بايلىققا بوككەن ولجالى كەنىشتىڭ ساتىلعانى «قازاتومپروم» ۇاك» اق-نىڭ 2022 جىلعا ارنالعان قارجىلىق ەسەپتىلىگىنەن بەلگىلى بولدى. 450 بەتتەن تۇراتىن قارجىلىق ەسەپتەن كەنىشتىڭ «روساتومعا» ءوتىپ كەتكەنىن ءا دەگەندە اڭعارۋ دا قيىن. ويتكەنى وعان قاتىستى اقپارات ەلەۋسىز بەرىلگەن ەكەن.
«بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنى تۇركىستان وبلىسىندا ورنالاسقان. ەندى بىرنەشە جىلدان سوڭ كەنىشتىڭ جىل سايىنعى ءوندىرىس كولەمى 6 مىڭ تونناعا جەتپەك.
بۇعان دەيىن دە, ناقتىلاعاندا اقپان ايىندا ءۇش ۋران كاسىپورنىنداعى ءىرى ۇلەس رەسەيلىك كومپانيالارعا بەرىلگەن ەدى. ول كومپانيالار دا «روساتوم» قۇرىلىمىنا كىرەدى. بىراق ۇكىمەت بۇعان قاتىستى قانداي دا ءبىر الاڭداۋشىلىق تۋىنداماۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
«بۇل توپ ىشىندەگى مامىلەلەر بولىپ سانالادى, ويتكەنى بارلىق كومپانيا «روساتوم» كورپوراتسياسىنىڭ قۇرىلىمىنا كىرەدى. وسىعان بايلانىستى مامىلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ بەنەفيتسيارلاردىڭ وزگەرۋىنە, سونداي-اق جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەردى باسقارۋ مەن قىزمەتىنە كوزقاراستاردىڭ وزگەرۋىنە اكەپ سوقپايدى», دەلىنگەن ۇكىمەتتىڭ رەسمي حابارلاماسىندا.
حوش, نەگىزگى اڭگىمەمىز «بۋدەنوۆسكوە» كەنىشىنە كەلەيىك, اتالعان كەن ورنىنىڭ 49 پايىزى «روساتومعا» بەرىلگەن. مامىلە قۇنى – 1,5 ملرد دوللار. مامىلە 2022 جىلى جەلتوقسان ايىندا جاسالعان. بىراق بۇل تۋرالى ەش جەردە ايتىلماعان, حابارلانباعان.
رەسەيلىك «ۋرانيۋم ۋان گرۋپ» («روساتومعا» قاراستى كومپانيا) «بۋدەنوۆسكوە» بك-ءنىڭ 49 پايىزى تيەسىلى «ستەپنوگورسك تاۋ-كەن حيميا كومبيناتىنىڭ» 100 پايىز ۇلەسىن ساتىپ العان. مۇناي-گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى نۇرلان جۇماعۇلوۆ مامىلە 2022 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىندا جاسالعان بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى تاپ سول كۇنى «بۋدەنوۆسكوە» بك-دە جەر قويناۋىن پايدالانۋ بويىنشا كەلىسىمشارتقا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن.
«2022 جىلدىڭ 9 جەلتوقسانىندا «ۋرانيۋم ۋان گرۋپ» اق تىركەلگەن جانە 2023 جىلى 4 قاڭتاردا 160 ملرد تەڭگە سوماعا (شامامەن 350 ملن دوللار) تابىس سالىعىن تولەگەن. ناتيجەسىندە, تاۋ-كەن حيميا كومبيناتىن ساتىپ الۋ بويىنشا مامىلە (سالىق تولەمدەرىن قوسا العاندا) 1,6 ملرد دوللار بولعان. №6 جانە №7 ۋچاسكەلەردەگى ۋران قورلارىنا قاراپ, جاقسى مامىلە دەپ بايلام جاساۋعا بولادى. وتاندىق باق الەكساندر كلەبانوۆتىڭ فاميلياسىنا ءمان بەرىپ جاتىر, بىراق ءانيسيموۆتىڭ بەلسەندىلىگىن دە نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. ول العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ «بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنى ۋچاسكەسىندە ۋران بارلاۋ بويىنشا «قازاتومپروم» سەرىكتەسى قاتارىنا كىردى», دەيدى ول.
ايتۋىنشا, 2000 جىلدارى ۆاسيلي انيسيموۆ قاراتاۋ (50 پايىز) جانە اقباستاۋ (50 پايىز) كەن ورىندارىنا قارجى قۇيعان. 2009 جىلى, كەلىسىمشارتتار بارلاۋدان وندىرىسكە اۋىسقاننان كەيىن ول قاراتاۋ مەن اقباستاۋداعى ءوز ۇلەسىن «ۋرانيۋم ۋان گرۋپقا» ساتقان.
