حالىقارالىق باسەكەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ابىرويلىسى – وليمپيا ويىندارى. اتال­عان ءتورت جىلدىقتىڭ باي­راقتى باسەكەسىندە نەمىس شا­­باندوزدارىنىڭ ءباسى جو­عارى. ايتۋلى دودادا گەر­مانيا ات سپورتىنان 25 التىن، 13 كۇ­مىس جانە 14 قولا جۇلدەگە قول جەتكىزگەن. بۇل – قوس گەر­­مانيانىڭ بولىنبەي تۇر­عان­داعى جانە قايتا قوسىلعان كەزدە كورسەتكەن ناتيجەسى. ستوكگولم (1956 جىل)، ريم (1960 جىل) جانە توكيو (1964 جىل) وليمپيادالارىندا باتىس پەن شىعىس گەرمانيا بىرىگىپ ونەر كورسەتتى. اتالعان باسەكەلەردە بىرىككەن نەمىس كومانداسىنىڭ شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان سايگ ۇلىكتەرى 5 مارتە التىن مەدالمەن اپتالىپ، 5 رەت كۇمىس جۇلدەمەن كۇپتەلدى. بۇدان بولەك 4 مارتە قولادان ولجا سالدى. 

گفر 1968 جىلدان باستاپ جا­رىستارعا دەربەس قاتىسا باستاعان-تۇعىن. وزدەرى ونەر كورسەتكەن وليمپيا ويىندارىندا باتىس گەرمانيا شاباندوزدارى ءوز ەلىنىڭ ءانۇرانىن 11 مارتە شىرقاتىپ، 5 كۇمىس جانە 9 قولا مەدالعا قول جەتكىزدى. ياعني جالپى التىننىڭ سانى 41-گە جەتىپ جىعىلادى. ەن­دەشە، ساياسي جاعدايعا باي­­لانىستى ەلدىڭ اتاۋى وزگەر­دى دەمەسەڭىز، نەمىستەر وليم­پيا­داداعى جەتىستىكتەرى جو­نىنەن ەشكىمدى ماڭىنا جۋىتپايدى. ات سپورتىنداعى مە­دال سانى بويىنشا ەكىنشى ورىندا تۇرعان شۆەتسيانىڭ قانجىعاسىندا 17 التىن جۇلدە بار ەكەنىن ەسكەرسەك، ازىرگە نەمىس شاباندوزدارىنىڭ گەگەمونياسىن توقتاتۋ وتە قيىن. 

ات سپورتىنان الەم چەمپيوناتى نەگىزىنەن 1953 جىلدان باستاۋ الادى. اۋەلى شاباندوزدار كونكۋردەن سىنعا تۇسەتىن. 1966 جىلدان باستاپ ءۇشسايىس پەن ات ۇيرەتۋ بويىنشا تورتكۇل دۇنيەنىڭ دوداسى وتە باستادى. ايتسە دە، بۇل سايىستار جەكە-دارا ءار جەردە وتەتىن. 1990 جىلى حا­لىقارالىق ات سپورتى فەدەراتسياسى ۇيىتقى بولىپ، بۇكىل ات سپورتىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن الەم چەمپيوناتى تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلدى. سودان بەرى ءار ءتورت جىل سايىن الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك شاباندوزدارى ءوزارا كىم مىقتىنى انىقتايدى. گەر­مانيانىڭ الەم چەمپيونات­تارىندا قول جەتكىزگەن تابىستارى قوماقتى. قامبار اتا تۇلەگىن باپتاپ مىنگەن نەمىستەر 49 مارتە كومبەگە ءبىرىنشى بولىپ جەتكەن. بۇدان بولەك گەرمانيانىڭ قورجىنىندا 35 كۇمىس جانە 32 قولا جۇلدە بار. 

وليمپيادادا العان جۇل­دەلەرى جاعىنان يزابەل ۆەرت­تىڭ باعى جانىپ تۇر. ات سپورتىنان ەشكىم ءدال نەمىس ارۋى سەكىلدى جەتىستىگىمەن ماقتانا المايدى. تاقىمى بەرىك ۆەرت – 6 دۇركىن وليمپيادا چەمپيو­نى، 4 مارتە كۇمىس جۇلدەگەرى. شاباندوز الەم چەمپيوناتىندا 7 مارتە التىن تۇعىرعا قوناقتاپ، 2 رەت قولانىڭ كەرمەك ءدامىن تاتتى. يزابەل ءوز كارەراسىندا بىرنەشە تۇلپاردى ەرتتەپ ءمىندى. سولاردىڭ ىشىندە «گيگولو» ەسىمدى تۇلپار ۆەرت­تىڭ باعىن اشتى. نەمىس ارۋى اتالعان سايگ ۇلىكپەن ءتورت-تورتتەن وليمپيادانىڭ جانە الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەسىن قانجىعاسىنا بايلادى. 

