سۋارمالى جەرلەردى يگەرۋ باقىلاۋدا

وتىرىس بارىسىندا پالاتا دەپۋتاتتارى «مۇگەدەكتەردىڭ قۇقىق­­تارى تۋرالى كونۆەنتسياعا فاكۋل­­تاتيۆتىك حاتتامانى راتي­فيكا­تسيالاۋ تۋرالى» زاڭدى قاراپ، ما­قۇلدادى. بۇل قۇجات مۇگە­دەك­تەردىڭ قۇقىقتارى تۋرالى كون­ۆەنتسياعا قوسىمشا كەلىسىم بولىپ سانالادى جانە اتالعان كون­ۆەن­تسيانى ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىن بەلگىلەيدى.

وسى زاڭ جونىندە پىكىر بىلدىر­گەن سەنات توراعاسى ەلىمىزدە مۇگە­دەك­تىگى بار ادامداردىڭ قۇقىق­تارىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان الەۋ­مەتتىك ساياسات جۇيەلى ءارى كە­شەن­­دى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلە جات­­قا­نىن ايتتى. سونداي-اق پالا­تا سپي­كەرى ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازا­­مات­تارعا قولداۋ كورسەتۋدىڭ ما­ڭىزدىلىعىنا جانە ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ مەملە­كەت­­تىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىق­تارى­نىڭ ءبىرى ەكەنىنە نازار اۋداردى.

«ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازامات­تاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوس­تان­دىقتارىن قورعايتىن ينستيتۋت­تاردى جانە مەحنيزمدەردى جەتىل­دىرۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. بۇگىن ما­قۇلدانعان زاڭ – وسى جولدا جا­سالعان ماڭىزدى قادام. بۇل حات­تاما بىرىككەن ۇلتتار ۇيى­مىنىڭ مۇگەدەكتەردىڭ قۇقىق­تارى جونىن­دەگى كوميتەتى ار­قىلى مۇگەدەكتىگى بار ادام­دار­دىڭ شاعىمدارىن قاراۋ ءۇشىن قۇقىق­تىق نەگىز قالىپتاستىرادى. ال­داعى ۋاقىتتا زاڭ مۇمكىندىگى شەك­تەۋلى ادامداردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇد­دەلەرىن قورعاۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىز»، دەدى ماۋلەن اشىمباەۆ.

وسى قۇجات ارقىلى بۇۇ جا­نىن­داعى مۇگەدەك ادامدار­دىڭ قۇقىقتارى جونىندەگى كومي­تەتتىڭ كونۆەنتسيا بويىنشا وزدەرىنىڭ قۇقىقتارى بۇ­زىل­­دى دەپ مالىمدەگەن ادام­دار­دىڭ شاعىمدارىن قاراۋ قۇزىرەتى مويىندالادى. اتال­عان كوميتەت شاعىمدى قاراۋ قورى­تىندىسى بويىنشا ناتيجە­لەردى، تۇسىنىكتەمەلەر مەن ۇسىنىم­داردى ءتيىستى قاتىسۋشى مەملەكەت­كە جىبەرەدى. وسىلايشا، قازاق­ستاننىڭ فاكۋلتاتيۆتىك حاتتا­ماعا قوسىلۋى مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتار وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق، الەۋ­مەتتىك جانە مادەني قۇقىق­تارىن حالىقارالىق دەڭگەيدە قورعاۋىن قامتاماسىز ەتەدى.

سونىمەن قاتار وتىرىس كەزىن­دە سەنات دەپۋتاتتارى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ەربول قاراشوكەەۆتىڭ سۋارمالى جەر­لەردى پايدالانۋ جانە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ جونىندەگى بايانداماسىن تىڭدادى.

«وبلىس اكىمدىكتەرىنىڭ الدىن الا دەرەكتەرىنە سايكەس، بيىل 1،5 ملن گا سۋارمالى جەردى يگەرۋ جوسپارلانعان. تۇپكىلىكتى الاڭ كولەمى ەگىس جۇمىستارى اياق­تالعاننان كەيىن ناقتىلانادى. سو­نىڭ 1 ملن 126 مىڭ گا نەمەسە جەر­لەردىڭ 75 پايىزى جەرۇستى ادىسى­مەن سۋارىلادى، 95،2 مىڭ گا  كۇرىش القاپتارىن سۋ باسۋ ارقى­لى، 278،6 مىڭ گا الاڭدا نەمەسە 13،3 پايىزىندا زاماناۋي تام­شىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋا­رۋ جۇيەلەرى پايدالانىلادى»، دەدى ە.قاراشوكەەۆ.

ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ايتۋىن­شا، سۋدى از قاجەت ەتەتىن جانە مونوداقىلداردىڭ الاڭ­دا­رىن ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىس جالعاسىپ جاتىر. ماسەلەن، بيىل جوعارى رەنتابەلدى داقىلدارعا كوشۋ ەسەبىنەن ماقتا الاڭىن 14،8 مىڭ گەكتارعا ازايتۋ جوسپارلانعان.

