وتكىنشى دۇنيە

قاراپ تۇرساڭىز، اركىمدى وكىنتىپ وتە شىعار قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا ءوزىن جولاۋشى، قوناق سەكىلدى سانايتىن ادامنىڭ ءوزى دە وتكىزگىش سەكىلدى ءومىر سۇرەدى ەكەن. ول ەش نارسەنى ءوز بويىندا ۇزاق ۋاقىت بويى ساقتاپ قالماۋى ءتيىس ەكەن. ىشكەن سۋ، جەگەن تاماعىن دا، سولار ارقىلى پايدا بولعان بويىنداعى ارتىق قۋاتتى دا.

مىنە، وسى تۇرعىدان العاندا ادام بو­يىندا پايدا بولعان قوزعالىسقا ءتۇسۋ ەڭبەك ەتۋ قاسيەتىنىڭ ءوزى ونىڭ تاماعىن اسىراپ، تىرشىلىك قۇرۋى ءۇشىن عانا ەمەس، ءوز بويىندا قالىپتاسقان ەسكى ارتىق قۋاتتى شىعارىپ، ونىڭ ورنىنا جاڭا قۋات جيناۋ ءۇشىن قاجەت ەكەن. دەمەك، ءتىرى اعزانىڭ يەسى سانالاتىن بيولوگيالىق تۇرعىدان دا، اتادان تۋىپ، ءوزى دە ۇرپاق جالعاستىراتىن ارالىق بۋىن رەتىندە دە ادام بالاسىنا بەرىلگەن وسى وتكىزگىشتىك قاسيەت، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ونىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ نەگىزگى زاڭدىلىقتارىنىڭ ءبىرى. وسى قاسيەتى ارقىلى ادام تانىندە زات الماسۋ پروتسەسى جۇرەدى. جانى تازارادى. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى سەكىلدى جاڭارۋ پروتسەسىن باستان وتكەرەدى.

ەندى وسى ويىمىزعا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە عانا تۇسىنىكتەمە بەرە كەتەتىن بولساق. و باس­تا توپىراقتان جارالعان ادام بالاسى بۇكىل ومىرىندە توننالاپ تاماق جەيدى، توننالاپ سۋ ىشەدى. بىراق ونىڭ ەشقايسىسىن بويىندا ساقتاپ تۇرمايدى. وسىلاردىڭ ءبارىن بويىنان وتكىزىپ بارىپ، اقىرى ءوزى دە توپىراققا اينالادى. بۇدان ىشكەن-جەگەنىنىڭ ءبارى ادامعا قۋات كوزى رەتىندە قىزمەت ەتەتىندىگىن اڭعارۋعا بولادى.

ادامنىڭ قۋات وتكىزگىش، ەنەرگيا تاسى­مالداعىش سەكىلدى وسى قاسيەتىن اباي اتامىز فيلوسوفيالىق تۇرعىدا بىلاي دەپ ادەمى كەستەلەگەن: «ادام – ءبىر بوق كوتەرگەن بوقتىڭ قابى، بوقتان ساسىق بولاسىڭ ولسەڭ تاعى. مەنى مەن سەن تەڭ بە دەپ ماقتاناسىڭ، بىلىمسىزدىك بەلگىسى – ول باياعى. كەشە بالا ەڭ، كەلدىڭ عوي تالاي جاسقا، كوز جەتتى ءبىر قالىپتا تۇرا الماسقا. ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز، نە قىزىق بار ومىردە ونان باسقا؟!» دەيدى.

دەمەك، ءاربىر ادام –  بيولوگيالىق وتكىزگىش. ونىڭ بۇل قاسيەتىن سىم تەمىردىڭ ەنەرگيا وتكىزگىشتىك قاسيەتىمەن دە سالىستىرۋعا بولادى. ەگەر ءسىز بويىنان ەلەكتر قۋاتىن وتكىزىپ تۇرعان سىم تەمىردىڭ باسىن ەكىنشى ءبىر سىم تەمىرمەن تۇيىقتاي قويساڭىز، ول مىندەتتى تۇردە ءۇزىلىپ تۇسەدى. سول سەكىلدى ادام بالاسى دا بويىنان قۋات وتكىزگىشتىك قابىلەتى جويىلعان كەزدە نەمەسە ونىڭ وسى قاسيەتى الدەنەنىڭ اسەرىمەن، ماسەلەن، كەنەت پايدا بولعان اۋرۋدان توقتايتىن بولسا، ول ولەدى. ادامعا ارتىق ىشكەن استىڭ حارام بولاتىنى دا وسىدان شىعار بالكىم. وسىعان سايكەس، قارتتىقتىڭ ءوزى ادامعا ونىڭ بويىنداعى قۋات وتكىزگىشتىك قابىلەتى ازايعان كەزدە كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىز. دەمەك، قارتتىق دەگەنىمىز – ادامنىڭ بيولوگيالىق اعزا رەتىندە قۋات وتكىزگىشتىك قابىلەتىنىڭ تومەندەۋىنىڭ بەلگىسى.