راينەر كليمكەنىڭ دە نەمىس­تەر ءۇشىن ورنى بولەك. وليم­پيادادا 6 مارتە التىننان ولجا سالعان راينەردىڭ جە­تىستىگىن جەرلەستەرى ءالى كۇنگە اۋىز­دارىنىڭ سۋى قۇرىپ اڭ­گىمەلەيدى. ونىڭ 2 قولا جۇلدەسى تاعى بار. ات ۇيرەتۋدەن الدىنا قارا سالمايتىن كليمكە الەم چەمپيوناتىندا 6 مارتە جەڭىس تۇعىرىنىڭ بيىگىنەن تابىلدى. تەك 1966 جىلعى سايىستا قولا مەدال الدى دە­مەسەڭىز، ءوزى قاتىسقان دودالاردا كليمكە ءاردايىم ۇزدىك اتاندى. تالانتتىڭ تاقىر جەردەن شىقپاسى بەلگىلى عوي. راي­نەردىڭ قىزى ينگريد تە اكە جولىن قۋىپ، اتقا قوندى. بۇگىنگى تاڭدا ونىڭ قورجىنىندا وليم­پيادانىڭ 2 التىنى جانە 1 كۇمىس جۇلدەسى بار. سونداي-اق، ينگريد ەكى دۇركىن الەم چەم­پيونى.

حانس گيۋنتەر ۆينكلەر دە وليمپيادادا التىن مەدالدى قوس-قوستاپ جەڭىپ العان شاباندوز. كونكۋردان سىنعا تۇس­كەن ۆينكلەر 5 مارتە وليمپ شىڭىن باعىندىردى. ول مون­رەال (1976 جىل) وليم­پيا­داسىنىڭ كۇمىس، مەحيكو (1968 جىل) وليم­پياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى. استىنداعى اتى كەدەرگىلەردەن قينالماي قارعيتىن حانس گيۋنتەر ەكى الەم چەمپيوناتىندا شاشاسىنا شاڭ جۋىتقان جوق.

نەمىس ات سپورتىنداعى جە­ڭىستى جىلنامانىڭ قۇپياسى كوپ ەمەس. گەرمانيا سوناۋ ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىنەن بەرى جىلقىلاردى جۇك تاسۋعا جەگىپ، ونىڭ قىر-سى­رىنا ابدەن قانىققان. ودان بولەك، ەلدە ات سپورتى­مەن اينالىسۋعا وتە كەرەمەت جاعداي جاسالعان. كەرەكتى قۇ­رال-جابدىقتار جەتكىلىكتى، ات باپتاۋدىڭ ناعىز شەبەرلەرى نەمىس تۇلپارلارىنىڭ تىنىسىن اشۋدان شارشاعان ەمەس. سوندىقتان شىعار، ەلدەگى جىلقىنىڭ سانى 400 مىڭنان ءسال اساتىنىنا قاراماستان، گەرمانيا الەمدىك باسەكەلەردە الدىنا قارا سالمايدى.

ات سپورتى قازاققا دا جات ەمەس. تاريحقا كوز جۇگىرت­سەك، جامبىل جەرىندە تۋى­لىپ، جەر جاھاننىڭ ءتورت بۇرى­شىن تۇگەندەگەن ەستى ار­عى­ماق ابسەنتتىڭ جەڭىستى جىل­ناماسى ەسكە تۇسەدى. قۇلان­نىڭ قۇرىم كەرى ون ەكى جىل بويى قاتىسقان سايىستارىن­دا قارسىلاستارىنان ءار­دايىم ءبىر مىسقال ارتىق شىق­قانىن ءالى كۇنگە اڭىز قىلىپ ايتادى. ابسەنت 1958 جىلى وتكەن بۇكىلوداقتىق اۋىل­شا­رۋا­شى­لىق كورمەسىندە ات ۇيرەتۋ شەبەرى سەرگەي في­لا­توۆتىڭ نازارىنا ءىلىنىپتى. ەكى جىلدان كەيىن فيلاتوۆ تىزگىنىن ۇستاعان قۇلاننىڭ قۇلاگەرى ريم (1960) وليمپياداسىندا ۇزدىك شىعىپ، جەڭىس تۇعى­رىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلدى. كە­لەسى وليمپيادا ويىندارىندا ابسەنت قوس قولانى قا­ناعات تۇتتى. مەحيكودا (1968) ابسەنتكە قونعان يۆان كاليتا كوماندالىق ەسەپتە كۇمىس مەدالعا قول جەتكىزدى. مەكسيكاداعى وليمپيادادان كەيىن ابسەنت قۇلانداعى اسىل تۇقىمدى زاۋىتقا قايتارىلدى. 