«سونىمەن قاتار كۇرىش داقىل­د­ارى بويىنشا كۇرت تومەن­دەۋ ءالى بايقالعان جوق. نەگىزگى سەبەپ – داقىلدىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى، سونداي-اق قىزىلوردا وبلىسى توپىراقتارىنىڭ تۇزدانۋى. سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىستارعا توقتالعىم كەلەدى. بىرىنشىدەن، ينۆەستيتسيالىق سۋبسيديالاۋ شەڭ­بەرىندە فەرمەرلەردىڭ سۋ ۇنەم­دەۋ تەحنولوگيالارىن ساتىپ الۋعا، سونداي-اق سۋ الۋ جانە بەرۋ جونىندەگى نەگىزگى ينفرا­قۇرى­­لىمدى جۇرگىزۋگە جۇمساعان شى­عىن­­دارىنىڭ 50 پا­يىزى وتەلە­دى. 2020-2022 جىلدارى 1232 جوبا ىسكە ا­سى­رىلىپ، 29،4 ملرد تەڭگە قار­جى ءبولىندى. وسى ماقساتتا وبلىس­تاردىڭ وتىنىمدەرى بويىنشا 2023 جىلى 18،4 ملرد تەڭگە كوزدەلگەن.

ەكىنشىدەن، ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن قازاقستاندا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگى بار ينۆەستورلاردى تارتۋ بويىنشا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. ماسەلەن، يزرايلدىك «Metzerplas» كومپانياسى وسى كۇزدە تامشىلاتىپ سۋارۋعا ارنالعان قۇبىرلار شىعاراتىن زاۋىتتى ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىر. سونىمەن قاتار قىتايلىق «Vodar» كومپانيا­سىمەن ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مە­موراندۋمعا، سونداي-اق جاڭ­بىرلاتقىش ماشينالار ءوندىرىسى جونىندەگى جول كارتاسىنا قول قويىلدى»، دەدى ە.قاراشوكەەۆ.

ءمينيستردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، 2023 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جاڭبىرلاتقىش ماشينالاردى جيناۋ جانە قۇراستىرۋ تسەحىن قۇرۋ جوسپارلانعان. بۇدان باسقا كومپانيا جەتىسۋ، الماتى جانە پاۆلودار وبلىستارىندا فەرمەرلەر ءۇشىن دەمونستراتسيالىق الاڭ رەتىندە جاڭبىرلاتقىش ماشينالاردى ورناتپاق. سونداي-اق AFKO تۇرىك كومپانياسى بيىل جاڭبىرلاتقىش ماشينالار شىعاراتىن زاۋىت اشادى.

«ۇشىنشىدەن، سۋ بەرۋ جونىندەگى قىزمەتتەردىڭ قۇنىن سۋبسيديالاۋ جۇزەگە اسىرىلادى، مۇندا ءبىر تەكشە مەتر سۋعا بولىنەتىن سۋبسيديالاردىڭ مولشەرى تاريفتەردىڭ پايىزدىق قاتىناسىنا قاراي 50 پايىزدان 85 پايىزعا دەيىن سارالانعان تۇردە بەلگىلەنەدى. 2020-2022 جىلدارى 6،8 ملرد تەڭگە ءبولىندى. وسى ماقساتتار ءۇشىن 2023 جىلى 3،1 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان.

مەملەكەت باسشىسى جولداۋ­لارىندا ارقاشان سۋ رەسۋرستارىن ەسەپكە الۋعا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. وسىعان بايلانىستى جانە سۋ كودەكسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس سۋ بەرۋ جونىندەگى سۋبسيديالاۋ قاعي­دالارىنا ەسەپتەۋ اسپاپتارى مەن قوندىرعىلارىنىڭ كورسەتكىشتەرى بويىنشا ءبولۋ نۇكتەسىندە فەرمەر­لەرگە جەتكىزىلگەن سۋدىڭ كولە­مىن ايقىنداۋ بولىگىندە وزگەرىس ەنگىزىلدى.

سونداي-اق اۋديتورلىق پالا­تانىڭ نۇسقاماسىنا سايكەس سۋارۋ ادىستەرىنە بايلانىستى سۋ بەرۋ بويىنشا سۋبسيديالاردى سارالاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە، ياعني سۋبسيديالاردى بۇرىنعى دەڭگەيدە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن قولداناتىن فەرمەرلەر عانا الادى»، دەدى ە.قاراشوكەەۆ.

بۇدان بولەك، رەسپۋبليكانىڭ سۋار­مالى جەرلەرىن مەليورا­تسيا­لىق مونيتورينگپەن قام­تۋ ماق­ساتىندا وتكەن جىلى گيدروگەولوگيالىق-مەليورا­تسيا­لىق قىزمەتتىڭ قۇرىلىمى وڭ­تاي­لاندىرىلدى.

