اگرارلىق سالاداعى بولاشاق ماماندىقتار

ارينە، تاياۋ جىلداردىڭ وزىندە ەسكى ۇعىمنىڭ ىرگەسىن قاقىراتۋعا ءتيىس ۇلكەن دە توتەنشە وزگەرىس سالادا ەڭبەك ەتەتىن ادام­داردىڭ ماماندىقتارىنا، كاسىپتىك ەرەك­شەلىكتەرىنە دە اسەر ەتپەي تۇرمايدى. كوپتەگەن جاڭا ماماندىقتار دۇنيەگە كەلەتىن بولادى. ساراپشىلار مەن فۋتۋرولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي ماماندىقتاردىڭ جاڭا قىرلارى قازىردىڭ وزىندە ايقىندالا باستاعان.

ماسەلەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى نەگىزگى كاسىپ يەسى فەرمەرلەر ەكەنى بەلگىلى. فەرمەر دەگەن كىم؟ ول – جەر تەلىمىنە يەلىك ەتۋ نەمەسە ونى جالعا الۋ ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋشى كاسىپكەر شارۋا. قالانىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى بولمايتىندىقتان فەرمەرلەر ادەتتە قالادان تىس جەرلەردە، بىزدىڭشە ايتقاندا، دالادا ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەدى.

ەندى فەرمەر تۋرالى وسى نەگىزگى تۇسىنىكتىڭ وزىنە وزگەرىس ەنگەلى تۇر. الداعى ۋاقىتتا «قالالىق فەر­مەر» نەمەسە «قالالىق شارۋا»، سوعان سايكەس «قالالىق فەرمەر شارۋاشىلىعى» دەگەن ۇعىمدار دا پايدا بولماق. ويتكەنى جەردىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءوزى قالا ىشىنە قاراي سىنالاپ ەنە باستادى. باتىستىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە قالالارداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ توبەسىندە نەمەسە ءۇيدىڭ استىنان قازىلعان جەرتولەلەردە كۇن ورنىنا قىزمەت ەتەتىن لامپالار كۇشىمەن ازىق-ت ۇلىك ونىمدەرى وندىرىلۋدە. قالالارداعى مەيرامحانالار مەن ءدامحانالاردىڭ ولاردىڭ ونىمدەرىنە قىزىعۋشىلىعى ارتىپ كەلەدى.

سەبەبى جابدىقتاۋشىنىڭ ءوزى ءدال ىرگەدەن پايدا بولىپ وتىر. ەندى الداعى ۋاقىتتا قالاداعى كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ ورنىنا كوپقاباتتى جىلىجايلاردىڭ پايدا بولاتىندىعىن دا ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. وسى ۇدەرىستەر «قالالىق فەرمەر» ۇعىمىن مىندەتتى تۇردە قالىپتاستىرماق.

قازىرگى ۋاقىتتا گەندىك تۇرلەندىرىلگەن ونىمدەردىڭ قاۋىپتىلىگى نەمەسە تيگىزەتىن اسەرىنىڭ بەلگىسىزدىگى تۋرالى اڭگىمەلەر كوپتەپ ايتىلىپ جاتقانىمەن مۇنداي ونىمدەر دە اۋىل شارۋاشىلىعى نارىعىن بىرتە-بىرتە جايلاپ كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، ەندى وسى ۇدەرىستىڭ ىقپالىمەن «گەندىك اگرونوم (اگرونوم-گەنەتيك)» ماماندىعى پايدا بولماق.

بۇل ماماندىق يەلەرى وسىمدىكتەردى گەندىك تۇرلەندىرۋ ىسىمەن شۇعىلدانادى. بيوتەحنولوگيالار جەتىستىگىن تاجىريبەدە قولدانۋ ارقىلى جاڭا وسىمدىكتەردى بەلگىلى ءبىر اۋماق پەن كليماتقا جەرسىندىرۋ، ونىمدىلىگىن مولايتىپ، دامدىلىگىن كۇشەيتۋ، ۇزاق ساقتالۋ قابىلەتىن نىعايتۋ سەكىلدى ماسەلەلەرمەن اينالىساتىن گەندىك اگرونومدار ءوز جەتىستىكتەرىنىڭ ناتيجەسىندە قوعام تاراپىنان زور قۇرمەت پەن سۇرانىسقا يە بولۋى ابدەن مۇمكىن.

