قۇربان ايت – ۇلىق مەيرام

اتالعان قۇلشىلىقتىڭ ماڭىزى تۋرالى شىعىستانۋشى عالىم زاۋر جاليلوۆ وسى ارەكەتى ارقىلى مۇسىلمان بالاسى اللانىڭ  ريزاشىلىعىنا بولەنۋ­گە ءۇمىت ەتەتىنى تۋرالى ايتا كەلە، بۇل مەيرام ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ ەجەلگى سالتى بويىنشا ءدىني مازمۇنىنان بولەك، تاعى ءبىر قىرى گۋمانيستىك اسپەكتى­لەرگە نەگىزدەلگەن وتە زور قۇندىلىق دەيدى. دەمەك، مۇسىلمان بالاسى وسى قۇل­شى­­لىعى ارقىلى جاراتۋشىعا جاقىن­داۋ­مەن قاتار، تۋىستارىنا قامقورلىق جاساپ، جاعدايى تومەن ادامدارعا كومەك قولىن سوزۋى ەكى باستان انىق نارسە.

ويتكەنى ۇلى يەمىز ءبىزدىڭ ءبىر جاپى­راق ەتكە مۇقتاج ەمەس. قۇران كارىم­نىڭ «حاج» سۇرەسىنىڭ 37-ءشى اياتىندا: «ولاردىڭ (قۇربان مالىنىڭ) ەتتەرى دە، قاندارى دا اللا تاعالاعا جەتپەيدى. تاقۋا­لىقتارىڭ عانا جەتەدى» دەگەن اشىق ۇكىم بار. وسىنداعى اياتتىڭ ءتىرى ءتاپسىرى ءتارىز­دى مىنا ءبىر سۇننەت امالىن ايتپاي كەتسەك بولماس. بىردە ۇلكەن ساحابا ومار يبن حاتتاب (ر.ا.) قۇرباندىق شالۋ ءۇشىن تۇيە ساتىپ الىپتى. كەلە جاتىپ العان تۇيەسىنەن دە سەمىز ۇلكەن تۇيەنى كورىپ قالىپ، اللانىڭ ريزاشىلىعى ءۇشىن انا سەمىز تۇيەنى سويامىن دەگەنىندە، پايعامبارىمىز وعان: «ومار، سويعان مالىنىڭ ەتى دە، قانى دا اللاعا بارمايدى، تەك سەنىڭ ىقىلاسىڭ عانا جەتەدى. اتاپ قوي­عان مالىڭدى سويا بەر» دەگەنى جايلى حاديس بار.

ياكي جوعارىدا ايتىلعان شاريعات ۇكىمدەرىن قازاقتىڭ جالپاق تىلىمەن جەتكىزەر بولساق، قۇرباندىق قۇلشىلىعى اۋەلى ءبىر اللاعا باعىتتالىپ، شالىنعان مال ەتى جوق-جىتىكتىڭ جىرتىعىن جاماي­تىن كوڭىل قۋانىشىنا اينالۋى كەرەك. ءوزى­نىڭ بىلىمدارلىعىمەن اتى شىققان ءتورتىنشى حاليفا ءالي يبن ءابۋتاليف ايتقانداي، بايلار كەدەيلەرگە كومەكتەسىپ تۇرسا، ال كەدەيلەر دۇنيە ءۇشىن اقىرەتىن ساتپاسا، ونداي ەلدە ەشقاشان ب ۇلىكشىلىك بولمايدى.

كەيبىر ادامدار تاراپىنان قۇرباندىق شالۋ ءراسىمىن ىسىراپشىلدىققا بالاپ، بەيۋاز مال بايعۇسقا وبال دەگەن سىڭايلى پىكىرلەر دە ايتىلىپ قالىپ جاتىر. ارينە جەكە تۇلعانىڭ ءوز ويى مەن جەكە پايىمى بولعانى دۇرىس. دەگەنمەن ءبىز بىلەتىن ءبىر اقيقات بار. ادام ولشەۋلى، اللا ولشەۋسىز. اباي اتامىز 38-ءشى قارا­ سوزىندە ايتقانداي، «ولشەۋلىمەن ولشەۋ­سىزدى بىلۋگە بولمايدى». ونىڭ سىر­تىندا قۇربان شالۋ قۇلشىلىعىنىڭ پاي­دا بولۋ تاريحى تىم تەرەڭدە. ءدىن­تانۋ­شى مۇراتبەك قىستاۋباەۆ باۋىرى­مىز­دىڭ پايىمىنشا، قۇربان ايت مەر­ەكەسى 642 جىلى پايعامبارىمىز مۇحام­مەدتىڭ (س.ا.ۋ.) نۇسقاۋىمەن ۇلىق پايعامبار ءيبراھيمنىڭ قۇرمەتىنە وراي قالىپتاسقان.