مەنىڭ ويىمشا، ادامنىڭ بويىنداعى وسى وتكىزگىشتىك قاسيەتتى ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور. ماسەلەن، دارىگەرلەر نەگە ادامدارعا قازىرگى كۇنى كوپ سۋ ءىشۋ جونىندە كەڭەس بەرىپ ءجۇر؟ ءبىر وقۋلىقتان «ەگەر ءسىز كۇن سايىن 5 مىڭ قادام جۇرسەڭىز، اۋىرمايتىن بولاسىز. كۇن سايىن جاقسىلاپ ءبىر كۇلسەڭىز، ءومىرىڭىز تاماشا بولا تۇسەدى. ال كۇن سايىن 2 ليتر سۋ ىشسەڭىز، وندا جاستىق شاعىڭىزدى ۇزارتاسىز» دەگەن قاعيدانى وقىعانىم بار ەدى. مىنە، وسىنىڭ بارلىعى دا، ياعني قيمىل-قوزعالىس تا، كۇلكى دە، سۋ دا ادام بويىندا جيناقتالعان ارتىق قۋات پەن ونىڭ قالدىقتارىنىڭ شىعىپ كەتۋىنە، دەنەنىڭ تازارۋىنا ىقپال ەتەتىن دۇنيەلەر عوي.

دەمەك، ءومىردىڭ وتپەلى، دۇنيەنىڭ جالعان ەكەندىگى راس بولسا، ادام دا جەر بەتىندەگى بارلىق تىرشىلىك يەلەرى سەكىلدى ءوز بويىندا، ءتانى مەن اعزاسىندا، ءتىپتى جان دۇنيەسىندە جۇرەتىن ءتۇرلى قۇبىلىستار مەن ۇدەرىستەردى بويىندا ساقتاپ قالماۋى كەرەك. ويتكەنى ول دا وتپەلى دۇنيە مەن ءومىردىڭ ءوزى سەكىلدى بۇكىل جاراتىلىستىڭ شاعىن بولشەگى. بۇكىل جاراتىلىسقا ءتان دۇنيەلەر وعان دا ءتان. ءتىپتى، باسقانى بىلاي قويعاندا اۋا رايىنىڭ قۇبىلىسى دا وعان ءتان. ماسەلەن، ادام كوڭىلى دە ونىڭ جان دۇنيەسىنە اسەر ەتەتىن ءتۇرلى جايتتار ارقىلى اۋا رايى سەكىلدى قۇبىلىپ تۇراتىندىعى انىق.

ەگەر اۋا رايى بۇزىلعان كۇيى تۇرسا، اسپاندى قارا بۇلت تۇمشالاپ السا، بۇل جاعداي جەر بەتىندەگى بۇكىل تىرشىلىككە اسەر ەتەر ەدى. تىرشىلىك سايابىر تارتىپ، اقىرىندا ادام كوڭىلىن دە مۇڭ باسار ەدى. ادام بويىنداعى اشۋ-ىزا مەن وكپە-رەنىش تە وسىعان ۇقساس. ول ۇزاق ۋاقىت بويى كەتپەي تۇرىپ السا، وندا ونىڭ ادام جانىنىڭ جاراسىنا اينالارى انىق. دەمەك اشۋلانساڭ، الدەنەگە رەنجىسەڭ، ونىڭ ءبارىن بويىڭدا ساقتاپ تۇرماي تەزدەتىپ شىعارىپ جىبەرۋگە تىرس. ايتپەسە، بۇل سىزگە اۋرۋ اكەلەدى.