ەلوردادا مۋزەي ماماندارى باس قوستى

القالى جيىندا وتاندىق ارحەو­لوگ عالىمدار، ازيا ەلدە­رى­نىڭ مۋزەولوگيا كوميتەتىنىڭ جانە تىنىق مۇحيتى ايما­عى­نىڭ، رەسەي عىلىم اكادەميا­سى ءسىبىر ءبولىمى تاريح ينستي­تۋ­تىنىڭ، ازەربايجان ۇلت­تىق تاريح مۋزەيىنىڭ، تاي­بەي قالاسىنىڭ الەمدىك ءدىن­دەر مۋزەيىنىڭ (تايۆان)، ميۋن­حەن قالاسىنىڭ حا­لىق­ارا­لىق فيلوسوفيا مەكتە­بى­نىڭ (گەرمانيا)، ال­تاي مەم­­لەكەتتىك پەداگوگيكا ۋني­ۆەر­سي­تەتىنىڭ تاريحي-ءما­دەني مۇرا جانە تۋريزم كا­فەد­راسىنىڭ جانە ورتالىق ازيانىڭ ءما­دە­ني مەكەمەلەر جەلىسىنىڭ وكىل­دە­رى باس قوستى.

مادەني جادىگەرلەردى ساق­تاي­­تىن قازىنالىق قور رە­تىن­دە قالىپتاسقان مۋزەي ورتا­لىق­­­تارى ادىستەمەلىك قىزمەتى جە­­­­تىلگەن فۋنكتسيونالدىق ينس­­تي­تۋتتار دەڭگەيىنە دەيىن كو­تە­­­رىلدى. مەملەكەتتىك تاري­حي-مادەني «بوزوق» مۋزەي-قورى­عى­نىڭ عىلىمي حاتشىسى، تا­ريح عىلىمدارىنىڭ كاندي­دا­تى زۋبايدا سۇراعانوۆا مۋزەي ءىسىنىڭ قوعام دامۋىمەن تىعىز بايلانىستى سالا ەكەنىن ايتا­دى. عالىمنىڭ پىكىرىنشە، مۇن­داي كەڭ اۋقىمدى كونفەرەن­تسيالار جيناقتالعان تاجىريبە مەن مۋزەي ءىسىنىڭ ماسەلەلەرىن تارقاتۋدا تەرەڭ بايلانىس ورناتادى.

– شىن مانىسىندە، مۋزەي ءىسى باياۋ جۇرەتىن عىلىم، ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ وتە ماڭىزدى سالاسى. تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ « ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقا­لا­سىنداعى مىندەتتەر نەگى­­زىندە ەلىمىزدەگى مۋزەي ءىسى دامۋ­دىڭ جاڭا بەلەسىنەن كو­رىن­ۋى ءتيىس. جەر كولەمى بويىن­شا الەمدە توعىزىنشى ورىنعا يە مەملەكەتىمىزدە مۋزەي-قورىقتار، اشىق اسپان استىن­­دا­عى مۋزەي ورىندارى وتە از. شە­تەلدىك مادەني ورىندارمەن سا­لىستىرار بولساق، بىزدەگى مۋ­زەي قىزمەتى سالاسىندا شەشى­مىن تابۋى ءتيىس كوپتەگەن كەم­شىن تۇستارىن بايقايمىز، – دەيدى زۋبايدا سۇراعانوۆا.

سونداي-اق ول ۇلتتىق ءما­دە­ني الەۋەتتى ۇدەتۋ كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە قازاقستان ءۇشىن دە ءتۇيىندى باسىم­دىقتاردىڭ ءبىرى ەكەنىن العا تارتتى. بۇل رەتتە مۋزەي ءىسى جانە تاريحي-مادەني مۇ­را­نى قورعاۋ سەكتورىنداعى نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى بىلىكتى مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ەكەنىن ايتتى.

– ەندىگى ءبىر ماسەلە – مۋزەي سالاسى ماماندارىنىڭ جەتىس­پەۋشىلىگى. قازاقستاندا مۋزەي ءىسى ماماندارىن تەك ءال-فا­را­بي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە دايىندايدى. مادەنيەت سالاسىنداعى مەنەدجمەنت باعدارلامالارىنىڭ مودەلدەرى، تابىستى حالىق­ارا­لىق تاجىريبەلەر كەرەك-اق. ال بۇگىنگى العاش رەت ۇيىم­داس­تى­رىلىپ وتىرعان «مۋزەي، مۋزەولوگيا جانە مادەني مۇرا» تاقىرىبىنداعى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسياسىنىڭ بە­رەر مۇمكىندىكتەرى كوپ. بۇل – قازاقستاندى الەمدىك ءما­دە­ني كەڭىستىككە ينتەگراتسيالاۋ جانە ءتيىمدى حالىقارالىق ىن­تى­ماقتاستىقتى جولعا قويۋ ءمۇم­كىن­دىكتەرىنىڭ ءبىرى، – دەيدى ول.