ول نەنىڭ قۇرمەتى دەگەنگە توقتالار بولساق، بارلىق پايعامبارلاردىڭ اتاسى سانالاتىن يبراھيمگە تۇسىندە اللا تاعالا « ۇلىڭ يسمايىلدى قۇرباندىققا شال» دەپ ايان بەرەدى. ۇلى جاراتۋشىنىڭ ۇكىمىن قالتقىسىز ورىنداۋ ءۇشىن قارت پايعام­بار بالاسىن جەتەكتەپ، قازىرگى مەككە قالاسىنىڭ شەت جاعى مينا جازى­عىنا قۇرباندىققا شالۋعا الىپ كەلەدى. ءدال ۇكىم ورىندالار ساتتە اللا تارا­پىنان ۋاحي ءتۇسىپ، يسمايىلدى بوسا­تىپ، ونىڭ ورنىنا مىنانى شال دەپ كوكتەن قوشقار تۇسىرەدى. مىنە، سودان بەرى يبرا­ھيم پايعامباردىڭ جاراتۋشىعا شىنايى بەرىلگەن قۇرمەتى ءۇشىن كەيىنگى بارلىق مۇسىلماندارعا اقىرزامانعا دەيىن قۇربان شالۋ مىندەتى جۇكتەلگەن.

سونىمەن قاتار قۇرباندىققا شالىناتىن مالدىڭ دا شاريعات بەكىتكەن شارتى بار. بۇل شارت ساقتالماسا قۇرباندىق قابىل ەمەس. ول قانداي شارت؟ بىرىنشىدەن، قۇرباندىققا قوي، ەشكى، سيىر جانە تۇيە مالدارى جارامدى سانالادى. قۇربانعا شالىناتىن قوي جانە ەشكى كەم دەگەندە ءبىر جاسار، سيىر ەكى جاسار، تۇيە بەس جاسار بولۋى كەرەك. قوي مەن ەشكىنىڭ ەركەگىن، سيىردىڭ ۇرعاشىسىن شالۋ ابزال. ۇلىق پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ا.ۋ.) قۇرباندىق مال تۋراسىندا: «سوقىرلىعى انىق بەلگىلى سوقىر، اۋرۋى بەلگىلى اۋرۋشاڭ، (جۇرە المايتىن دارەجەدە) اقساقتىعى بەلگىلى بولعان اقساق جانە جىلىگى كورىنەتىندەي تىم ارىق مالدار قۇرباندىققا جارامايدى» دەگەن.

قۇربان شالۋعا نيەت ەتكەن مۇسىلمان­نىڭ اتقارار ادەبى جايلى قازاقستان مۇ­سىل­­ماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ تاراپى­نان بەكىتىلگەن «يسلام عىلىم­حالى» اتتى كى­تاپ­تا، مال باۋىزداي­تىن پى­شاق وتە وت­كىر بولۋى شارت، ودان كەيىن قۇر­بان­دىقت­ىڭ باسى قۇبىلاعا قارا­تىلعانى دۇ­رىس، سو­ڭىن­دا مالدىڭ اياعىن جاقسىلاپ باي­لاپ با­ۋىز­­دا­ماس بۇ­رىن مىندەتتى تۇردە «بيسميل­لياحي، اللاحۋ اكبار» دەپ دۇعا جاسايدى، دەلىن­گەن.   

يسلام عالىمدارى قۇرباندىقتىڭ ەتىن قۇران كارىمدە ايتىلعان «قۇرباننىڭ ەتى­نەن وزدەرىڭ جەڭدەر، ءارى مىسكىندەر مەن كە­دەي­لەرگە جەگىزىڭدەر» دەگەن ايات بويىنشا، ەت­تىڭ ءبىر بولىگىن يەسى ءوزى الادى، ءبىر بو­لى­­­گىن جاعدايى ناشار ادامدارعا تارا­تا­­­دى، ءۇشىنشى بولىگىن ساداقا رەتىندە جوق-جى­­تىككە بەرگەن ابزال دەگەن ءپاتۋانى ۇستان­ۋدا.

ءسوزىمىزدىڭ سوڭىن الماتىداعى نۇر-مۇباراك يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوك­توران­­تى، يسلامتانۋشى قۋات قابدول­دانىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالاعان: «ەگەر قۇربان شالاتىن بولساڭ مالدى قانشاعا ساتىپ العانىڭدى كوپشىلىك ورتاسىندا، دوستارىڭنىڭ جانىندا ايتپا جانە قىمباتقا الساڭ رەنجىمە. ويتكەنى بۇل قۇرباندىعىڭدى اللاعا جاقىنداۋ نيە­تى­مەن شالىپ وتىرسىڭ. اللا تاعالا سە­نىڭ ايتقانىڭدى ەستيدى، سوندىقتان عيبا­داتىڭدى جاقسى نيەتپەن ورىندا. سەبە­بى ول اللانىڭ بۇيرىعى. جارات­قان يەمىز قۇراندا: «كىم اللانىڭ بەلگى­لەرىن ۇلىقتاسا كۇدىكسىز ول جۇرەكتىڭ تاقۋا­لى­عىنان» دەپ بۇيىرعان» دەگەن قۇندى پىكىرىمەن اياقتاعاندى ءجون كوردىك.