ونلاين داۋىس بەرۋ جەرگىلىكتى بيلىكتى باعالاۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى بولا ما؟

ۋاقىت تالابىنا ساي ەلدىڭ ساياسي-قو­عام­دىق ءومىرىن ىلگە­رى­لەتۋ، ەكونوميكالىق رەفور­مالار­دى تابىستى ءارى جۇيەلى تۇردە جۇزە­گە اسىرۋ، تۇراقتىلىق پەن ور­نىقتى دامۋ­دى قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە جەرگىلىكتى بيلىك ور­گان­­دارىنا جۇكتەلەتىن مىندەت اۋ­قىمدى. سون­دىقتان ونىڭ جۇ­مى­سىنىڭ ءتيىمدى بولۋى وتە ما­ڭىزدى. ويتكەنى پرە­زيدەنت پەن ۇكىمەتتىڭ وڭىرلەردەگى وكىلدىگى سانالاتىن، زاڭ­نا­مالارعا سايكەس باسقارۋ وكى­لەتتىگى بار جەر­گىلىكتى اتقارۋشى بيلىك مەملەكەتتىك سايا­ساتتىڭ ىسكە اسىرىلۋىنا، ءتيىستى ايماقتى ەكو­نوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعىنان دامىتۋ جۇ­مىس­تارىنا جاۋاپتى. ارينە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى بۇل جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ءوز دەڭ­گەيىندە كو­تەرىپ، موينىنداعى مىندەتىن ابىروي­مەن ورىن­داۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە حا­لىق­تىڭ سەنىمىنە يە بولا ءبىلۋى كەرەك. ال جۇرت­­شىلىقتىڭ سەنىمىن يەلەنۋ وڭاي شارۋا ەمەس...

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا «جەر­گى­لىكتى بيلىك تۇرعىندار ءۇشىن ءار­دايىم اشىق بولۋى ءتيىس. بۇل اكسيو­ما ءالى دە بۇگىنگى كۇننىڭ شىن­دىعىنا اينالماي وتىر»، دەگەن ءسوزىنىڭ استارىندا اششى شىن­دىق جاتىر. مۇنى جەرگىلىكتى اتقا­رۋشى بيلىككە قاراتا ءدوپ ايتىل­عان سىن دەپ تە قاراستىرۋعا بولادى.

جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگان­دارى­نىڭ حالىق الدىندا اشىق بولۋ تالابى بۇگىن عانا ايتىلىپ وتىرعان جوق. بۇعان دەيىن دە تا­لاي رەت قوزعالعان، بيىك مىنبەر­لەردە، ءتۇرلى دەڭگەيلى تالقىلاۋ الاڭ­دارىندا ءسوز بولعان ماسەلە. وكى­نىشكە قاراي، اشىقتىق پرە­زي­دەنت ايتقانداي، بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعىنا اينالماي كەلەدى.

راس، جەرگىلىكتى بيلىك جۇيە­سىن­دە ءوز قىزمەتىنە ادال، ءىستىڭ كوزىن تابا بىلەتىن، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى جوعارى، تۇرعىندارمەن ءتىل تابىسىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتار بارشىلىق. ولاردىڭ ەڭبەگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. بىراق سالاعا كىر كەلتىرىپ، جاعىمسىز كوزقاراس تۋدىرىپ، زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرى ارقىلى كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەندەر مەن ءوزىن حا­لىقتىڭ قىزمەتشىسى ەمەس، بي­لەۋ­شىسى رەتىندە سەزىنەتىن تا­لاي­لار ەل سەنىمىنە نۇقسان كەل­تى­رىپ، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنا دەگەن كۇدىكتى قويۋلاتا تۇسۋدە. ال ەل ىشىندە جەرگىلىكتى باسقارۋ ورىن­دارىنا دەگەن جاعىمسىز تۇسى­نىكتىڭ قالىپتاسۋى باسقاسىن بىلاي قويعاندا، الگى ادال قىز­مەت­­شىلەردىڭ ەڭبەككە ىنتاسىن كەمى­­تىپ، قۇلشىنىسىن ازايتادى. كەرى تارتادى.

نەگىزىندە، قوعامدا ورنىققان جال­پى­لاما جاعىمسىز تۇسىنىكتى ىدى­راتۋ قيىن. جاقسى اتقا­رىل­عان جۇمىستار دا سول جا­عىمسىز كوزقاراستىڭ تاساسىندا قالىپ قويا­دى. سوندىقتان جالپىلاما باعالاۋدان جەكەلەي ناقتى باعا­لاۋعا يەك ارتۋ قاجەت-اق. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ءوز جولداۋىندا قانات­قاقتى جوبا رەتىندە تۇر­عىن­دار تاراپىنان جەرگىلىكتى بيلىك جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن باعا­لاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتا كەلىپ: «مى­سا­لى، ەگەر ساۋالداما نەمەسە ونلاين-داۋىس بەرۋ ناتيجەسىندە تۇر­عىنداردىڭ 30 پايىزىنان استا­مى قالا نەمەسە اۋىل اكىمىنىڭ جۇ­مىسىن ءتيىمسىز دەپ ەسەپتەسە، بۇل پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، تۋىنداعان ما­سەلەنى زەرتتەۋىنە جانە ءتيىستى ۇسى­نىم ەنگىزۋىنە نەگىز بولا الادى»، دەدى.