ەكى كۇندىك سيمپوزيۋم ايا­سىن­دا عالىمدار مادەني مۇ­را نىساندارىن پايدالانۋ جانە ونى كەڭىنەن تانىمال ەتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. مۋزەي ىسىنە بايلانىستى جي­­ناق­­تالعان تاجىريبە مەن سا­لا­­­لىق ماسەلەلەردى ورتاعا سال­­­­عان عالىمدار بەلگىلى ءبىر زاڭ­دىلىقتار اياسىندا قارا­لا­­تىن تەوريالىق نەگىز­دە­رى­نە، مۋزەيدىڭ سەرىكتەستىك جوبالارى سانالاتىن ايماقتىڭ تابيعي جانە تاريحي وزەكتىلىگىن قولدانۋ بارىسىنا توقتالدى.

سوڭعى جىلدارى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىز ءما­دە­نيەت سەكتورىندا جاڭا ءتا­ۋەل­سىز ارت-كەڭىستىكتەر، فەس­تي­ۆال­دار، كورمەلەر مەن تۇجى­رىمدىق دۇكەندەر سياق­تى جەكە باستامالاردىڭ وركەن­دەۋى بايقالادى. ايتسە دە ءما­دە­نيەت سالا­سىنداعى باس­قا­رۋ مەن قارجى­لاندىرۋ جۇيە­سىندەگى جەتىسپەۋشىلىك تمد ەلدەرىنىڭ كوبىنە ءتان ورتاق ماسەلە ەكەندىگى تۋرالى عالىم­دار پىكىرى مادەني سالاعا ءالى دە تەرەڭ تالداۋ جاسالۋ كەرەكتىگىن ايعاقتايدى.

الماكان نايزابەكوۆا، 

گ.ايتيەۆ اتىنداعى قىر­عىز ۇلت­تىق بەينەلەۋ ونەرى مۋ­زەيىنىڭ بەينەلەۋ ونە­رىن عىلىمي تانىمال ەتۋ ءبولى­مى­نىڭ باسشىسى، ورتا­لىق ازيا مادەنيەت جانە ونەر سا­لاسى (تساسكي) مۋزەيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

التاي مەملەكەتتىك پەدا­گو­­­گي­­­كالىق ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ پرو­­فەسسورى، تاريحي-ءما­دە­ني مۇ­را جانە تۋريزم كافەد­را­­سىنىڭ مەڭ­گەرۋشىسى، ازيا جانە تىنىق مۇحيتى بو­يىن­شا مۋزەي كومي­تە­تى توراعا­سى­نىڭ ورىنباسارى:

– برازيليا، ارگەنتينا، جاپونيا، تۋنيس دەيسىز بە، الەم­نىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە مۋزەي جۇمىستارىن ۇيىم­داس­تىرۋ بويىنشا ءىس-شارا­لار­دى وتكىزىپ كەلەمىز. قازاق­ستان­عا ەكىنشى رەت ساپارلاپ كەلىپ وتىرمىن. سالالىق باعىتتاردى جۇيەگە تۇسىرەتىن مۇنداي حالىقارالىق ىقپال­داس­قان جۇمىستار ءوزارا عىلى­مي ىزدەنىستەرگە اكەلەدى. ەگەر تانىس بولساڭىز، التاي ءوڭى­رىن­دە كۇمىس، التىن بالقىتۋ زاۋىتتارى بولعان، وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە بۇل ورىنداردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس، تەك قولدا بارىن ساقتاۋعا ءماجبۇرمىز. ءسىبىردىڭ ولكەتانۋ مۋزەيىندە اتالعان باعىتتا ءبىر­نەشە باستامالار قولعا الىندى. اتاپ ايتقاندا، دەرەكتەر بازاسىن ساقتاۋ بو­يىنشا جويىلىپ بارا جاتقان مادەني مۇرالاردىڭ «قىزىل كىتابىن» دايىنداۋ باستاماسىن كوتەردىك. قايتا جاساقتاۋ مۇمكىن ەمەس نىسانداردى قوسا وتىرىپ، عىلىمي ماقالالار، سىزبالار، قۇجاتتار، باقىلاۋ جۇمىستارىن ءبىر جۇيەگە تۇسىردىك. «قىزىل كىتاپ» نەگى­زىن­دە جيناقتالعان ءما­لىمەت­تەردى پايدالانۋ بارشاعا وڭتايلى.