«2012 جىلى ۆ.انيسيموۆ كلەبانوۆپەن بىرگە كومبيناتتىڭ 100 پايىز ۇلەسىن ساتىپ العان. نە بولماسا جاڭا ينۆەستورلار ارقىلى رەسمي زاڭداستىرعان. تەك 2017 جىلى كومبينات «بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنىنداعى بارلاۋ كەلىسىمشارتىنداعى (№6 جانە №7 ۋچاسكەلەر) 49 پايىزىن الدى. اتالعان ۋچاسكەلەر – «بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنىنداعى ەڭ باي نىساندار بولىپ سانالادى. نەلىكتەن «قازاتومپروم» №6 جانە №7 ۋچاسكەلەردى يگەرۋ بويىنشا ءوزىنىڭ باسىم قۇقىعىن پايدالانبادى نەمەسە وزدىگىنەن ول جەردى زەرتتەمەدى, بۇل ەندى ريتوريكالىق ساۋال. كەز كەلگەن جاعدايدا «قازاتومپروم» ءۇشىن «بۋدەنوۆسكوە» بك-دە 51 پايىز ۇلەس قالادى», دەيدى ول.
كەنىش 7 ۋچاسكەگە بولىنگەن, ولارعا ءارتۇرلى كومپانيا يەلىك ەتەدى. «قاراتاۋ» جشس – №2 ۋچاسكەگە, «اقباستاۋ» بك» اق – №1, №3 جانە №4 ۋچاسكەلەرگە, «بۋدەنوۆسكوە» بك» جشس №6 جانە №7 ۋچاسكەلەردە جۇمىس جۇرگىزەدى. №5 ۋچاسكە ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بالانسىندا.
مۇناي-گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى ابزال نارىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, ىسكە قوسىلعاننان كەيىن «بۋدەنوۆسكوە» بىرلەسكەن كاسىپورنى الەمدەگى ۋران ءوندىرىسى بويىنشا ەكىنشى كەنىشكە اينالادى.
«2022 جىلداعى جاعداي بويىنشا الەمدە ۋران ءوندىرۋ بويىنشا ۇزدىك وندىققا ەنەتىن كەنىشتەردىڭ تەڭ جارتىسى قازاقستاندا ورنالاسقان. ولار – Cigar Lake (6 928 توننا), Husab (3 358 توننا), ينكاي (1-3) (3 201 توننا), Olympic Dam (2 813 توننا), قاراتاۋ (2 560 توننا), Rössing (2 255 توننا), SOMAIR (2 020 توننا), مىڭقۇدىق (1 650 توننا), يۋجنىي ينكاي 4 (1 600 توننا) جانە حوراسان 1 (1 580 توننا). «بۋدەنوۆسكوەنىڭ» مۇناي وندىرىسىندەگى انالوگ رەتىندە اسا ءىرى گاۆار كەن ورنىن اتاۋعا بولادى. ول تاۋلىگىنە 4 ملن باررەل وندىرەدى. ءبىزدىڭ تەڭىز كەن ورنى تاۋلىگىنە 600-700 مىڭ باررەل وندىرەدى جانە بۇل كورسەتكىشپەن الەمدەگى العاشقى وندىققا دا ەنبەيدى. گاۆار 1978 جىلدان بەرى ساۋد ارابياسىنىڭ ۇلتتىق كومپانياسى – Saudi Aramco-نىڭ قاراماعىنا كىرەدى. تيىسىنشە مۇنداي ءىرى كەن ورنىنىڭ شاعىن بولىگىنىڭ باسقا كومپانياعا ساتىلۋىن ءتىپتى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. باستى سۇراق – بۇل مامىلەنىڭ جۇزەگە اسۋىن بولدىرماۋعا قۇقىعى بار ۇكىمەت, «سامۇرىق-قازىنا» نەمەسە «قازاتومپروم» ءوز قۇقىقتارىن نەلىكتەن پايدالانبادى؟» دەيدى ساراپشى.
رەسەيلىك «روساتوم» كومپانياسىنا سانكتسيا سالىنۋى مۇمكىن ەكەنى تۋرالى اراگىدىك ايتىلىپ قالىپ ءجۇر. مامىردىڭ سوڭىندا ۇلىبريتانيا رەسەيگە قارسى سانكتسيالار اياسىن كەڭەيتتى. سانكتسياعا «روساتوممەن» بايلانىستى كومپانيالار دا (الدىڭعى قاتارلى ماتەريالدار مەن تەحنولوگيالار وندىرەتىن – رەد.) ىلىكتى. جالپى, ۇلىبريتانيا «روساتومعا» قىسىمدى كۇشەيتىپ جاتىر. 2023 جىلى 24 اقپاندا كومپانيا باسشىسى ا.ليحاچەۆ پەن باسقا دا جەتەكشىلەرىنە جانە كومپانياعا قاراستى بۇكىلرەسەيلىك ەكسپەريمەنتالدى فيزيكانىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا سانكتسيا سالعان بولاتىن.
اقش تاراپىنان دا «روساتومعا» شەكتەۋ ەنگىزۋدىڭ العىشارتتارى اڭعارىلادى. بيىل 12 ساۋىردە قۇراما شتاتتار رف-عا قارسى سانكتسيالاردى كەڭەيتتى جانە وعان «روساتومنىڭ» 5 قۇرىلىمىن كىرگىزدى.