«كەشەندى جۇمىستاردى ورىنداۋ ناتيجەلەرى بويىنشا جاي-كۇيى جاقسى ساناتقا شامامەن 1،4 ملن گا، ورتا ساناتقا – 545،4 مىڭ گا جانە تومەن سانتقا – 366،2 مىڭ گا جاتقىزىلدى. سورتاڭدانعان جەرلەردىڭ الاڭى شامامەن 798،4 مىڭ گا قۇرادى، ونىڭ ىشىندە قاتتى سورتاڭدانۋ دارەجەسىندە – 133،6 مىڭ گەكتار. مۇنداي جەرلەردىڭ نەگىزگى الاڭدارى قىزىلوردا، تۇركىستان، الماتى، جامبىل وبلىستارى مەن جەتىسۋ وبلىستارىندا ورنالاسقان.

بۇل جەردە قازىرگى ۋاقىتتا ەروزياعا بايلانىس­تى 29،3 ملن گا ءىس جۇزىندە ودان ءارى پايدالانۋعا جارامسىز ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل رەتتە جىل سايىن 5 ملن گەك­­تاردان 7 ملن گەكتارعا دە­يىن­گى الاڭدا توپىراقتىڭ ساپا­لىق سيپاتتاماسىن ايقىنداۋ ماقساتىندا اۋىل شارۋاشىلى­عى جەرلەرىنە توپىراقتىق زەرت­­­تەۋ جۇرگىزىلەدى»، دەدى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى.

سەنات توراعاسى سۋ پروبلەماسى كوپ سالاعا، ونىڭ ىشىندە شارۋالارعا ايتارلىقتاي سالدارىن تيگىزەتىنىن تىلگە تيەك ەتتى.

«ۋاقىت وتكەن سايىن سۋارما­لى جەرلەرگە قاجەتتى سۋدىڭ تاپشىلىعى ارتىپ كەلە جاتقا­نىن كورىپ وتىرمىز. سەناتورلار وڭىر­لەرگە بارىپ، جەرگىلىكتى تۇر­عىندارمەن كەزدەسكەن كەزدە دە وسى پروبلەما ءجيى كوتەرىلە­دى. سوندىقتان بۇگىن ايتىل­عان بارلىق ۇسىنىس وسى وتى­رىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ازىرلەنەتىن ۇسىنىمدارعا ەنگى­زىلىپ، ۇكىمەتكە جولدانادى. سەنات بۇل سالاداعى باسىم­دىق­تاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتپەن بىر­لەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىن. سۋارمالى جەرلەر – شارۋا­لار مەن اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرى ءۇشىن وزەكتى ماسەلە. سول سەبەپتى سەنات وڭىرلەردىڭ مۇد­دەسىن قورعاي­تىن پالاتا رەتىن­دە وسى باعىتتى ءاردايىم نازاردا ۇستايدى»، دەگەن ماۋلەن اشىمباەۆ بارلىق ارىپتەستەرىن اتالعان سالادا جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ جۇمىس ىستەۋگە شاقىردى.

ودان بولەك، پالاتا وتىرىسىندا سەناتورلار دەپۋتاتتىق ساۋالدارىن جولدادى. ءالي بەكتاەۆ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ەسكى ادىستەرگە جانە وتاندىق تۇ­قىم شارۋاشىلىعىنىڭ تومەن دەڭ­گەيىنە قاتىستى پروبلە­ما­­لار­دى شەشۋ جولدارىن ۇسىندى. عالياسقار سارى­باەۆ جەتىسۋ وبلى­سىنداعى سۋ شارۋا­شىلىعىنىڭ جاي-كۇيىنە جانە وڭىردەگى ازىق-ت ۇلىك تاپشىلىعى قاۋپىنە الاڭ­داۋشىلىق ءبىلدىردى. دە­پۋتات اتال­عان ماسەلە سترا­تە­گيالىق نىسانداردى قارجى­لاندىرۋدى رەتتەۋ ارقىلى شەشىلۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى.

گەننادي شيپوۆسكيح اس­كەر­دەگى جاتتىعۋلار كەزىندە قا­ۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ساقتالا بەرمەيتىنىن سىنعا الدى. دەپۋتات بۇل ماسە­لەنى شەشۋ ءۇشىن بىرقاتار شارا ۇسىندى. قايرات تاستەكەەۆ كا­مەلەتكە تول­ماعاندار ارا­سىن­داعى قىلمىستىڭ وسۋىنە نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. اي­نۇر ارعىنبەكوۆا يادرولىق مەديتسينانى دامىتۋ سالاسىندا سالاارالىق ۇيلەسىمنىڭ جوقتىعىن ايتتى. بۇل ونكولوگيانى ەمدەۋ­گە ارنالعان راديوفارمپرەپاراتتار وندىرىسىنە كەدەرگىسىن تيگىزىپ وتىر. وسىعان بايلانىس­تى سەناتور ءتيىستى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى قايتا قاراۋ­عا شاقىردى. التىنبەك نۇح­ ۇلى ەجەلگى قولجازبالاردى ساق­تاۋ ماسەلەسىن كوتەردى. سون­داي-اق ول قازاقستاننىڭ ءتۇرلى ۇيىمدارىندا ساقتالعان قول­جازبا مۇرالارىنىڭ ءتىزىلىمىن قۇرۋ­دى، ولاردى قازاق جانە باس­قا تىلدەرگە اۋدارىپ، الەمدىك عىلى­مي اينالىمعا ەنگىزۋدى ۇسىندى.