اياق استىنداعى التىن

بۇل، ارينە، وڭدەلمەگەن تەرىنىڭ بەرەتىن پايداسى. ال تەرىنى دۇرىس وڭدەپ، ونى ىسكە جاراتا بىلەتىن ەلدەر ودان 250-300 مىڭ تەڭگەنىڭ زاتىن شىعارادى ەكەن. دەمەك، دۇرىس وڭدەپ، ءىس قىلا بىلگەن جاعدايدا سيىردىڭ تەرىسىنىڭ بەرەتىن پايداسى ونىڭ ءوز قۇنىنان دا اسىپ تۇسپەك.

قوي ءجۇنى تۋرالى دا وسىلاي دەۋ­گە بولا­دى. كەڭەس وداعى كەزىندە قازاق­ستان­نىڭ اۆستراليالىق مەرينوس قوي­لارىن مولىنان وسىرگەنى بەلگىلى. تاڭداۋ نەگە ءوزىمىزدىڭ قىلشىق ءجۇندى قويلارعا ەمەس، حالىق اراسىندا «اق قوي» اتالىپ كەتكەن بيازى ءجۇندى مەرينوس قويلارىنا ءتۇسىرىلدى؟ سەبەبى تۇپكىلىكتى ونىمگە (ماسەلەن، ەرلەردىڭ كوستيۋم-شالبارلارى مەن ءساندى ايەلدەر كيىمىنە، تسيگەيكا توندارعا، باعالى اياق كيىمدەرگە) قول جەتكىزگەن كەزدە قويدىڭ ءجۇنى ونىڭ ءوز باعاسىنان بىرنەشە ەسە قىمبات بولىپ شىقتى. 

وكىنىشكە قاراي، ءبىز قازىر «جىبەكتى تۇتە الماعان ءجۇن قىلادى» دەگەندەي، مال ءجۇنى مەن تەرىسىن بوسقا ءراسۋا ەتىپ، دالاعا تاستاپ جاتىرمىز. بۇعان كىم كىنالى؟

ءىس باسىنداعى كەيبىر شەنەۋنىكتەردىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇعان حالىقتىڭ ءوزى كىنالى سەكىلدى. ء«وزىڭىز بىلەسىز، قازىر مالدىڭ كوبى جەكەمەنشىكتىڭ قولىندا عوي. ال جەكەمەنشىكتەگىلەر سويعان كەزدە مال تەرىسىن دۇرىس سىپىرمايدى. وعان پىشاق تيگىزەدى، قان ارالاستىرادى. تەرىنى سىپىرعاننان كەيىن ونى دۇرىستاپ تۇزداپ، كەرىپ كەپتىرۋدى دە بىلمەيدى. وسىدان تەرى قۇرىسىپ قاتىپ قالادى. ال مۇنداي تەرىنى زاۋىت، فابريكالار الا قويمايدى»، دەيدى ولار.

ءبىر قاراساڭىز، مىقتى ءۋاج. ء«اي، قازاعىم-اي!» دەپ تاعى دا سان سوعۋعا تۋرا كەلەدى. بىراق وسىدان ءجۇز جىلداي ۋاقىت بۇرىن ءوز ەلىنەن باۋىرلاس تۇركيا مەملەكەتىنە بوسىپ بارعان قازاقتار نەگە اتالعان مەملەكەتتە تەرى-بىلعارى ءوندىرىسىنىڭ جولعا قويىلۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسا الدى. كوپتەگەن تۇرىكتەر وسى كاسىپتى قازاقتاردان ۇيرەنگەن جوق پا ەدى؟! ال ەندى قازىر تەرى-بىلعارى وڭدەپ، ودان كيىم تىگۋدەن تۇركيا قاي دەڭگەيدە، ءبىز قاي دەڭگەيدەمىز؟!

مال تەرىسىنىڭ دۇرىس پايدالانىل­مايتىندىعىنا مەملەكەتتى دە كىنالاي المايمىز. ويتكەنى مەملەكەت اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قارجىنى اياماي توگىپ-اق جاتىر. ءماجىلىستىڭ ۆيتسە-سپيكەرى ۆلاديمير بوجكونىڭ دەرەگى بويىنشا سوڭعى 3 جىلدا اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋعا بيۋدجەتتەن 498،6 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. وكىنىشكە قاراي، ول قارجىدان دۇرىس قايتارىم بولماي وتىر.