قالا نەمەسە اۋىل اكىمدەرىنىڭ جۇ­مىسى تۇرعىندار تاراپىنان ساۋالداما نەمەسە ونلاين-دا­ۋىس بەرۋ ارقىلى باعالانار بولسا، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بي­لىك تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ازا­مات­تاردىڭ ەل الدىنداعى جاۋاپ­كەر­شىلىگى ارتىپ، حالىقپەن ەتەنە جاقىن، اشىق بولۋعا ۇمتىلادى. سونداي-اق ولار ءوز قاراۋىنداعى بيۋدجەتكە قوسىمشا تابىس اكە­لۋ­گە ق ۇلىقتى بولىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا ەرىك-جىگە­رىن ايامايدى.

وسى ارادا توقتالا كەتەر جايت، جەر­­گى­لىكتى بيلىك جۇيەسىنىڭ تيىم­­دىلىگىن با­عا­لاۋ تاسىلدەرىنىڭ شى­نايى بولۋى ما­ڭىزدى. بۇل جەردە ساۋالداما، ونلاين-داۋىس بەرۋ شارالارىن ءادىل وتكىزۋدى، ناتي­جە­سى بۇرمالانباۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ەگەر باعالاۋدىڭ اتال­عان تا­سىلدەرى كىم كورىنگەننىڭ قول­جاۋ­لىعىنا اينالىپ كەتسە، پى­سىق­ايلاردىڭ اتى وزىپ شىعا كە­لە­تىنى ءسوزسىز. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندا­رى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن باعا­لاۋ ءىسى ناقتى قولعا الىنسا، وندا ونىڭ ۇستىنى بەرىك، ەشكىم قول­جاۋ­لىق ەتە المايتىن سەنىمدى مەحانيزمى بولعانى ءجون.

جالپى، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن تۇرعىندارعا باعالاتۋ – قالا نەمەسە اۋىل اكىمدەرىنىڭ قىزمەتىن تارازىلاۋ. بۇل جوبانى ال­دا­عى ۋاقىتتا بولۋى ىقتيمال جەر­گى­لىكتى اكىمدەردى سايلاۋ ۇدەرىسىنە قاراي جا­سال­عان قادام دەپ تە قاراستىرۋعا بولاتىنداي.

جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قىزمەتىن جان­­داندىرۋدا ازاماتتىق قوعام­نىڭ بەل­سەن­دى­لىگى دە وتە قاجەت. اكىمشىلىك-اۋماقتىق ءبولىنىس اۋما­عىندا تۇراتىن حالىق، ياعني جەرگىلىكتى قوعامداستىق پەن جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ارا­سىن­­داعى بايلانىستى نىعايتۋدا تۇر­عىنداردىڭ زاڭ شەڭبەرىندەگى تا­لاپشىلدىعى باسقارۋ جۇيەسى وكىل­دەرىنىڭ اشىقتىققا بارۋىنا بەل­گىلى ءبىر دەڭگەيدە اسەر ەتەدى دەپ ويلاي­مىز.

بۇگىندە سىبايلاس جەمقورلىق دەرتىنەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىل­دەرىنىڭ ادا ەمەستىگى بەل­گى­لى. بۇل ءسوزىمىزدى راستايتىن دالەل­دەر جەتكىلىكتى. قۇقىق قورعاۋ قىز­مەتكەرلەرىنە ۇستالعان اۋىل اكىمدەرىنىڭ باسىم بولىگى نەگى­زى­نەن بيۋدجەتتىك مەكەمەلەرگە بولىن­گەن قارجىعا زاڭسىز قول سالۋ، جەر تەلىمىن بولۋگە قاتىستى قىل­مىس­تىق سحەما قۇرۋ، قىزمەتىن اسىرا پايدالانۋ ارقىلى پارا الۋ، ءوزىنىڭ كەيبىر ءجونسىز ارەكەتتەرىن جاسىرىپ، جازادان قۇتىلۋ ءۇشىن پارا ۇسىنۋ سەكىلدى ماسەلەلەردە سىبايلاس جەمقورلىققا بارعان. بۇل ارادا ايتپاعىمىز، سالاداعى سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستى ۇدەتپەي جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ قيىن. زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەر ورىن العان جەردە اشىقتىق، شىنايى ەسەپتىلىك بولا قويمايدى...

جالپى، مەملەكەت وڭىرلەردى قول­داۋ باعىتىندا اۋقىمدى جوبا­لاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ماسەلەن، 2018 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ حالىق سانى 2 مىڭنان اساتىن ەلدى مەكەندەردە ءتورتىنشى دەڭگەيلى بيۋدجەت ەنگىزىلدى. ال 2020 جىلى اتالعان نورما بارلىق ەلدى مەكەندەردە كۇشىنە ەنەتىن كورىنەدى. بۇل تەتىكتىڭ قانداي ناتيجە كورسەتەتىنى الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە. دەسەك تە اتالعان جوبا جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا جاسالعان ماڭىزدى قادام بولعانى راس. بۇل – وڭىرلەردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا دا ءوز سەپتىگىن تيگىزەتىن جوبا. وسى جانە باسقا دا اۋقىمدى جوبالار مەملەكەت تاراپىنان جەرگىلىكتى بيلىك جۇيەسىن ۋاقىت تالابىنا ساي ىلگەرىلەتۋگە باسا نازار اۋدارىلىپ وتىرعانىن كورسەتسە كەرەك. ءوز كەزەگىندە جەرگىلىكتى بيلىك ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋدى ءتيىمدى پايدالانۋ اسا ماڭىزدى.

قورىتا ايتقاندا، وڭىرلەردىڭ الە­ۋە­تىن كوتەرۋدە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتەن سەرپىندى جۇمىس تالاپ ەتىلەدى. بۇل تالاپ ۇدەسىنەن شىعۋ جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ باس­تى مىندەتى.