قىمىزمۇرىندىق – ۇلت قازىناسى

سۋرەتتەردى تۇسىرگەن ەرلان ومار، «EQ»

وسى مەرەكەنى « ۇلىتاۋ» ۇلتتىق تاري­حي-مادەني جانە تابيعي قورىق مۋزە­يىنىڭ ۇجىمى ۇلىتاۋ اۋدانى اكىمدىگى مەن « ۇلى تاعزىم» قوعامدىق قورىمەن بىرلەسىپ، كونەدەن سول ءداستۇردى ساقتاپ كەلە جاتقان «تەرىساققان كوكتەمى» ەتنوفەستيۆالى» دەگەن اتاۋمەن قولعا العان بولاتىن.

بۇل اۋىلدىڭ ەرەك­شەلىگى – عاسىرلار بويى «بيە بايلاۋ»، «ايعىر قوسۋ» ءراسى­­مىن ساقتاپ قانا قويماي، ونى اۋىل تۇر­عىندارى ءبىر كىسىدەي ۇيىم­شىلدىقپەن وتكىزىپ كەلەدى.

سونىمەن قاتار اتالعان ءىس-شارا اۋدان­نىڭ تابيعاتى قاتال سولتۇستىك ايماعىن­دا ورنالاسقان تەرىساققان اۋىلىنا كوپ­تەن كۇتكەن كوكتەمنىڭ العاشقى ءداستۇرلى مەرەكەسىنە اينالعان. شىنىندا دا، وسى ۋاقىتتا ءار ءۇيدىڭ ماڭىندا قازىققا جەلى تارتىلىپ، ماي جاعىلىپ، ق ۇلىندارى باي­لانىپ، بيەلەر ساۋىلادى. سول جەردە كەرەگە تۇتىلىپ، ونىڭ پاناسىنا نەمەسە كوك مايساعا داستارقان جايىلىپ، ەت، قۋىرداق، باۋىرساق، ماي، بالقايماق، قۇرت، ىرىمشىك جانە ت.ب. ۇلتتىق تاعامدار قويىلىپ، كەلگەن قوناق­تارعا ۇسىنىلادى. كەلگەن كىسىلەر دام­نەن اۋىز تيمەس بۇرىن، ءۇي يەسىنە «باي­لار كوبەيسىن!»، «اق مول بولسىن!» دەگەن جاقسى ىرىمدى سوزدەر ايتىپ، داس­تارقانعا جايعاسادى. وسىنىڭ ءبارى ۇلتىمىزدىڭ ىرىم-جورالعىسى­نىڭ ۇمىتىلماي، ساقتالىپ كەلە جاتقانىن كور­سەتەتىن قۋانىشتى جاعداي ەمەس پە...

مەرەكەگە ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنەن قىزىعىپ كەلۋشىلەر سانى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى. يگىلىكتى ءىس-شارا «بيە بايلاۋ» ءراسىمىن تاماشالاۋمەن باستالىپ، شەبەرلىك ساباقتارى، ۇلتتىق ويىن­دار، جىلقى جىعۋ، اساۋ ۇيرەتۋ ونەر­ى­مەن جال­عاسىپ، سوڭى كەشكىلىك اۋىل كور­كەم­ونەر­پازدارىنىڭ كونتسەرتتىك قويى­لى­مى­مەن اياقتالادى.

مەرەكەنى تاماشالاعان ءاربىر ادام­نىڭ جۇرەگىندە ءوزىنىڭ ۇلتىنا دەگەن پات­ريوتتىق سەزىمى ۇيالايدى. سەبەبى قازاق­تىڭ ۇلتتىق ونەرلەرى: كيىز باسۋ، شي توقۋ، باۋ توقۋ، ارقان ەسۋ، سونىمەن قاتار، كۇبى ىستاۋ، ت.ب. اۋىل شەبەرلەرىنىڭ قولىمەن جاسالىپ كورسەتىلەدى.

بۇل مەرەكەگە اۋىل تۇرعىندارى ۇلكەن دايىندىقپەن بارادى. مەرەكەنى ولار قىسقى سوعىمنىڭ شۇرايلى قازى-قارتا، جال-جاياسىن، قارىنعا سالىنعان سارى ما­يىن، قۇرت-ىرىمشىگىن ساقتاپ كۇتەدى. سونداي-اق كورشىلەس اۋىلداردان قوناقتار كەلىپ، كيىز ۇيلەرىن تىگىپ، مەرەكەنىڭ جاقسى وتۋىنە ءبىر كىسىدەي قولداۋ كورسەتەدى.