جالپى، جىلقى مەن قازاق ەگىز ۇعىم. بۇلاي دەپ كەسىپ اي­تۋىمىزدىڭ سەبەبى بار. جىل­قى اتا-بابالارىمىز ءۇشىن مىنسە كولىك، جەسە اس بول­عان. قازانات مىنگەن جاۋ­جۇرەك باتىر بابالارىمىز شاپقان جاۋىنىڭ ازىرەيىلىنە اينالعانىن تاريحتان جاقسى بىلەمىز. قامبار اتا تۇلەگىن حال­قىمىز جاۋگەرشىلىكتەن بولەك سپورتتىق ماقساتتا دا پايدالانعانى بەلگىلى. دو­داعا تۇسكەندە قيقۋلايتىن كوك­پارىمىز بەن بايگەمىزدىڭ ورنى ءبىر توبە. قىز قۋ، تەڭگە ءىلۋ، جامبى اتۋ سەكىلدى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن جىلقىسىز ەلەس­­تەتۋ مۇمكىن ەمەس. «شوق­پار­داي كەكىلى بار، قامىس قۇلاق­تاردىڭ» سىنىن ايتۋ سوناۋ تولىباي سىنشىدان باستالىپ بۇگىنگە دەيىن جالعاسادى.

قازاق پەن جىلقىنى بايلانىستىراتىن تاعى ءبىر تاريحي دەرەك بار. قامبار اتا تۇلەگىن ەڭ العاش قولعا ۇيرەتكەندەر قازاقستان اۋماعىن مەكەندەگەن جۇرت ەكەنى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەزىندە انىق­تالدى. ماسەلەن، Science جۋرنالىنا شىققان اكادەميالىق زەرتتەۋدە قولعا ۇيرەتىلگەن جىل­قىنىڭ سۇيەكتەرى بوتاي قو­نىستارىنان تابىلعانىن ما­لىم­دەگەن بولاتىن. الان وۋترام باستاعان عالىمدار اتال­عان ماقالادا بوتاي مادە­نيە­تىنىڭ وكىلدەرى ب.ز.ب 3500 جىلدارى بيە بايلاپ، قىمىز ءىشىپ، جۇيرىك باپتاعانىن ايتادى. ەندەشە، ءبىزدىڭ بابالارىمىز جىلقىنىڭ قىر-سىرىنا ابدەن قانىق دەپ كەسىپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. 

قامبار اتا تۇلەگى مەن قازاق­تىڭ اراسىنداعى بىتە باي­لانىسقان دەرەكتەرگە قا­راماستان، قازىرگى تاڭدا ەلى­مىزدىڭ شاباندوزدارى ات سپورتىنان ءدۇبىرلى دودالاردا جۇل­دە سالماعانى ءبىراز ويعا جەتەلەيدى. تۇلپاردىڭ باپتاۋىن كەلتىرە الماي ءجۇرمىز بە، الدە ات سپورتى بىزگە بەيتانىس پا؟ سايگ ۇلىكتىڭ بابىن كەلتىرە المايمىز دەۋ ابەستىك بولار. ويتكەنى تۇلپاردى سىناۋ ونەرى بۇرىننان بار. ونىڭ ۇستىنە قازاق پەن جىلقىنى تاريحي دەرەكتەر بايلانىس­تىرادى. ات سپورتى دا بىزگە بوتەن ەمەس. ايتپەسە جارتى الەمدى ونەرىنە ءتانتى ەتكەن ابسەنتتىڭ جامبىل جەرىنەن شىعۋىن قالاي تۇسىندىرەمىز؟! ەندەشە، تورتكۇل دۇنيەنىڭ باسەكەلەرىندە ولجا سال­ما­ۋى­­مىز ات سپورتىنا جەت­كى­لىكتى كوڭىل بولمەي كەلە جات­قانىمىزدى كورسەتەتىندەي.

اباي اسانكەلدى ۇلى،
«ەگەمەن قازاقستان»