن وتەۋىلوۆ، قۋاندىق قىستىقباەۆ، ەرجان نۇرىمبەت، التىناي نوگەربەك، سىرىم قاشقاباەۆ، اينۇر بەرمۇحامبەتوۆا باستاعان تالانتتى اكتەرلەر شوعىرى شىنايىلىق پەن شەبەرلىك ەگىز ورىلگەن عاجاپ ءبىر تاندەمدە قىزمەت ەتەدى.

اباي جولى ۇزىلمەيدى

تەاتر ارتىستەرىنىڭ قىزىل كىلەمنەن ءوتۋ سالتاناتىمەن باستالعان ونەر مەرەكەسى ءارى قاراي مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي» قويىلىمىنا ۇلاستى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى الىمبەك وراز­بەكتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن قويىلعان سپەك­تاكل شىن مانىندە تەاتردىڭ بويتۇ­مارىنا اينالعانداي.

ساحنا ونەرىندە قاليبەك قۋانىشباەۆ شىقان ەڭ بيىك شىڭ – اباي ءرولى دەسەك، بۇگىندە سول بيىكتى باعىندىرۋدا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اكتەر نۇركەن وتەۋىلوۆ جەمىستى ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. اباي – قالپاقپەن قاعىپ الاتىن، ءجۇردىم-باردىم قارايتىن كەزەكشى ءرول ەمەس، كۇردەلى بەينە. الىپ بەينەسىن شىعارۋ اكتەردەن ىشكى زيالىلىق پەن تەرەڭدىكتى تالاپ ەتەدى. ۇزدىكسىز ىزدەنىسكە جەتەلەيدى. «مىڭمەن جالعىز الىسقان» اقىن بەينەسىنىڭ ساحناگەرگە ارتار ءزىل باتپان اۋىرتپالىعى دا، ەشبىر اتاقپەن ولشەنبەس ابىرويعا بولەر قۇدىرەتى دە قاتار جۇرەدى. جاس تا بولسا اكتەر نۇركەن وسى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سالما­عىن جەتە تۇسىنەدى. ءوزىن ۇنەمى اباي شىعار­ماشىلىعىمەن سۋسىنداتىپ كەلە جاتقان ونەر يەسىنىڭ كەيىپكەر بەينەسىن ىشكە سىڭىرۋدەگى سول ىزدەنىسى ءار ءسوزى مەن ارەكەتىنەن، ءار دەمى مەن ۇنسىزدىگىنەن سەزىلىپ تۇرادى. ساحناگەردىڭ سومداۋىنداعى اقىن بەينەسى وسى ءبىر ىشكى يىرىمدەرىمەن، كۇردەلى كۇڭىرەنىستەرىمەن بىردەن كوز الدىڭىزدا بيىكتەي جونەلەدى. بۇل – ەڭ ءبىرىنشى كلاسسيكانىڭ قۇدىرەتى بولسا، ەكىنشىدەن، اكتەر ىزدەنىسىنىڭ جەمىسى دەپ باعالاۋ كەرەك.

«ابايدى» بەكەر مىسالعا كەلتىرىپ وتىرعان جوقپىز. ءدال قازىرگى تاڭدا قازاق ساحناسىندا قاھارمان بەينەسىن كەسكىندەۋشى اكتەرلەردىڭ تاپشىلىعى، تيىپتىك بەينە الشاقتىعى اينالاسىنان ءوربيتىن تۇيتكىلدەر ءجيى ايتىلىپ، جازىلادى. ماسەلە ەتىپ كوپ كوتەرىلىپ تە ءجۇر. ايتسە دە بۇل تۇيتكىلدىڭ ق.قۋانىشباەۆ تەاترى اكتەرلەرىنە قاتىسى ازداۋ. سەبەبى سايدىڭ تاسىنداي جاراسقان تالانتتى ارتىستەر ويى­نىنا ءبىز ءدال وسى تەاتر قويىلىمدارى ارقىلى كۋامىز: تولعاناي مەن زەرەنى كەمەلىنە كەلتىرە كەيىپتەگەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجان اسپەتوۆا، اباي بولمىسىن بەينەلىلىك بيىگىنە كوتەرگەن نۇركەن وتەۋىلوۆ، حان ابىلايعا ايبىن سىيلاعان قۋاندىق قىستىقباەۆ، جالىن جۇتقان جاننا د’اركتىڭ ءور رۋحىن وتكىر بەينەلەگەن اينۇر بەرمۇحامبەتوۆا، گاملەت بولىپ كۇڭىرەنگەن سىرىم قاشقاباەۆ سىندى سۋرەتكەر اكتەرلەردىڭ شەبەر ويىنى قاي ۋاقىتتا دا كورەرەمەنىن كوركەم ويلاۋعا، زيالى پايىمداۋعا جەتەلەپ كەلەدى. قاھارمانى بار تەاتردىڭ قارىمى دا الىمدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قاللەكي تەاترىنىڭ ءباسى بيىك، ۇپايى تۇگەل. ەندەشە جاڭا ماۋسىمنان دا كۇتەر جاڭالىق كوپ!