تەرىساققان اۋىلىنان باستاۋ العان مەرەكە 2012 جىلدان 2016 جىلعا دەيىن اۋدان­دىق دەڭگەيدە اتالىپ وتكەن ەدى. بىراق سول كەزدىڭ وزىندە اتالعان ءىس-شارا وبلىس­تىق، رەسپۋبليكالىق باق-تا ناسيحاتتالىپ، ءورىسىن كەڭەيتە تۇسكەن-ءدى. سودان بۇل مەرە­كەگە ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن، ءتىپتى اقش، فرانتسيا، رەسەي، ۋكراينا، پولشا، باحرەين امىرلىگى، ت.ب. مەملەكەتتەردەن تۋريستەر كەلە باستادى. 2014 جىلدان باستاپ، تەرىساققاندا يۋنەسكو وكىلدەرى – ارحيتەكتور ەلەنا حوروش، ارحەولوگ ەمما ۋسمانوۆا، تاريحشى-عالىم احمەت توقتابايلار زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇر­گىزگەن.

وسى ءداستۇرلى مەرەكەگە بايلانىستى 2018 جىلى « ۇلىتاۋ» قورىق-مۋزەيى­نىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانى قورعاۋ: حالىق­ارا­لىق تاجىريبە جانە كەلەشەك» اتتى حالىق­ارالىق سەمينار ءوتىپ، وعان يۋنەسكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا كومي­تەتىنىڭ ساراپشىلارى، ەلىمىزدىڭ، رەسەي، وزبەكستان، قىرعىزستان مەن تاجىكستان­نىڭ مادەنيەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قاتىسقان. ناتيجەسىندە، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن، « ۇلى­تاۋ» قورىق-مۋزەيىنىڭ دايىنداۋى­مەن «قاسيەتتى ۇلىتاۋ: تەرىساققان توس­كەيى» اتتى كىتاپ جارىق كوردى.

بۇل فەستيۆال كەيىن ۇلىتاۋ اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اۋدان ورتالىعىندا جانە باسقا دا اۋىلداردا «كوكمايسا» اتاۋىمەن جالعاسىن تاپتى.

كەيىنگى كەزدەرى، ياعني 2021 جىلدان ­باستاپ وسى مەرەكەنى رەسپۋبليكالىق جانە حالىق­ارالىق دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋى ءۇشىن، ەلى­مىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندە، تۇركيا، رەسەي مەم­لە­كەتتەرىندە ناسيحاتتاۋ جۇمىستارى جۇر­گىزىلىپ كەلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، بىلتىر مەرەكە اقمولا وبلىسىنىڭ قور­عالجىڭ، اتباسار، ەرەيمەنتاۋ اۋداندارىندا، ستەپنوگور قالاسىندا جانە پاۆلودار وبلىسىنىڭ شارباقتى اۋدانىندا اتالىپ ءوتتى. ونى اتالعان وڭىرلەردە بيىلعى ماۋسىم ايىندا دا وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.

تاعى ءبىر كەرەمەت جاڭالىق، جاقىندا تۇركيانىڭ انكارا قالاسىندا تۇركسوي، قازاقستاننىڭ مادەنيەت جانە سپورت مي­نيسترلىگى جانە انكاراداعى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قى­مىز فەستيۆالى» اتالىپ ءوتتى. ءىس-شاراعا تۇركسوي ۇيى­مى­نىڭ باس حاتشىسى سۇلتان راەۆ، قازاق­ستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ەركە­بۇلان ساپيەۆ، استانا قالا­سىنان « ۇلى تاعزىم» قوعامدىق ۇيىمى ديرەك­تورىنىڭ ورىنباسارى نۇرلان وما­روۆ، دۇنيەجۇزى قا­زاقتارىن دامىتۋ قو­رىنىڭ توراعاسى ەرلان بايىن، قازاق دياسپوراسى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، قازاق-تۇرىك ستۋ­دەنتتەرى، انكارانىڭ جەرگىلىكتى حالقى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرى قاتىستى.

ءىس-شارادا كورەرمەنگە قازاق حالقى­نىڭ ۇلتتىق سۋسىنى – قىمىزدى ازىرلەۋ، جەلى تارتىپ، ق ۇلىن بايلاۋ، بيە ساۋ، ساۋمالدى كۇبىگە قۇيۋ سىندى شارۋاشى­لىق جۇمىس تانىستىرىلدى. سونىمەن قاتار ۇلتتىق تاعامدار ازىرلەنىپ، قازاق­تىڭ ءان-كۇيى ورىندالدى.

ۇلىتاۋدان باستاۋ العان وسى ءداستۇرلى مەرەكەنىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە، ءتىپتى شەت مەملەكەتتەردە اتا­لىپ ءوتۋى كەرەمەت جاڭالىق. قىمىز-مۇرىندىقتى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەرەكەگە اينالدىرساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. اتا-بابامىزدان قال­عان سالت-ءداستۇرىمىزدى، مادەني-رۋحاني قۇندى­لىق­تارىمىزدى جانداندىرىپ، ساقتاپ، كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ – اسىل پارىزىمىز.

بايان شايگوزوۆا،

« ۇلىتاۋ» ۇلتتىق تاريحي-مادەني جانە تابيعي مۋزەي-قورىعىنىڭ باس قور ساقتاۋشىسى

ۇلىتاۋ وبلىسى،

ۇلىتاۋ اۋدانى