قازىرگى ۋاقىتتا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىنىڭ جىلدان جىلعا كۇردەلەنە تۇسكەندىگىن كورىپ وتىرمىز. ويتكەنى ولارعا ءتۇرلى دەرەكتەردى جيناقتاپ، قالىپتاستىرۋشى جانە كەڭەس بەرۋشى كومپيۋتەرلەر ورناتىلۋدا. دەمەك، الداعى ۋاقىتتا اقىلدى تراكتور مەن كومبايندى جوندەۋ ءۇشىن قازىرگى مەحانيكتىڭ ءبىلىمى مەن داعدىسى جەتكىلىكسىز بولىپ قالماق.

ويتكەنى مەحانيك ەندى ميكروەلەكترونيكا، كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاۋ جانە جەلىلىك تەحنولوگيالار جونىندە جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋى جانە ەگىنشىلىكتىڭ جاڭا تاسىلدەرىنەن جەتكىلىكتى حاباردار بولۋى قاجەت. مىنە، وسى جاعداي بۇرىنعى «مەحانيكتىڭ» ورنىنا «اگروينجەنەر» ماماندىعىن ومىرگە اكەلمەك.

اۋىل شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرىمەن شۇ­عىلداناتىن عالىمدار مەن ساراپشىلار الداعى ونجىلدىقتاردا اۋىل شارۋا­شىلىعىنىڭ دامۋى ەكولوگيامەن تىعىز بايلانىستى بولادى دەپ ەسەپتەيدى. قۇنارلى ەگىستىكتەردىڭ ازايۋى جاعدايىندا قوعامدا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جاڭا تۇرپاتتى ەكولوگتار ارمياسىن ازىرلەۋ قاجەتتىگى پايدا بولۋى مۇمكىن.

ولاردان تابيعي رەسۋرستاردى ساقتاۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن مەڭگەرۋ تالاپ ەتىلەتىن بولادى. سوندىقتان «اۋىل شارۋاشىلىعى ەكولوگى» اتالاتىن بۇل جاڭا ماماندىق يەسى جەكەلەگەن مادەني داقىلداردى وندىرگەننەن كەيىن قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ نەمەسە جويۋ، جەر قۇنارلىلىعىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، سونداي-اق بەلگىلى ءبىر ەگىستىك القاپتارعا ارناپ تازا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋدىڭ باعدارلاماسىن جاساپ، ونىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانا الاتىنداي ءبىلىمدى بولۋى ءتيىس.

ويتكەنى بەلگىلى ءبىر كومپانيادان نەمەسە فەرمەردەن اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن توپتاپ ساتىپ الۋشى ساتىپ العان ءونىمىنىڭ ەكولوگيالىق تازالىعىنا ءبىرىنشى كەزەكتە ءمان بەرىپ، وسىعان كەپىلدىك تالاپ ەتۋى دە ابدەن مۇمكىن.

فۋتۋرولوگتار مەن ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، مىنە، تاياۋداعى 10-15 جىلدىڭ وزىندە وسىنداي ماماندىق يەلەرى الەمنىڭ ءار ەلىندە پايدا بولۋعا ءتيىس. دەمەك، قازىرگى كۇنى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن اۋىل شارۋاشىلىعىن تسيفرلاندىرۋ ىسىمەن بەلسەنە شۇعىلدانىپ جاتقان ەلىمىزدەگى جوعارى نەمەسە ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارى وسى ماسەلەگە ءمان بەرسە، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى بولاشاق ماماندىقتار ءتىزىمىن ايقىنداپ، ولاردى دايارلاۋ ىسىنە كوڭىل بولسە، ءجون بولار ەدى.