دەمەك، ءىستى ىلگەرى جىلجىتۋعا شەنەۋ­نىك­تەردە دۇرىس نيەت جوق. ايتپەسە، حالىق – ءالى دە سول حالىق. كوبىمىز اتاكاسىپتەن قول ءۇزىپ كەتە قويعامىز جوق. تەك قولدا بار تەرىنى دۇرىس باعالاتىپ، وتكىزە الماي دال بولامىز دا، قازاق ەلىنىڭ ىشىنە كەلىپ، اينا مەن ينە، سابىن مەن ءشاي تاراتىپ، سولارعا تەرى ايىرباستاپ الاتىن باياعىنىڭ تاتار ساۋداگەرلەرىندەي الەكەدەي جالانعان دەلدالدارعا بىرەر مىڭ تەڭگەگە ارزانعا بەرىپ قۇتىلامىز.

ەندى وسىدان تۋىندايتىن بۇگىنگى كۇننىڭ كارتيناسىنا قاراڭىز. جۋىقتا پارلامەنت ماجىلىسىندە وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا ەلىمىزدە جىلما-جىل 7،8 ميلليون دانا مال تەرىسى وندىرىلسە، ونىڭ تەك 2 پايىزى عانا وڭدەلەتىندىگى تۋرالى مالىمەت بەرىلدى. مىنە، سوندىقتان دا مال تەرىلەرىن وڭدەيتىن 5 زاۋىتتىڭ وندىرىستىك قۋات­تارى­نىڭ 5،5 پايىزى عانا پايدالانىلا­دى ەكەن. تاعى دا سول ۆلاديمير بوج­كونىڭ ايتۋى بويىنشا، بىزدەگى مال تەرى­لەرىن وڭدەيتىن زاۋىتتاردىڭ بار­لىعى «قيۋ» تەحنولوگياسىمەن جۇ­مىس ىستەيدى. ءجۇندى ىرىكتەپ وڭدەۋ ءىسى دە جولعا قويىلماعان. ءبىر قىزىعى، وزىمىز­دە­گى زاۋىتتار شيكىزاتقا ءزارۋ بولىپ وتىر­عاندا، حالىق قولىنداعى ءجۇن مەن تەرىنى دەلدالدار ارزان باعاعا جيناپ الىپ، قىتايعا جونەلتەتىن كورىنەدى. اينا­لامىزداعى ەلدەردىڭ بارلىعى ءجۇن مەن تەرىنى شيكىزات كۇيىندە شەتكە شىعارۋعا تىيىم سالسا، بىزدە بۇل جۇمىس كوكتەپ تۇر. مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر... 

وسى پروبلەمانى ەپتەپ تە بولسىن ەڭ­سەرۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋا­شى­لىعى مينيسترلىگى الداعى ۋاقىتتا ءجۇن جيناۋمەن اينالىساتىن – 30، تەرى جيناۋمەن اينالىساتىن 135 دايىنداۋ پۋنكتىن اشۋدى كوزدەپ وتىرعانى ايتىلدى. سونداي-اق ءجۇننىڭ بارلىق تۇرلەرىن كەشەندى وڭدەۋدەن وتكىزە الاتىن 1 زاۋىت سالىپ، قازىرگى جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەكى كاسىپورىندى قايتا جاڭعىرتپاق.

بۇل جوسپاردى دۇرىس دەيىك، بىراق ولار جوسپار كۇيىندە قالىپ كەتپەسە جارادى. ويتكەنى 2011 جىلدىڭ سوڭىندا ىسكە قوسىلدى دەپ ەسەپتەلگەن سەمەيدەگى تەرى-بىلعارى ونىمدەرى كومبيناتى بىرەسە قارجىنىڭ تاپشىلىعىنان، بىرەسە شيكىزاتتىڭ جوقتىعىنان ءالى دە دۇرىس جۇمىس ىرعاعىنا تۇسە الماي كەلە جاتقاندىعى ءجيى ءسوز بولۋدا.

سۇڭعات ءالىپباي،
«ەگەمەن قازاقستان»